PL EN
PAPERS
Relative Chronology of Early Medieval Earthworks on the Middle and Lower Liwiec (Eastern Poland) Insights from the Study of the Region’s Geology and Geomorphology
 
More details
Hide details
1
Instytut Archeologii Uniwersytetu Warszawskiego, ul. Krakowskie Przedmieście 26/28, 00-927 Warszawa
 
 
Publication date: 2001-06-30
 
 
Wiadomości Archeologiczne 2001;LIV(54):3-21
 
KEYWORDS
TOPICS
ABSTRACT
The basin of the Liwiec River is one of archaeologically least investigated areas of central-eastern Poland (between the Vistula, Bug and Wieprz Rivers). Evidence from the 12th and 13th c. written sources is lacking. Regular study of the Early Medieval pattern of settlement on the Liwiec was initiated only in 1983 when excavation was started of the Early Medieval earthwork at the village of Grodzisk (Phase 1 – 10th c., phase 2 – mid 11th c. to the beginning of 13th c.). In the present study an attempt is made to define the relative chronology of Early Medieval earthworks on the Middle and Lower Liwiec with the help of data obtained from the investigation study of the region’s geology and geomorphology rather than strictly archaeological evidence. A major challenge in the interpretation of archaeological evidence recovered from the Liwiec cachment is how to accurately define its chronology. Over 90% of finds dated to the Early Medieval period is made up by pottery which unfortunately is not a very sensitive chronological indicator. Moreover, pottery finds originate from outside closed assemblages making it difficult at present to elaborate a clear scheme of relative chronology. The generally used system of dating Early Medieval pottery within the framework of absolute chronology has a margin of error of 100–200 years. This poses a serious problem when studying the processes of settlement dynamics. There is a need therefore to seek other methods for defining chronological phases of local 10th–13th c. settlement network in the Liwiec cachment. In investigating the geology and geomorphology in the Liwiec valley the aim was to determine the water levels in the river in the Early Medieval Period. Detailed analysis was made in the middle and lower course of Liwiec, which have well defined flood terraces. These are useful in reconstructing the natural history of the river during the last several hundred years. With a length of 126 km and cachment of ca. 2.770 km² Liwiec is a swiftly flowing stream registering substantial (up to 3 m in its lower course) fluctuation in its water levels and strongly meandering as well. Liwiec has developed numerous old channels, especially in its middle and lower course, branches and stretches of standing water. In its upper stretch the valley is much less well-defined as a result of hydrographic conditions changing over time. The first series of geomorphology studies in the Liwiec cachment was carried out in 1987 at the Early Medieval earthwork in the village of Grodzisk. It was established that in the period when the earthwork was in use he channel of the Liwiec was 6–7 m higher than at present. Gradual erosion of the river bed started at the turn of the 12th and the 13th c. leading to a marked drop in the water level in the river. All of this suggests that the 14th c. castle at Liw cannot have had a predecessor in the form of an Early Medieval – 12th c. earthwork. In the period when the Grodzisk earthwork was still in function (12th/13th c.) the site subsequently occupied by the castle at Liw, which lies within the valley would have been below the waterline. The next step was a study of the geology of other four Early Medieval earthworks situated on the Middle and Lower Liwiec: Barchów (previously dated to the 10th–11th c.), Liw (12th c.?), Grodzisk and Wyłazy (11th––12th c.). Except for Grodzisk all these sites had been investigated to a limited extent by sondage and were dated primarily on the basis of the modest quantity of pottery finds. The study included also three other conjectured no longer existent Early Medieval earthworks (Łochów, Węgrów and Kucyk, previous localisation: Wyszków) which tend to be overlooked by researchers. Their approximate location in the field was established following a careful analysis of meagre late 19th and 20th c. references. Researchers concerned with Early Medieval settlement in Poland generally assume that in the older phases of this period (6th–9th c.) the groundwater table and water levels in rivers were considerably lower than today and that this made it possible for villages and earthworks to be set up in river valleys. According to this concept settlement started to move out of the valleys towards the valley margin with the rise in water levels, i.e., from the 10th c. onwards. Nevertheless, a number of 11th–13th c. settlements is known which are found on the river valley floor. It may be added that geologists and hydrologists have yet to reach a consensus on the subject of groundwater levels and development of river valleys in the youngest stages of the Holocene. Consequently, the results of the geomorphologic study presented here may be related only to the analysed stretch of the Liwiec Valley and should not be mechanically be transposed onto other areas. The second series of investigations of geology and geomorphology was carried out in 1989. Its results fully confirmed the conclusions reached in 1987 with regard to Grodzisk. Only the earthwork at this site lies outside the river valley on the edge of the upland. A similar location, on the highest, fourth, terrace is seen at Wyłazy. The establishment at Barchów and the castle at Liw occupy a younger, third river terrace. The oldest flood terrace in the valley of the Liwiec is the at present poorly preserved terrace IV. Terrace III is slightly younger while terraces I and II are much later developments. Assuming the gradual decline of the water levels in the Liwiec it may be supposed that the oldest of the studied earthworks is the one at Grodzisk, rising on the edge of a marshy and river valley unsuitable for settlement. Lowering of the water level in the river and development of terrace IV made settlement possible also in the valley of the Liwiec; consequently, the earthwork at Wyłazy would have developed presumably still in the period when the Grodzisk earthwork was in function. Decidedly the youngest earthwork would be Barchów, situated on terrace III while Liw is an establishment dating to the mature Medieval Period (14th c. onwards). Analysis of the geology and geomorphology of earthworks in question helped to establish their relative chronology. In the proposed scheme, earthworks at Grodzisk, Wyłazy and Łochów are dated to the oldest horizon I, while earthworks at Kucyk, Barchów and Węgrów(?) date to the younger horizon II. Both chronological horizons fit in the period between the 10th and the 13th c. In horizon II there was a visible concentration of stronghold settlement in the middle course of the Liwiec; perhaps functions served by the earthwork at Wyłazy were taken over after it was deserted by the earthwork at Podnieśno, previously dated to the 11th c. For the studied stretch of the Liwiec it may be assumed that the process of colonisation of the river valley proper took place parallel with the falling water levels only in the younger phases of the early Middle Ages. Both the analysis of archaeological data and of indirect written evidence relating to administrative and church territorial divisions of this part of Poland in the early Middle Ages suggest that the area lying between the Bug and Liwiec had a frontier, Polish-Ruthenian character. Data available is too imprecise to attempt reconstruction of the Polish-Ruthenian frontier in the region. But we may assume that most probably from the middle of the 11th c. a frontier belt started taking shape here, open in character, following the line of the water divide of both the rivers in question. The relative chronology of early Medieval earthworks lying on the Middle and Lower Liwiec presented here is a further step leading to a more precise than at present definition of the character and course of the Polish-Ruthenian border area between the 11th and the 13th c. in the region.
 
