MATERIAŁY
Cmentarzysko ciałopalne kultury bogaczewskiej w Bargłowie Dwornym, pow. augustowski
1
Dział Archeologii Bałtów, Państwowe Muzeum Archeologiczne, Polska
Data nadesłania: 29-01-2021
Data ostatniej rewizji: 07-09-2022
Data akceptacji: 23-11-2022
Data publikacji online: 23-11-2022
Data publikacji: 31-12-2022
Autor do korespondencji
Wiadomości Archeologiczne 2022;LXXIII(73):193-233
SŁOWA KLUCZOWE
DZIEDZINY
STRESZCZENIE
Cmentarzysko w Bargłowie Dwornym leży ok. 10 km na SW od Augustowa (Ryc. 1). Zostało ono zgłoszone do PMA w roku 1937 i było badane ratowniczo przez Józefa Marciniaka w roku 1939 i Mariana Kaczyńskiego w latach 1969 i 1972. Ogółem zbadano obszar ponad 900 m2, odkrywając 37 grobów kultury bogaczewskiej (Ryc. 2). Niestety znaczna część z nich była mocno zniszczona na skutek intensywnych prac rolnych.
Spośród pozyskanych w trakcie badań zabytków na uwagę zasługuje kilka o charakterze lokalnym, ograniczonym do kultury bogaczewskiej, bądź też charakterystycznych dla całego kręgu zachodniobałtyjskiego. Do pierwszej grupy należy zapinka trójgrzebykowa odmiany mazurskiej z grobu 7 (Ryc. 6/7:1). Reprezentuje ona wyróżnioną w niniejszym opracowaniu grupę drugą tych fibul, charakteryzującą się niewielkim występem w górnej części tulei. Okazy takie występują w kulturze bogaczewskiej w stadium C1a. Do zabytków typowych dla kultury bogaczewskiej należą m.in. również wisiorek ósemkowaty typu A z grobu 18B (Ryc. 9:1) oraz dwa toporki żelazne, z grobu 4B i znaleziony luźno (Ryc. 5/4B:1, 16/03:5). Zabytki te datowane są na fazy B2b i B2/C1. Grupę drugą przedmiotów o szerszym, zachodniobałtyjskim charakterze reprezentują m.in. zapinka podkowiasta zdobiona emalią z grobu 4A (Ryc. 4/4A:1), pochodzące z tego samego zespołu dwie bransolety mankietowe typu A (Ryc. 4/4A:2.3), oraz znaleziona luźno siekierka tulejkowata (Ryc. 15/02:1). Bransolety z grobu 4A datowane są na fazę B2/C1–C1a, siekierka na fazy B2–B2/C1.
Na cmentarzysku w Bargłowie Dwornym odkryto także pojedyncze importy z obszarów kultur sąsiednich. Najprawdopodobniej przeworskie pochodzenie ma sprzączka typu G.3 z grobu 18 (Ryc. 9/18:1), datowana na fazę B2b i B2/C1. Z oddziaływaniami kultury wielbarskiej wiąże się luźno znaleziony zielony paciorek typu TM183 (Ryc. 15/02:2), często spotykanego na nekropolach tej kultury w zespołach grobowych z fazy C1. Z kultury DolIkeim-Kovrovo pochodzą brązowe rozdzielacze kolii z grobu 1 (Ryc. 3/1:3b), występujące na jej terytorium w zespołach z faz B2 i B2/C1.
Unikatowym znaleziskiem jest zachowany we fragmentach naszyjnik odkryty w przemieszanej warstwie stropowej grobów 28A i 28B (Ryc. 12:1). Stanowi on ciekawe połączenie stylistyki bałtyjskiej (zdobienie emalią) z „germańską” formą zapięcia. Niezbyt liczna ceramika znaleziona na cmentarzysku jest typowa dla kultury bogaczewskiej. Zwraca uwagę obecność w grobach drobnych fragmentów mis i kubków reprezentujących tzw. ceramikę stołową. Jest to, jak się wydaje, lokalna cecha obrządku pogrzebowego, obserwowana dotychczas jedynie na cmentarzyskach z tzw. skupienia rajgrodzkiego.
Szczegółowa analiza zabytków pozwoliła ustalić czas użytkowania zbadanej części cmentarzyska na okres od fazy od B2 do fazy C2 okresu wpływów rzymskich.
