PL EN
MISCELLANEA
Badania wykopaliskowe Stefana Krukowskiego w Dolinie Sąspowskiej
 
Więcej
Ukryj
1
Instytut Archeologii, Uniwersytet Warszawski
 
2
Instytut Archeologii, Uniwersytet Jagielloński
 
3
Instytut Archeologii, Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej
 
 
Data nadesłania: 07-04-2019
 
 
Data ostatniej rewizji: 11-10-2019
 
 
Data akceptacji: 25-10-2019
 
 
Data publikacji: 31-12-2019
 
 
Wiadomości Archeologiczne 2019;LXX(70):65-92
 
SŁOWA KLUCZOWE
DZIEDZINY
STRESZCZENIE
This paper presents the results of Stefan Krukowski’s unknown and unpublished excavations, conducted in 1919–1923 at four cave sites located in the Sąspowska Valley (Ojców area, S Poland): the Koziarnia Cave, the Łokietka Cave (Fig. 1, 6), the Złodziejska Cave (Fig. 4) and the Tunel Stromy Cave (Sadlana) (Fig. 2). The knowledge we had thus far about S. Krukowski’s research in the so-called Jura Ojcowska was limited only to the information made available in his sparse publications. It was common knowledge that he had conducted excavations in 1918 and 1919 in the Ciemna Cave (Fig. 3), which had led to the discovery of a rich collection of Middle Palaeolithic artefacts. In its first part, this text is a critical review of the preserved sources of information on S. Krukowski’s research in the Sąspowska Valley. The second part constitutes an analysis of particular artefacts, such as a bone spoon found in the Łokietka Cave (Fig. 14) or a clay rattle from the Koziarnia Cave (Fig. 8). The first part discusses the field documentation preserved in the archives of the State Archaeological Museum in Warsaw, encompassing individual section drawings or plans of the particular sites and the few comments concerning his excavations to be found in the researcher’s journals. The detailed metric records handwritten by S. Krukowski, which accompany the artefacts kept in the State Archaeological Museum’s collections, have also been subjected to analysis. All the data have been compared so as to allow for as complete as possible a reconstruction of the location of S. Krukowski’s trenches and their stratigraphy, and – as a result – enabling the establishment of the find context of particular artefacts. In the case of the cave referred to in the metric records and section drawing as Sadlana cave (Fig. 2), it is possible to state with all certainty, based on the verification of the situation presented on the section drawing with the actual appearance of the cave in the Koziarnia Ravine, that S. Krukowski’s research encompassed the area of the lower entrance to the Tunel Stromy Cave (Fig. 10) and not the Sadlana Cave. The author uncovered a section 3.5 m thick at the site. It provided a small amount of flint artefacts, which were traces of Neolithic and Late Palaeolithic settlement, perhaps also Middle Palaeolithic (Fig. 11–13). In the Koziarnia Cave, S. Krukowski opened a trench located crosswise to the cave entrance, as a result of which he formed a transverse section located 4.5 m from the entrance (Fig. 1). Waldemar Chmielewski, who conducted excavations at this site in the late 1950s unaware of S. Krukowski’s earlier research there, located his trenches I and VIII at the exact same spot, and noted traces of S. Krukowski’s earlier trench (Fig. 6). A clay rattle with a broken handle, most probably to be linked with the Lusatian culture, was found in the top-most layers of the section, as were a few pottery sherds from the Roman and Medieval periods (Fig. 8, 9). In turn, in the lower layers, S. Krukowski found a Neolithic endscraper and three less characteristic flint artefacts (Fig. 7). In the case of two of these, their state of preservation (the postpositioned worn-out fragments of the surface and the retouchings of the edges) show huge similarities to Middle Palaeolithic artefacts from W. Chmielewski’s excavations. The excavation in the Łokietka Cave was most probably located in the cave’s Main Corridor, but determining the precise location is not possible. The trench was most probably never finished as it had been open at the time of the tragic accident in the Ciemna Cave on 4th November 1919. This accident terminated the excavations in the Ciemna Cave, and most probably also in the Łokietka Cave. There is only one artefact originating from S. Krukowski’s excavations in the Łokietka Cave, found 0.75 m below the surface (Fig. 14). This was a bone spoon, with its chronological position, based on analogous finds, for example in Gródek or in Ćmielów, linked to the Neolithic period, more precisely – to the Funnel Beaker culture. S. Krukowski conducted his research in the three abovementioned caves in 1919. In turn, in 1923, as can be deduced from his diaries, he returned to Ojców to do some excavations in yet another cave located in the Sąspowska Valley, i.e. in the Złodziejska Cave. No artefacts have been preserved from these excavations. However, a trench located crosswise to the cave’s corridor is marked on the detailed plan of the cave (Fig. 4), hand-drawn by S. Krukowski, and it is still visible today on the surface of the alluvial deposits in the form of a considerable concavity. According to the information provided by the author in the margins of his drawing, this unfinished trench achieved a depth of 3 m. The results of S. Krukowski’s research broaden our knowledge about the stratigraphy of two sites in the Sąspowska Valley, i.e. the Tunel Stromy the Złodziejska Caves, as well as enabling the addition of new information to the research done during excavations at later sites, such as the Łokietka and the Koziarnia Caves. The present authors hope that this analysis, coinciding with the 100th anniversary of S. Krukowski’s research in the Sąspowska Valley, will allow the artefacts that he discovered there to be circulated more broadly in relevant scientific circles.
REFERENCJE (70)
1.
Bisek K., Gradziński M., Wawryka M. 1992: Jaskinie Ojcowskiego Parku Narodowego. Wąwóz Koziarnia, Ojców.
 