REFERENCES (70)
1.
Abraham, W., Organizacja Kościoła w Polsce do połowy wieku XII, Poznań, 1962.
 
2.
Arnold, S., Terytoria plemienne w ustroju administracyjnym Polski piastowskiej (w. XII–XIII), [w:] Z dziejów średniowiecza. Wybór pism, Warszawa, 1968.
 
3.
Biernacki, Z., Wiek oraz przebieg przyrostu miąższości mad na tarasie zalewowym Wisły w świetle stanowisk archeologicznych, Przegląd Geologiczny 16, 1968, s. 13–20.
 
4.
Biernacki, Z., Paleohydrologia Wisły w rejonie Warszawy od wczesnego średniowiecza do początku XX wieku zarejestrowana w zespołach sedymentacyjnych aluwiów, Warszawskie Materiały Archeologiczne 4-5, 1969, s. 167–200.
 
5.
Buczek, K., Ziemie polskie przed tysiącem lat. Zarys geograficzno-historyczny, Wrocław-Kraków, 1960.
 
6.
Buko, A., Ceramika wczesnopolska. Wprowadzenie do badań, Wrocław, 1990.
 
7.
Chmielowska, A., Osadnictwo w Polsce środkowej w okresie od połowy X do połowy XIII w., Prace i Materiały Muzeum Archeologicznego i Etnograficznego w Łodzi, seria archeologiczna 22, 1975, s. 331–371.
 