Spośród pozyskanych w trakcie badań zabytków na uwagę zasługuje kilka o charakterze lokalnym, ograniczonym do kultury bogaczewskiej, bądź też charakterystycznych dla całego kręgu zachodniobałtyjskiego. Do pierwszej grupy należy zapinka trójgrzebykowa odmiany mazurskiej z grobu 7 (Ryc. 6/7:1). Reprezentuje ona wyróżnioną w niniejszym opracowaniu grupę drugą tych fibul, charakteryzującą się niewielkim występem w górnej części tulei. Okazy takie występują w kulturze bogaczewskiej w stadium C1a. Do zabytków typowych dla kultury bogaczewskiej należą m.in. również wisiorek ósemkowaty typu A z grobu 18B (Ryc. 9:1) oraz dwa toporki żelazne, z grobu 4B i znaleziony luźno (Ryc. 5/4B:1, 16/03:5). Zabytki te datowane są na fazy B2b i B2/C1. Grupę drugą przedmiotów o szerszym, zachodniobałtyjskim charakterze reprezentują m.in. zapinka podkowiasta zdobiona emalią z grobu 4A (Ryc. 4/4A:1), pochodzące z tego samego zespołu dwie bransolety mankietowe typu A (Ryc. 4/4A:2.3), oraz znaleziona luźno siekierka tulejkowata (Ryc. 15/02:1). Bransolety z grobu 4A datowane są na fazę B2/C1–C1a, siekierka na fazy B2–B2/C1.
Na cmentarzysku w Bargłowie Dwornym odkryto także pojedyncze importy z obszarów kultur sąsiednich. Najprawdopodobniej przeworskie pochodzenie ma sprzączka typu G.3 z grobu 18 (Ryc. 9/18:1), datowana na fazę B2b i B2/C1. Z oddziaływaniami kultury wielbarskiej wiąże się luźno znaleziony zielony paciorek typu TM183 (Ryc. 15/02:2), często spotykanego na nekropolach tej kultury w zespołach grobowych z fazy C1. Z kultury DolIkeim-Kovrovo pochodzą brązowe rozdzielacze kolii z grobu 1 (Ryc. 3/1:3b), występujące na jej terytorium w zespołach z faz B2 i B2/C1.
Unikatowym znaleziskiem jest zachowany we fragmentach naszyjnik odkryty w przemieszanej warstwie stropowej grobów 28A i 28B (Ryc. 12:1). Stanowi on ciekawe połączenie stylistyki bałtyjskiej (zdobienie emalią) z „germańską” formą zapięcia. Niezbyt liczna ceramika znaleziona na cmentarzysku jest typowa dla kultury bogaczewskiej. Zwraca uwagę obecność w grobach drobnych fragmentów mis i kubków reprezentujących tzw. ceramikę stołową. Jest to, jak się wydaje, lokalna cecha obrządku pogrzebowego, obserwowana dotychczas jedynie na cmentarzyskach z tzw. skupienia rajgrodzkiego.
Szczegółowa analiza zabytków pozwoliła ustalić czas użytkowania zbadanej części cmentarzyska na okres od fazy od B2 do fazy C2 okresu wpływów rzymskich.
FINANSOWANIE
nie dotyczy
REFERENCJE (95)
1.
ANTONIEWICZ J. 1949: Wyniki badań powierzchniowych na stanowisku zwanym „Zameczek” w Tuchlinie pow. Pisz, SprPMA II/1–4 (1948–1949), 83–91.
2.
BALKE B. 1976: Cmentarzysko z okresu rzymskiego w Brzeźcach, pow. Białobrzegi (stanowisko 2), WA XLI/2 (1976), 155––209.
3.
BEDNARCZYK J., ŁASZKIEWICZ T. 1990: Cmentarzysko z okresu wpływów rzymskich w Inowrocławiu-Szymborzu, woj. bydgoskie, stanowisko 1, Inowrocław.
4.
BEDNARCZYK J., ROMAŃSKA A. 2015: Karczyn/Witowy, stan. 21/22. Birytualne cmentarzysko kultury przeworskiej z Ku-jaw, Studia i Materiały do Dziejów Kujaw 12, Poznań-Inowrocław.