2.
Bodnar R., Krudysz L., Rozmus D., Szmoniewski B.S. 2006: Wczesnośredniowieczna ceramika szkliwiona z Dąbrowy Górniczej-Łośnia. „Skarb hutnika”, Zeszyty Łosieńskie 1, Kraków-Dąbrowa Górnicza.
 
3.
Chmielewski W. 1988: Ogólna charakterystyka jaskiń Doliny Sąspowskiej pod względem występowania w nich źródeł archeologicznych, [w:] W. Chmielewski (red.), Jaskinie Doliny Sąspowskiej. Tło przyrodnicze osadnictwa pradziejowego, Prace Instytutu Archeologii UW 1, Warszawa, 5–17.
 
4.
Chmielewski W., Kowalski K., Madeyska-Niklewska T., Sych L. (red.) 1967: Wyniki badań osadów jaskini Koziarni w Sąspowie, pow. Olkusz, Folia Quaternaria 26.
 
5.
Ciętak Z. 1935: Jaskinie południowej części Wyżyny Małopolskiej (odbitka z 15 tomu Ochrony Przyrody), Warszawa-Kraków.
 
6.
Cyrek K. 2009: Archaeological studies in caves of the Częstochowa Upland, [w:] K. Stefaniak, A. Tyc, P. Socha (red.), Karst of the Częstochowa Upland and of the Eastern Sudetes. Palaeoenvironments and protection, Studies of the Faculty of Earth Sciences, University of Silesia 56, Sosnowiec-Wrocław, szp. 145–160.
 
7.
Czarnowski S.J. 1898: Wykopalisko monet w Jaskini „Okopy” Wielkiej nad Prądnikiem Ojcowskim, Wiadomości Numizmatyczno-Archeologiczne III/2–3, 445–453.
 
8.
Czarnowski S.J. 1901: Jaskinia „Okopy“ Wielka nad rzeką Prądnikiem w okolicy Ojcowa. Sprawozdanie z badań paleoetnologicznych Stanisława Jana Czarnowskiego w 1895–1898 r. (odbitka z V tomu Materyałów Antropologiczno-Archeologicznych i Etnograficznych), Kraków.
 
9.
Czarnowski S.J. 1903: Schroniska na Górze Okopy nad rzeką Prądnikiem pod Ojcowem. Sprawozdanie z badań w roku 1898 i 1899, Materyały Antropologiczno-Archeologiczne i Etnograficzne VI, (13)–(26).
 
10.
Czarnowski S.J. 1904: Jaskinie wąwozu Korytanii nad rzeką Prądnikiem pod Ojcowem, Materyały Antropologiczno-Archeologiczne i Etnograficzne VII, (122)–(143).
 
11.
Czarnowski S.J. 1911: Jaskinie okolic Krakowa i Ojcowa i ich zabytki przeddziejowe, Polska Przedhistoryczna. Badania, Poszukiwania, Opisy Zabytków Przeddziejowych – Bibliografja, Sprawozdania, Przeglądy i t. p. [4], Warszawa-Kraków.
 
12.
Czarnowski S.J. 1914: Jaskinie i schroniska na Górze Chełmowej na prawym brzegu Prądnika pod Ojcowem, Polska Przedhistoryczna. Badania, Poszukiwania, Opisy Zabytków Przeddziejowych – Bibliografja, Sprawozdania, Przeglądy i t. p. [5], Warszawa-Kraków.
 
13.
Ćwirko-Godycki M., Wrzosek A. 1938: Grzechotki z grobów cmentarzyska łużyckiego w Laskach, w pow. kępińskim, Światowit XVII (1936/37), 171–254.
 