8.
Dzierżek, J., Nitychoruk, J., Zarys budowy geologicznej i paleogeografii okolic Grodziska, maszynopis w Instytucie Archeologii UW, 1987.
 
9.
Dzierżek, J., Nitychoruk, J., Rekonstrukcja zmian sedymentacyjnych oraz rozwoju osadnictwa w dolinie Liwca od wczesnego średniowiecza do czasów współczesnych, maszynopis w Instytucie Archeologii UW, 1989.
 
10.
Dzierżek, J., Nitychoruk, J., Wróblewski,W., Wczesnośredniowieczne grodzisko we wsi Grodzisk, woj. Siedlce w świetle badań geologiczno-geomorfologicznych, Sprawozdania Archeologiczne XLI, 1990, s. 317–326.
 
11.
Falkowski, E., Zasady interpretacji budowy geologicznej aluwiów dolin dojrzałych na podstawie odcinka Wisły środkowej, Przegląd Geologiczny 18, 1970, s. 370–372.
 
12.
Falkowski, E., Historia i prognoza rozwoju układu koryta wybranych odcinków rzek nizinnych Polski, Biuletyn Geologiczny Wydziału Geologii UW 12, 1971, s. 5–109.
 
13.
Falkowski, E., Variability of channel processes of lowland rivers in Poland and changes of the valley floors during the Holocene, Biuletyn Geologiczny Wydziału Geologii UW 19, 1975, s. 45–78.
 
14.
Gajewski L., Górska I., Paderewska L., Pyrgała J., Szymański W., Badania sondażowe grodzisk Mazowsza i Podlasia wlatach 1966–1968, Sprawozdania Archeologiczne XXII, 1970, s. 151–172.
 
15.
Galicka, I., Katalog zabytków, tom 10, zeszyt 26: Woj. warszawskie, powiat węgrowski, Warszawa1964.
 
16.
Golovko, A. B., Drevnaja Rus’ i Pol’ša v političeskich vzaimootnošenijach X – pervoj treti XIII vv., Kiev, 1988.
 
17.
Guerquin, B., Zamki w Polsce, Warszawa, 1984.
 
18.
Hensel, W., Studia i materiały do osadnictwa Wielkopolski wczesnohistorycznej, tom 1, Poznań, 1950.
 
19.
Herrmann, J., Wasserstand und Siedlung im Spree-Havel-Gebiet in frühgeschichtlicher Zeit, Ausgrabungen und Funde 4, 1959, s. 90–106.
 
20.
Hilczerówna, Z., Dorzecze górnej i środkowej Obry od VI do początków XI wieku, Wrocław, 1967.
 
21.
Hoczyk-Siwkowa, S., Typologia grodzisk wczesnośredniowiecznych między Wisłą a Bugiem (VII–X w.), [w:] Studia nad etnogenezą Słowian i kulturą Europy wczesnośredniowiecznej, tom 2, Wrocław, 1988, s. 47–53.
 
22.
Hołubowicz, W., Garncarstwo wiejskie zachodnich terenów Białorusi, Toruń, 1950.
 
23.
Hołubowicz, W., Garncarstwo wczesnośredniowieczne Słowian, Wrocław, 1965.
 
24.
Jagodziński, M., Kasprzycka, M., Zarys problematyki badawczej wczesnośredniowiecznej osady rzemieślniczo-handlowej w Janowie Pomorskim (gmina Elbląg), Pomorania Antiqua. XIV, 1990, s. 9–49.
 
25.
Jankuhn, H., Wprowadzenie do archeologii osadnictwa, Warszawa, 1983.
 
26.
Jażdżewski, K., Tabele chronologiczne do pradziejów Europy środkowej iśrodkowo-wschodniej, Prace i Materiały Muzeum Archeologicznego i Etnograficznego w Łodzi, seria archeologiczna 14, 1967, s. 5–9.
 