5.
BITNER-WRÓBLEWSKA A. 1999: Elementy przeworskie na cmentarzysku w Paprotkach Kolonii, stan. 1, woj. warmińsko--mazurskie. Przyczynek do kontaktów bałtyjsko-przeworskich, [w:] J. Andrzejowski (red.), COMHLAN. Studia z ar-cheologii okresu przedrzymskiego i rzymskiego w Europie Środkowej dedykowane Teresie Dąbrowskiej w 65 rocznicę urodzin, Warszawa, 109–114.
6.
BITNER-WRÓBLEWSKA A. 2007: Netta. A Balt Cemetery in Northeastern Poland, Monumenta Archaeologica Barbarica XII, Warszawa.
7.
BITNER-WRÓBLEWSKA A. 2008: Archeologiczne księgi inwentarzowe dawnego Prussia-Museum / Die archäologischen Inventarbücher aus dem ehemaligen Prussia-Museum /Aрхеологичесеке инвентарные книги бывшего музея «Пруссия», Aestiorum Hereditas I, Olsztyn.
8.
BITNER-WRÓBLEWSKA A. 2010: North-eastern Poland in first centuries AD – A world apart, (w:) U. Lund Hansen, A. Bitner-Wróblewska (red.), Worlds Apart? Contacts across the Baltic Sea in the Iron Age. Network Denmark-Poland, 2005–2008, Nordiske Fortidsminder C7, København-Warszawa, 141–184.
10.
dliszewie, woj. podlaskie. Między kulturą bogaczewską a sudowską, [w:] J. Andrzejowski et alii (red.), Varia Barba-rica Zenoni Woźniak ab amicis dicata, Monumenta Archaeologica Barbarica. Series Gemina, I, Warszawa-Lublin, 105–184.
11.
BITNER-WRÓBLEWSKA A., RZESZOTARSKA-NOWAKIEWICZ A., NOWAKIEWICZ T. 2011: Katalog, [w:] T. Nowakiewicz (red.), Archeologiczne dziedzictwo Prus Wschodnich w archiwum Feliksa Jacobsona / Das archäologische Vermächtnis Ostpreußens im Archiv des Felix Jakobson / Astrumprūsijas arheoloģiskais mantojums Fēliksa Jākob-sona arhīvā, Aestiorum Hereditas II, Warszawa, 59–511.
12.
BITNER-WRÓBLEWSKA A., STAWIARSKA T. 2009: Badania technologiczne wschodnioeuropejskich zabytków zdobionych emalią, [w:] A. Bitner-Wróblewska, G. Iwanowska (red.), Bałtowie i ich sąsiedzi. Marian Kaczyński in memo-riam, Seminarium Bałtyjskie II, Warszawa, 303–351.
13.
BRZOZOWSKI J., SZYMAŃSKI P. 1999: Nowe zabytki z cmentarzyska z okresu wpływów rzymskich w miejscowości Dręstwo, stanowisko 1, gm. Bargłów Kościelny, pow. Augustów, „Światowit” NS i (XLII), fasc. B: Archeologia pradziejowa i średniowieczna. Archeologia Polski, 26–31.
14.
CEHAK-HOŁUBOWICZOWA H. 1939: Bransoleta mankietowa ze wsi Pokradło, gm. Niemenczyn, w pow. wileńsko-trockim, ZOW XIV/3–4, 47–49.
15.
CHILIŃSKA-DRAPELLA A. 2010: Próba nowego spojrzenia na „pasy sambijskie”, WA LXI (2009–2010), 3–79.
16.
CIEŚLIŃSKI A. 2010: Kulturelle Veränderungen und Besiedlungsabläufe im Gebiet der Wielbark-Kultur an Łyna, Pasłęka und oberer Drwęca, Berliner Beiträge zur Vor- und Frühgeschichte NF 17, Berlin.
17.
CZARNECKA K., KONTNY B. 2009: O znajdowanych w Barbaricum tulejkach grotów ze śladami szczególnych zabiegów, [w:] A. Bitner-Wróblewska, G. Iwanowska (red.), Bałtowie i ich sąsiedzi. Marian Kaczyński in memoriam, Semi-narium Bałtyjskie II, Warszawa, 695–728.
18.