14.
Dobrzańska H. 1986: Z problematyki badań nad techniką produkcji późnorzymskiej ceramiki wykonanej na kole w dorzeczu górnej Wisły, Acta Archaeologica Carpathica XXV, 131–147.
 
15.
Dobrzańska H. 1990: Osada z późnego okresu rzymskiego w Igołomi, woj. krakowskie, część II, Kraków.
 
16.
Gedl M. 2002a: Wielkie cmentarzysko z epoki brązu i wczesnej epoki żelaza w Kietrzu, pow. Głubczyce na Górnym Śląsku, [w:] M. Gedl (red.), Wielkie cmentarzyska z epoki brązu i wczesnej epoki żelaza, Polska Akademia Nauk. Komitet Nauk Pra- i Protohistorycznych, Prace 5, Warszawa, 75–116.
 
17.
Gedl M. 2002b: Wielkie cmentarzysko grupy górnośląsko-małopolskiej w Zbrojewsku, pow. Kłobuck, [w:] M. Gedl (red.), Wielkie cmentarzyska z epoki brązu i wczesnej epoki żelaza, Warszawa, Polska Akademia Nauk. Komitet Nauk Pra- i Protohistorycznych, Prace 5, Warszawa, 247–275.
 
18.
Godłowski K. 1995: Okres lateński i rzymski, [w:] Pradzieje i średniowiecze, Natura i kultura w krajobrazie Jury IV, Kraków, 113–136.
 
19.
Gradziński M., Amirowicz A., Bisek K., Wawryka M. (red.) 1994: Jaskinie Ojcowskiego Parku Narodowego. Dolina Sąspowska. Część wschodnia, Ojców.
 
20.
Gradziński M., Amirowicz A., Bisek K., Wawryka M.  1995: Jaskinie Ojcowskiego Parku Narodowego. Dolina Sąspowska. Część zachodnia, Ojców.
 
21.
Gradziński M., Amirowicz A., Bisek K., Wawryka M. 1996: Jaskinie Ojcowskiego Parku Narodowego. Chełmowa Góra, Ojców.
 
22.
Gumiński W. 1989: Gródek Nadbużny. Osada kultury pucharów lejkowatych, Wrocław.
 
23.
Inizan M.-L., Reduron-Ballinger M., Roche H., Tixier J. 1999: Technology and Terminology of Knapped Stone, Préhistoire de la pierre taillée 5, Nanterre.
 
24.
Jankowska H. 1975: Najdawniejsze dzieje Wrocławia, Wrocław.
 
25.
Kaznowski K. 1928: Rośliny naczyniowe okolic Zawiercia, Polska Akademia Umiejętności. Sprawozdanie Komisji Fizjograficznej 62, 185–207.
 
26.
Kot M., Brzeziński W., Jackeli N., Kozłowski S.K., Szymczak K., Otcherednoy A., Tushabramishvili N., Karasiewicz-Szczypiorski R. (red.) 2019: Jaskinia Gvardjilas Klde w Gruzji. Opracowanie wydane w stulecie badań polskiego archeologa Stefana Krukowskiego, Warszawa.
 
27.
Kowalski, K. 1951: Jaskinie Polski, tom I, Warszawa.
 
28.
Kozłowski S.K. 2004: Polaków badania na Kaukazie, [w:] J. Libera, A. Zakościelna (red.), Przez pradzieje i wczesne średniowiecze. Księga jubileuszowa na siedemdziesiąte piąte urodziny docenta doktora Jana Gurby, Lublin, 29–47.
 
29.
Kozłowski S.K. 2007: Stefan Krukowski. Narodziny giganta, Studia nad gospodarką surowcami krzemiennymi w pradziejach 6, Warszawa.
 
30.
Krajcarz M.T., Cyrek K., Krajcarz M., Mroczek P., Sudoł M., Szymanek M., Tomek T., Madeyska T. 2016: Loess in a cave: Lithostratigraphic and correlative value of loess and loess-like layers in caves from the Kraków-Częstochowa Upland (Poland), Quaternary International 399, 13–30.
 
31.
Krukiewicz B. 2002: Podsumowanie ratowniczych badań wykopaliskowych na cmentarzysku kultury łużyckiej w Miłosławicach, stan. 6, pow. Milicz, woj. dolnośląskie, [w:] M. Gedl (red.), Wielkie cmentarzyska z epoki brązu i wczesnej epoki żelaza, Polska Akademia Nauk. Komitet Nauk Pra- i Protohistorycznych, Prace 5, Warszawa, 117–128.
 