27.
Kalaga, J., Wczesnośredniowieczny zespół osadniczy w Krzesku–Królowej Niwie, woj. siedleckie, maszynopis rozprawy doktorskiej w Instytucie Archeologii UW, 1989.
 
28.
Kasperowicz, A., Najdawniejsza przynależność terytorialna Mazowsza południowego, Przegląd Historyczny 76, 1985, s. 15–41.
 
29.
Kiersnowska, T., Czersk w XIII i XIV wieku. Ośrodek władzy książęcej na południowym Mazowszu, Warszawa, 1986.
 
30.
Kondracki, J., Geografia fizyczna Polski, Warszawa, 1981.
 
31.
Kozarski, S., Rotnicki, K., Valley floors and changes of river channel patterns in the North Polish Plain during the late-Würm and Holocene, Quaestiones Geographicae 4, 1977, s. 51–93.
 
32.
Kozarski, S., Rotnicki, K., Problemy późnowürmskiego i holoceńskiego rozwoju den dolinnych na Niżu Polskim, Prace Komisji Geograficzno-Geologicznej PTPN 19, 1978, s. 1–57.
 
33.
Kozieł, S., Żurowska, K., Wawel, [w:] Słownik Strażytności Słowiańskich, tom 6, Wrocław, 1980, s. 343–349.
 
34.
Kuczyński, S. M., Wschodnia granica państwa polskiego w X wieku (przed rokiem 980), Początki Państwa Polskiego. Księga Tysiąclecia, tom 1, 1962, s. 233–251.
 
35.
Kurnatowska, Z., Główne momenty rozwoju wczesnośredniowiecznego garncarstwa polskiego, Kwartalnik Historii Kultury Materialnej XXI, 1973, s. 435–446.
 
36.
Łowmiański, H., Początki Polski, tom III, Warszawa, 1967.
 
37.
Łowmiański, H., Początki Polski, tom V, Warszawa, 1973.
 
38.
Łuniewski, T., Brzegi i dolina Liwca, Pamiętnik Fizjograficzny 1, 1881, s.453–463.
 
39.
Łuniewski, T., Cmentarzysko starożytne w Żarnówce, Wiadomości Archeologiczne IV, 1882, s. 109–126.
 
40.
Mikulski, Z., Zarys hydrografii Polski, Warszawa, 1965.
 
41.
Miśkiewiczowa, M., Mazowsze wschodnie we wczesnym średniowieczu, Warszawa, 1981.
 
42.
Miśkiewiczowa, M., Mazowsze wczesnośredniowieczne – pojęcie historyczne arzeczywistość archeologiczna, [w:] Studia nad etnogenezą Słowian i kulturą Europy wczesnośredniowiecznej, tom 2, Wrocław, 1988, s. 89–96.
 
43.
Musianowicz, K., Granica mazowiecko-drehowicka na Podlasiu we wczesnym średniowieczu, Materiały Wczesnośredniowieczne V, 1960, s. 187–230.
 
44.
Musierowicz A., Olszewski Z., Kuźnicki F., Święcicki C., Konecka-Betley K., Leszczyńska E., The Soils of the Voivodship of Warsaw, Warszawa, 1968.
 
45.
Natanson-Leski, J., Zarys granic i podziałów Polski najstarszej, Wrocław, 1953.
 
46.
Nosek, S., Materiały do badań nad historią starożytną i wczesnośredniowieczną międzyrzecza Wisły i Bugu, Annales UMCS sectio F, vol. VI, Lublin, 1951.
 
47.
Nowacki, J., Dzieje archidiecezji poznańskiej, tom 2, Poznań, 1964.
 
48.
Nowakowski,A., Wieczorek, J., Sprawozdanie z badań wykopaliskowych na osadzie wczesnośredniowiecznej w Wieścicach, pow. Poddębice, Sprawozdania Archeologiczne XIX, 1968, s. 205–208.
 
49.
Packulanka, U., Zasięg Gopła i jego połączenia z Wisłą w naszej erze, Przegląd Zachodni 8, nr 11-12, 1952, s. 575–584.
 