DĄBROWSKA T. 1997: Kamieńczyk. Ein Gräberfeld der Przeworsk-Kultur in Ostmasowien, Monumenta Archeologica Barbarica III, Kraków.
20.
GEDL M. 1988: Obiekty z okresu wpływów rzymskich na cmentarzysku w Kietrzu, woj. Opole, [w:] M. Gedl (red.), Scripta Archaeologica, Uniwersytet Jagielloński. Varia CCXXXI, Warszawa-Kraków, 119–198.
21.
GODŁOWSKI K. 1974: Chronologia okresu późnorzymskiego i wczesnego okresu wędrówek ludów w Polsce północno--wschodniej, RB XII, 9–109.
22.
HAHUŁA K., WOŁĄGIEWICZ R. 2001: Grzybnica. Ein Gräberfeld mit Steinkreisen der Wielbark-Kultur in Pommern, Monumenta Archaeologica Barbarica VIII, Warszawa--Koszalin.
23.
HEYDECK J. 1892: Das Gräberfeld von Loszainen, Kreis Rössel und einige Funde aus dem Gräberfeld von Labendzowen, Prussia 17 (1891/92), 178–180.
25.
IBSEN T., SKVORZOV K. 2005: Das Gräberfeld von Berezovka / Gross Ottenhagen – Ein wiederentdeckter Bestattungsplatz des 1. Jahrtausends n. Chr. im Kaliningrader Gebiet, BerRGK 85 (2004), 379–452.
26.
IWANICKI P. 2004a: The Lake Rajgród micro-region – an outlying area of Bogaczewo culture settlement, „Archaeologia Lituana” 5, 5–15.
27.
IWANICKI P. 2004b: „Bogaczewskie czy sudowskie”. Uwagi o genezie kubków typu „Szwajcaria”, [w:] M. Karczewska, M. Karczewski (red.), Ceramika zachodniobałtyjska. Nowe źródła i interpretacje, Materiały z konferencji, Białystok 23–24 września 2002 roku, 19–35.
28.
IWANICKI P. 2007: Wschodnia strefa kultury bogaczewskiej w świetle materiałów archeologicznych. Zarys problematyki, [w:] A. Bitner-Wróblewska (red.), Kultura bogaczewska w 20 lat później. Materiały z konferencji, Warszawa 26–27 marca 2003, Seminarium Bałtyjskie I, Warszawa, 139–166.
29.
IWANICKI P. 2009: Kubek dla mańkuta, czyli jeszcze raz o typie „Szwajcaria”, [w:] A. Bitner-Wróblewska, G. Iwanowska (red.), Bałtowie i ich sąsiedzi. Marian Kaczyński in memoriam, Seminarium Bałtyjskie II, Warszawa, 353––362.
30.
IWANICKI P., JUGA-SZYMAŃSKA A. 2007: Horyzont 1. kultury bogaczewskiej w świetle analizy wybranych zabytków, [w:] A. Bitner-Wróblewska (red.), Kultura bogaczewska 20 lat później. Materiały z konferencji, Warszawa, 26–27 mar-ca 2003, Warszawa, 41–71.
31.
IWANICKI P., SZYMAŃSKI P. 2007: Badania w 2002 roku cmentarzyska kultury bogaczewskiej w Czerwonym Dworze (sta-nowisko XV) w Puszczy Boreckiej, [w:] A. Bitner--Wróblewska (red.), Kultura bogaczewska w 20 lat później. Mate-riały z konferencji, Warszawa 26–27 marca 2003, Seminarium Bałtyjskie I, Warszawa, 369–381.
32.
IWANOWSKA G. 2015: Grodzisko w Jeglińcu w świetle nowych badań, [w:] S. Wadyl, M. Karczewski, M. Hoffmann (red.), Materiały do Archeologii Warmii i Mazur, tom 1, Warszawa-Białystok, 29–38.
33.
JABŁOŃSKA A. 1992: Zapinki podkowiaste z emalią w Europie Północno-Wschodniej w okresie wpływów rzymskich, „Acta Baltico-Slavica” 21, 116–165.
34.
JANKUHN ARCHIV: Kartoteka Herberta Jankuhna, przechowywana w Museum für Archäologie. Stiftung Schleswig--Holsteinische Landesmuseen Schloß Gottorf, Schleswig.
35.