32.
Krukowski S. 1916: (S. Krukovskij) Peŝera Gvardžilas-kldè v Rgani, Izvestiâ Kavkazskogo muzeâ 10/1–3, 253– –259.
 
33.
Krukowski S. 1921: Badania jaskiń pasma Krakowsko-Wieluńskiego w roku 1914, Archiwum Nauk Antropologicznych Towarzystwa Naukowego Warszawskiego I/1, 1–8.
 
34.
Krukowski S. 1948: Paleolit, [w:] S. Krukowski, J. Kostrzewski, R. Jakimowicz, Prehistorja ziem polskich, Encyklopedia Polska, tom IV, część 1, Kraków (1939–1948), 1–117.
 
35.
Krukowski S. 1976: Słowniczek stosowany 1, [w:] S.W. Krukowski, A. Nowakowski, SKAM 71. Zbiór rozpraw prahistorycznych, Wrocław, 7–23.
 
36.
Kulczycka-Leciejewiczowa A. 1979: Pierwsze społeczeństwa rolnicze na ziemiach polskich. Kultury kręgu naddunajskiego, [w:] Prahistoria ziem polskich, tom II, 19–164.
 
37.
Kulczycka-Leciejewiczowa A. 2002: Zawarża. Osiedle neolityczne w południowopolskiej strefie lessowej, Wrocław.
 
38.
Lech J. 1971: Z badań nad kopalnią krzemienia na stanowisku I w Sąspowie pow. Olkusz, [w:] J.K. Kozłowski (red.), Z badań nad krzemieniarstwem neolitycznym i eneolitycznym, Kraków, 115–133.
 
39.
Lech J., Partyka J. 2001: Archeologiczne badania sondażowe nad Jaskinią Ciemną w 1998 roku, [w:] J. Lech, J. Partyka (red.), Z archeologii Ukrainy i Jury Ojcowskiej, Ojców, 337–352.
 
40.
Madyda-Legutko R. 1987: Die Gürtelschnallen der Römischen Kaiserzeit und der frühen Völkerwanderungszeit im mitteleuropäischen Barbaricum, B.A.R. Int. Series 360, Oxford (1986).
 
41.
Malinowski T. 1999: Narzędzia dźwiękowe i instrumenty muzyczne z okresu późnolateńskiego i okresu wpływów rzymskich w Polsce, Przegląd Archeologiczny 47, 45–59.
 
42.
Marciniak J. 1960: Cmentarzysko szkieletowe z okresu wczesnośredniowiecznego w Strzemieszycach Wielkich pow. Będzin, Materiały Wczesnośredniowieczne V, 141–186.
 
43.
Mycielska R., Rook E. 1966: Materiały archeologiczne ze Schroniska Potrójnego w Ojcowie, pow. Olkusz, Materiały Archeologiczne VII, 191–204.
 
44.
Nierychlewska A. 2011: Ceramika naczyniowa z osady w Przeczycach, [w:] R. Badura, D. Abłamowicz (red.), Wczesnośredniowieczna osada produkcyjna w Przeczycach, województwo śląskie, Rocznik Muzeum Górnośląskiego w Bytomiu. Archeologia 19, Bytom, 56–88, 133–150.
 
45.
Ossowski G. 1884a: [Sprawozdanie p. G. Ossowskiego o badaniach swoich w jaskini Maszyckiej], Rozprawy i Sprawozdania z Posiedzeń Wydziału Matematyczno-Przyrodniczego Akademii Umiejętności XI (C. Posiedzenia Komisyi antropologicznej), CV–CVII.
 
46.
Ossowski G. 1884b: Sprawozdanie z badań paleo-etnologicznych w jaskiniach okolic Ojcowa dokonanych w r. 1883, Zbiór Wiadomości do Antropologii Krajowej VIII, 61–86.
 
47.
Ossowski G. 1885: Jaskinie Ojcowa pod względem paleo-etnologicznym, Pamiętnik Akademii Umiejętności w Krakowie. Wydział matematyczno-przyrodniczy XI, 1–50.
 
48.
Partyka J. 1992: Ojców i archeologia w latach 1871–1924 [w:] J. Lech, J. Partyka (red.), Prof. Stefan Krukowski (1890–1982). Działalność archeologiczna i jej znaczenie dla nauki polskiej, Ojców, 71–86.
 
49.
Podkowińska Z. 1950: Osada neolityczna na górze „Gawroniec” w Ćmielowie pow. Opatów, Wiadomości Archeologiczne XVII/2–3, 95–146.
 
50.
Radwański K. 1968: Wczesnośredniowieczna ceramika krakowska i zagadnienie jej chronologii, Materiały Archeologiczne IX, 5–71.
 