50.
Paderewska, L., Sprawozdanie z badań sondażowych przeprowadzonych na grodziskach w Barchowie, pow. Węgrów i w Grodzisku, pow. Mińsk Mazowiecki w 1965 r., Sprawozdania Archeologiczne XIX, 1968, s. 190–191.
 
51.
Parczewski, M., Płaskowyż Głubczycki we wczesnym średniowieczu, Prace Archeologiczne 31, Kraków, 1982.
 
52.
Podwińska, Z., Zmiany form osadnictwa wiejskiego na ziemiach polskich we wcześniejszym średniowieczu. Źreb, wieś, Opole, Wrocław, 1971.
 
53.
Rauhutowa, J., Czersk we wczesnym średniowieczu, Wrocław, 1976.
 
54.
Różycki, S. Z., Plejstocen Polski środkowej, Warszawa, 1972.
 
55.
Smoleński, W., Szkice z dziejów szlachty mazowieckiej, Kraków, 1908.
 
56.
Starkel, L., Paleogeografia holocenu, Warszawa, 1977.
 
57.
Szymański, W., Sprawozdanie z badań sondażowych na grodziskach w Dźwierzynie, Karwosiakach, Słupnie, pow. Płock, Huszlewie, pow. Łosice, Krzesku–Królowej Niwie i Podnieśnie, pow. Siedlce, Sprawozdania Archeologiczne XIX, s. 177–181, 1968.
 
58.
Tomaszewski, Z., Sprawozdanie Zakładu Architektury Polskiej PW za lata 1953/54 i 1954/55, Kwartalnik Architektury i Urbanistyki 1, 1956, s. 205.
 
59.
Tyszkiewicz, J., Mazowsze północno-wschodnie we wczesnym średniowieczu, Warszawa, 1974.
 
60.
Wawrzeniecki, M., Materiały do mapy archeologicznej Polski, Materyały Antropologiczno-Archeologiczne i Etnograficzne XI, 1910, s.70–75.
 
61.
Wawrzeniecki, M., Materiały do mapy archeologicznej Polski, Materyały Antropologiczno-Archeologiczne i Etnograficzne XII, 1912, s.53–57.
 
62.
Wawrzeniecki, M., Poszukiwania zabytków archeologicznych w Królestwie Polskim, Materyały Antropologiczno-Archeologiczne i Etnograficzne XIII, 1913, s. 35–36.
 
63.
Witanowski, M. R., Archeologia przeddziejowa w Słowniku Geograficznym Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, t.XIII, Warszawa 1898, Wiadomości Archeologiczne VII, 1922, s. 145–146.
 
64.
Włodarski, B., Problem jaćwiński w stosunkach polsko-ruskich, Zapiski Historyczne 24, 1959, s. 7–35.
 
65.
Włodarski, B., Polska i Ruś 1194–1340, Warszawa, 1966.
 
66.
Włodarski, B., Sąsiedztwo polsko-ruskie w czasach Kazimierza Sprawiedliwego, Kwartalnik Historyczny 76, 1969, s. 5–18.
 
67.
Wolff, A., Uwagi w sprawie osadnictwa Równiny Praskiej w w. XI–XVI, Kwartalnik Historii Kultury Materialnej III, 1955, s. 375–402.
 
68.
Wróblewski, W., Wstępne wyniki badań wykopaliskowych w Grodzisku, woj. Siedlce, stan. 1, w latach 1983–1986, Sprawozdania Archeologiczne XLI, 1990, s. 295–315.
 
69.
Wróblewski, W., Wczesnośredniowieczna sieć osadnicza dorzecza środkowego Liwca. Stan i potrzeby badań archeologicznych, Prace archiwalno-konserwatorskie na terenie woj. siedleckiego 7(2), 1991, s. 63–87.
 
70.
Wróblewski, W., Rubież zachodnia czy wschodnia? Z badań nad początkami wczesnośredniowiecznego osadnictwa w dorzeczu Liwca, [w:] Nvnc de Svebis dicendvm est... Studia archaeologica et historica Georgii Kolendo ab amicis et discipulis dicata, Warszawa, 1995, s. 271–287.
 
ISSN:0043-5082
Journals System - logo
Scroll to top