JASKANIS J. 1962: Wyniki badań cmentarzyska kurhanowego we wsi Osowa, pow. Suwałki w latach 1960–1961, RB III, 233–297.
36.
JASKANIS J. 1977: Cmentarzyska kultury zachodniobałtyjskiej z okresu rzymskiego. Materiały do badań nad obrządkiem pogrzebowym, MSiW IV, 239–349.
37.
JASKANIS J. 2005: Krupice. Ein Gräberfeld der Przeworsk- und Wielbark-Kultur in Ostpolen, Monumenta Archaeologica Barbarica X, Warszawa.
38.
JASKANIS J. 2013: Szwajcaria. cmentarzysko bałtyjskie kultury sudowskiej w północno-wschodniej Polsce, Warszawa.
39.
JUGA A., OTS M., SZYMAŃSKI P. 2003: Über die Vorteile der Bildung einer „didaktischen Kollektion“. Materialien der Bogaczewo-Kultur und Olsztyn-Gruppe in Ajaloo Instituut, Tallinn (Estland), [w:] A. Bursche, R. Ciołek (red.), Antyk i Barbarzyńcy. Księga dedykowana Profesorowi Jerzemu Kolendo w siedemdziesiątą rocznicę urodzin, War-szawa, 205–243.
40.
JUGA-SZYMAŃSKA A. 2004: cmentarzysko z okresu wpływów rzymskich w Tałtach na Pojezierzu Mazurskim, Barbaricum 7, Warszawa, 91–147.
41.
JUGA-SZYMAŃSKA A. 2007: cmentarzysko kultury bogaczewskiej w Gutach (byłe Gutten, Kr. Lötzen). Próba rekonstrukcji wyników badań, [w:] A. Bitner-Wróblewska (red.), Kultura bogaczewska 20 lat później. Materiały z konferencji, Warszawa, 26–27 marca 2003, Seminarium Bałtyjskie I, Warszawa, 393–412.
42.
JUGA-SZYMAŃSKA A. 2014: Kontakty Pojezierza Mazurskiego ze wschodnią strefą Bałtyku w okresie wpływów rzymskich na przykładzie szpil, Seminarium Bałtyjskie III, Warszawa.
43.
KACZYŃSKI M. 1976: Badania stanowisk z okresu rzymskiego na Równinie Augustowskiej, RB XIII, 475–484.
44.
KACZYŃSKI M. 1981: Południowa strefa osadnictwa bałtyjskiego na obszarze Jaćwieży w I tysiącleciu naszej ery, RB XIV, 169–201.
45.
KACZYŃSKI M. 1998: Ceramika z osady późnorzymskiej (stanowisko II) w Bargłowie Dwornym, gm. Bargłów Kościelny, woj. suwalskie, [w:] M. Karczewski (red.), Ceramika zachodniobałtyjska od wczesnej epoki żelaza do początku ery nowożytnej. Materiały z konferencji – Białystok, 14–16 maja 1997, Białystok, 167–194.
46.
KARCZEWSKA M. 1998: Klasyfikacja ceramiki z cmentarzyska kultury bogaczewskiej w Paprotkach Kolonii stan. 1, woj. suwalskie, na przykładzie wybranych zespołów grobowych, [w:] M. Karczewski (red.), Ceramika zachodniobałtyj-ska od wczesnej epoki żelaza do początku ery nowożytnej. Materiały z konferencji – Białystok, 14–16 maja 1997, Białystok, 213–243.
47.
KARCZEWSKI M. 1999: Chronologia grobów z bronią odkrytych na cmentarzysku kultury bogaczewskiej z okresu wpływów rzymskich i wędrówek ludów w Paprotkach Kolonii, stan. 1, w Krainie Wielkich Jezior Mazurskich, „Archaeologia Lituana” 1, 72–109.
48.
KEMKE H. 1900: Das Gräberfeld von Bartlickshof, „Schriften der Physikalisch-ökonomischen Gesellschaft zu Königsberg in Pr.” XLI, 108–134.
49.
KLEWEK M. 2017: Cmentarzysko z okresu wpływów rzymskich i okresu wędrówek ludów w Przebrodzie, pow. suwalski, Studia Archaeologica Sudauica I, Warszawa, 55–131.
51.