51.
Rodzińska-Nowak J. 2006: Jakuszowice. Stanowisko 2. Ceramika z osady kultury przeworskiej z młodszego i późnego okresu wpływów rzymskich i wczesnej fazy okresu wędrówek ludów, ZNUJ, Prace Archeologiczne 61, Kraków.
 
52.
Rodzińska-Nowak J., Nowak M., Poleski J. 2002: Pottery and flint finds from the upper layers of the Lokietka Cave, Préhistoire Européenne 16–17 (2000–2001), 317–333.
 
53.
Rook E. 1980: Osadnictwo neolityczne w jaskiniach Wyżyny Krakowsko-Częstochowskiej, Materiały Archeologiczne XX, 5–130.
 
54.
Römer F. 1883: (F. Roemer) Die Knochenhöhlen von Ojcow in Polen, Paleontographica. Beiträge zur Naturgeschichte der Vorzeit XXIX/4, 193–235.
 
55.
Römer F. 1884: The bone caves of Ojcow in Poland, London.
 
56.
Rzeźnik P. 1995: Ceramika naczyniowa z Ostrowa Tumskiego we Wrocławiu w X–XI wieku, Prace Komisji Archeologicznej 14, Poznań.
 
57.
Sobczyk K. 1992: Stefana Krukowskiego koncepcja prądnika, [w:] J. Lech, J. Partyka (red.), Prof. Stefan Krukowski 1890–1982. Działalność archeologiczna i jej znaczenie dla nauki polskiej, Ojców, 103–117.
 
58.
Sobczyk K., Sitlivy V. 2001a: Badania wykopaliskowe w Jaskini Łokietka w latach 1998—2000, [w:] J. Partyka (red.), Badania naukowe w południowej części Wyżyny Krakowsko-Częstochowskiej. Materiały konferencyjne –referaty, postery, sesje terenowe. Ojców, 10–11 maja 2001 r., Ojców, 457–461.
 
59.
Sobczyk K., Sitlivy V. 2001b: Badania wykopaliskowe w Jaskini Łokietka w Ojcowskim Parku Narodowym w latach 1998–2000, [w:] J. Lech, J. Partyka (red.), Z archeologii Ukrainy i Jury Ojcowskiej, Ojców, 323–336.
 
60.
Stołyhwo K. 1921: Poszukiwania prehistoryczne w Jaskini Dziewiczej w Łazach w Olkuskiem, Archiwum Nauk Antropologicznych Towarzystwa Naukowego Warszawskiego I/4, 1–7.
 
61.
Tixier J., Inizan M.-L., Roche H. 1980: Terminologie et technologie, Préhistoire de la pierre taillée 1, Valbonne.
 
62.
Wirska-Parachoniak M. 1985: Technologia produkcji późnorzymskiej ceramiki toczonej z dorzecza górnej Wisły, Acta Archaeologica Carpathica XXIV, 169–221.
 
63.
Wojenka M. 2012a: Jaskinie Wyżyny Krakowsko-Częstochowskiej w średniowieczu. Wstęp do problematyki, Prądnik. Prace i Materiały Muzeum im. prof. Władysława Szafera 22, 7–43.
 
64.
Wojenka M. 2012b: Zapomniane naczynie. Kilka uwag o pojemniku na skarb srebrny z Jaskini Okopy Wielkiej, Dolnej w Ojcowie, Notae Numismaticae VII, 227–240.
 
65.
Wojenka M. 2013: The heraldic mount from Ciemna Cave at Ojców. From studies in the medieval culture of chivalry, Acta Archaeologica Carpathica XLVIII, 227–263.
 
66.
Wojenka M., Krajcarz M., Szczepanek A., Wilczyński J. 2017: Sprawozdanie z badań wykopaliskowych przeprowadzonych w Jaskini Tunel Wielki w Wąwozie Koziarnia w 2016 roku, Prądnik. Prace i Materiały Muzeum im. Prof. Władysława Szafera 27, 147–168.
 
67.
Zawisza J. 1874: Jaskinia Mamuta w Dolinie Wiérzchowskiéj, Wiadomości Archeologiczne II, 5–23.
 
68.
Zawisza J. 1876: Dalsze poszukiwania w Jaskini Mamuta w czerwcu 1874, Wiadomości Archeologiczne III, 125–139.
 
69.
Zawisza J. 1882a: Poszukiwania w jaskini Mamuta, Wiadomości Archeologiczne IV, 1–30.
 
70.
Zawisza J. 1882b: Ostatnie poszukiwania w jaskini Mamuta, Wiadomości Archeologiczne IV, 167–173.
 
ISSN:0043-5082
Journals System - logo
Scroll to top