KONTNY B. 2006: Powracający temat. Głos w sprawie odkrycia z Żarnowca, [w:] W. Nowakowski et alii (red.), Goci i ich sąsiedzi na Pomorzu. Materiały z konferencji „Goci na Pomorzu Środkowym”, Koszalin 28–29 października 2005, Koszalińskie Zeszyty Muzealne, seria A = Studia Archaeologica Pomeranica II, Koszalin, 143–160.
52.
KONTNY B. 2016: Siekiery tulejkowe z kultur bogaczewskiej i sudowskiej, WA LXVII, 37–64.
53.
KURZYŃSKA M. 2015: Linowo, stanowisko 6. Birytualne cmentarzysko kultury wielbarskiej z północno-wschodniej części ziemi chełmińskiej, Grudziądz-Toruń.
54.
LA BAUME W., GRONAU W. 1941: Das Gräberfeld von Raczki, Kreis Suwalki, „Alt-Preuβen” 5/4, 59–61.
55.
ŁĘGA W. 1961: Nieznane materiały z cmentarzyska z okresu rzymskiego w miejscowości Babięta, pow. Mrągowo, RO III, 73–79.
56.
MADYDA R. 1977: Sprzączki i okucia pasa na ziemiach polskich w okresie rzymskim, MSiW IV, 351–411.
57.
MADYDA-LEGUTKO R. 1987: Die Gürtelschnallen der römischen Kaiserzeit und die frühen Völkerwanderungszeit im mitteleuropäischen Barbaricum, B.A.R. Int. Series 360, Oxford (1986).
58.
MADYDA-LEGUTKO R. 2011: Studia nad zróżnicowaniem metalowych części pasów w kulturze przeworskiej. Okucia końca pasa, Kraków.
59.
MARCINIAK J. 1939: Dwa cmentarzyska ciałopalne z okresu rzymskiego w Bargłowie Dwornym i Judzikach w pow. Augu-stowskim. Słowianie autochtonami dorzecza Wisły i Odry, „Kurier Literacko-Naukowy” XVI/31, IX–X (501–502).
60.
MARCINIAK J. 1950: Dwa cmentarzyska ciałopalne z okresu rzymskiego w Judzikach i Bargłowie Dwornym w pow. augu-stowskim, WA XVII/1, 47–75.
61.
NATUNIEWICZ-SEKUŁA M., OKULICZ-KOZARYN J. 2011: Weklice. A Cemetery of the Wielbark Culture on the Eastern Margin of Vistula Delta (Excavations 1984–2004). Monumenta Archaeologica Barbarica XVII, Warszawa.
62.
NIEWĘGŁOWSKI A. 1991: Cmentarzysko kultury przeworskiej w Garwolinie, woj. siedleckie, Warszawa.
63.
NOWAKOWSKI W. 1995: Od Galindai do Galinditae. Z badań nad pradziejami bałtyjskiego ludu z Pojezierza Mazurskiego, Barbaricum 4, Warszawa.
64.
NOWAKOWSKI W. 1996: Das Samland in der römischen Kaiserzeit und seine Verbindungen mit dem römischen Reich und barbarischen Welt, Veröffentlichungen des Vorgeschichtlichen Seminars Marburg, Sonderband 10, Marburg-Warszawa.
65.
NOWAKOWSKI W. 1998: Die Funde der Römischen Kaiserzeit und der Völkerwanderungszeit in Masuren, Museum für Vor- und Frühgeschichte, Staatliche Museen zu Berlin, Bestandskataloge 6, Berlin.
67.
NOWAKOWSKI W. 2004: Cmentarzysko z okresu wpływów rzymskich i z okresu wędrówek ludów w Muntowie, pow. mrą-gowski, Barbaricum 7, Warszawa, 191–247.
68.
NOWAKOWSKI W. 2007: Kultura bogaczewska na Pojezierzu Mazurskim od schyłku późnego okresu przedrzymskiego do starszej fazy późnego okresu wpływów rzymskich. Próba analizy chronologiczno-kulturowej, [w:] A. Bitner-Wróblewska (red.), Kultura bogaczewska w 20 lat później. Materiały z konferencji, Warszawa 26–27 marca 2003, Seminarium Bałtyjskie I, Warszawa (CD).
69.
NOWAKOWSKI W. 2009a: Cmentarzysko z „Atlantydy Północy”, [w:] B. Kaim (red.), Blisko i daleko. Księga Jubileuszowa Instytutu Archeologii Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa (b.d.w.), 41–46.
70.
NOWAKOWSKI W. 2009b: Przez grubą szybę. Badania nad ceramiką kultury bogaczewskiej na podstawie spuścizny Rudolfa Grenza, [w:] M. Karczewska, M. Karczewski (red.), Ceramika bałtyjska. Tradycje i wpływy. Materiały z konferen-cji, Białystok 21–23 września 2005 roku, Białystok, 43–56.
71.
NOWAKOWSKI W. 2013: Masuren in der Römischen Kaiserzeit. Auswertung der Archivalien aus dem Nachlass von Her-bert Jankuhn, Studien zur Siedlungsgeschichte und Archäologie der Ostseegebiete 12, Neumünster.
72.
NOWAKOWSKI Z. 2003: Cmentarzysko kultury przeworskiej w Żdżarowie, pow. sochaczewski, WA LVI (2002–2003), 283–379.
73.
OKULICZ J. 1958: Cmentarzysko z okresu rzymskiego odkryte w miejscowości Bogaczewo na przysiółku Kula, pow. Giżycko, RO I, 47–116.
74.
OKULICZ Ł. 1970: Kultura kurhanów zachodniobałtyjskich we wczesnej epoce żelaza, Wrocław.
75.
PÁRDUCZ M. 1950: A Szarmatakor emlékei Magyarországon III / Denkmäler der Sarmatenzeit Ungarns III, Archaeologia Hungarica XXX, Budapest.
76.
PEISER F.E. 1921: Die Trinkhörn-Ränder des Prussia-Museums, [w:] Festschrift Adalbert Bezzenberger zum 14. April 1921 dargebracht von. seinen Freunden und Schülern, Göttingen, 114–120.
77.
PRZYBYŁA M.J. 2010: Die Nordeuropäischen Elemente in der Dębczyno-Gruppe der jüngeren römischen Kaiserzeit, JRGZM 54/2 (2007), 573–611.
78.
RAKOWSKI T., WATEMBORSKA-RAKOWSKA K. 2017: Gniew jest osłą męstwa. Uwagi o osełkach z okresu wpływów rzym-skich na podstawie znalezisk z cmentarzyska w Czersku na Urzeczu, [w:] J. Andrzejowski et alii (red.), ORBIS BAR-BARORUM. Studia ad archaeologiam Germanorum et Baltorum temporibus Imperii Romani pertinentia Adalberto Nowakowski dedicata, Monumenta Archaeologica Barbarica. Series Gemina VI, Warszawa-Schleswig, 507–536.
79.
M. SCHMIEDEHELM ARCHIV: Kartoteka Marty Schmiedehelm przechowywana w Tallinna Ülikooli Arheoloogia Teadu-skogu w Tallinie.
80.
SCHMIEDEHELM M. 1931: Über die Beziehungen zwischen dem Weichselgebiet und Estland zur römischen Eisenzeit, [w:] Congressus Secundus Archaeologorum Balticorum Rigae, 19.–23.VIII.1930, Acta Universitatis Latviensis. Philolo-gorum et Philosophorum Ordinis Series I,Suppl. I, Rigae, 395–408.
81.
SCHMIEDEHELM M. 1990: Das Gräberfeld Gąsior (nach Materialen von F. E. Peiser), Archaeologia Baltica IX (Polonia 89), Łódź, 5–126.
82.
SCHMIEDEHELM M. 2011: Das Gräberfeld am Jaskowska-See in Masuren. Studien zur westmasurischen Kultur der römi-schen Eisenzeit (red. A. Juga-Szymańska, P. Szymański), Warszawa.
83.
SIEMASZKO J. 2007: Wybrane zespoły grobowe z cmentarzyska kultury bogaczewskiej w Przytułach, stanowisko1, gm. Olec-ko, woj. warmińsko-mazurskie, [w:] A. Bitner-Wróblewska (red.), Kultura bogaczewska w 20 lat później. Materiały z konferencji, Warszawa 26–27 marca 2003, Seminarium Bałtyjskie I, Warszawa, 487–496.
84.
SKORUPKA T. 2001: Kowalewko 12. cmentarzysko birytualne ludności kultury wielbarskiej (od połowy i w. n.e. do początku III w. n.e.), Archeologiczne badania ratownicze wzdłuż trasy gazociągu tranzytowego, tom II: Wielkopolska, cz. 3, Poznań.
85.
SZTER I. 2010: Cmentarzysko z okresu wpływów rzymskich i z okresu wędrówek ludów w Kamieniu na Pojezierzu Mazur-skim, WA LXI (2009–2010), 200–331.
86.
SZYMAŃSKI P. 2000: Ceramika z cmentarzysk kultury bogaczewskiej. Próba analizy na podstawie wybranych materiałów, [w:] Materiały do archeologii dawnych ziem pruskich, Barbaricum 6, Warszawa, 109–201.
87.
SZYMAŃSKI P. 2001: Mikroregion osadniczy z okresu wpływów rzymskich w rejonie jeziora Salęt na Pojezierzu Mazurskim, mps pracy doktorskiej w archiwum Wydziału Archeologii Uniwersytetu Warszawskiego.
88.
SZYMAŃSKI P. 2005: Mikroregion osadniczy z okresu wpływów rzymskich w rejonie jeziora Salęt na Pojezierzu Mazurskim, ŚWIATOWIT Suppl. Series P: Prehistory and Middle Ages X, Warszawa.
89.
SZYMAŃSKI P., GODZIEBA L. 2006: (P. Šimanski, L. Godzeba) Mogil'nik sudovskoj kul'tury v Červonom Dvore – predvari-tel'nye rezul'taty issledovanij v 2003–2005 godah, „Archaeologia Lituana” 7, 43–53.
90.
TAMULYNAS L. 2004: Strazdų, Ječiškių kapinynas: nauji duomenys apie laidoseną Nemuno žemupyje i tūkst. pr. Kr. ir romėniškajame laikotarpyje, „Archaeologia Lituana” 5, 16–32.
91.
TEMPELMANN-MĄCZYŃSKA M. 1985: Die Perlen der Römischen Kaiserzeit und der frühen Phase der Völkerwanderungs-zeit im mitteleuropäischen Barbaricum, Römisch-Germanische Forschungen 43, Mainz am Rhein.
92.
WALUŚ A. 2014: Zabytki metalowe kultury kurhanów zachodniobałtyjskich wczesnej epoki żelaza, ŚWIATOWIT Suppl. Series B: Barbaricum 10, Warszawa, 9–197.
93.
WIŚNIEWSKA A. 2011: Materiały z cmentarzyska w Leśniewie, pow. kętrzyński (dawne Fürstenau, Kr. Rastenburg), WA LXII, 119–167.
94.
ZIELING N. 1989: Studien zu germanischen Schilden der Spätlatène- und der römischen Kaiserzeit im freien Germanien, B.A.R. Int. Series 505, Oxford.
95.
ZIEMLIŃSKA-ODOJOWA W. 1961: Badania wykopaliskowe w 1959 r. na cmentarzysku kurhanowym w miejscowości Żywa Woda, pow. Suwałki, RB I, 193–222.
Udostępnij
ARTYKUŁ POWIĄZANY
| ISSN: | 0043-5082 |
Przetwarzamy dane osobowe zbierane podczas odwiedzania serwisu. Realizacja funkcji pozyskiwania informacji o użytkownikach i ich zachowaniu odbywa się poprzez dobrowolnie wprowadzone w formularzach informacje oraz zapisywanie w urządzeniach końcowych plików cookies (tzw. ciasteczka). Dane, w tym pliki cookies, wykorzystywane są w celu realizacji usług, zapewnienia wygodnego korzystania ze strony oraz w celu monitorowania ruchu zgodnie z Polityką prywatności. Dane są także zbierane i przetwarzane przez narzędzie Google Analytics (więcej).
Możesz zmienić ustawienia cookies w swojej przeglądarce. Ograniczenie stosowania plików cookies w konfiguracji przeglądarki może wpłynąć na niektóre funkcjonalności dostępne na stronie.
Możesz zmienić ustawienia cookies w swojej przeglądarce. Ograniczenie stosowania plików cookies w konfiguracji przeglądarki może wpłynąć na niektóre funkcjonalności dostępne na stronie.
