DISCOVERIES
Cemetery of the Przeworsk Culture at Grzebsk, Northern Mazovia
More details
Hide details
1
Państwowe Muzeum Archeologiczne w Warszawie
Submission date: 2019-10-14
Final revision date: 2019-10-28
Acceptance date: 2019-11-05
Publication date: 2019-12-31
Wiadomości Archeologiczne 2019;LXX(70):211-218
KEYWORDS
TOPICS
ABSTRACT
In June 1927, two artefacts – an iron shield boss and a fragment of a small clay bowl – were donated to the National Museum in Warsaw; both were found under unknown circumstances at Grzebsk, Mława County. The shield boss can now be found in the collection of the Polish Army Museum, where it was moved as a deposit of the National Museum before 1939, while the bowl appeared – quite unexpectedly – in the pottery storage of the Iron Age Department of the State Archaeological Museum (PMA) in Warsaw, where it was ‘discovered’ in 1988. It is not quite clear how it found its way to the PMA; what is known is that this must have happened no later than in 1980.
According to notes on the catalogue cards of both artefacts, drawn up still in the National Museum, they were found in a grave “covered with a flat stone, with smaller stones around it”, together with “a clay idol, which crumbled after unearthing, an iron sword, and a couple of spurs”. The grave marks an otherwise unknown cemetery of the Przeworsk Culture. We do not have any details about its location other than it was (is?) probably situated on the grounds of the former estate in the village of Grzebsk. The catalogue cards and inventory book of the National Museum list the artefacts as donated by Damian Gniazdowski, however, a different name – Wacław Gniazdowski – can be found in the delivery book of the Museum. The latter is true, as we know that Damian took possession of the Grzebsk estate no earlier than in 1889 and no later than in 1892, then sold the manor farm in 1902 or 1903, and moved with his family to Łępice, Pułtusk County, where he died in January 1922. The grave would have been discovered between 1889/1892 and 1902/1903, thus Damian’s son Wacław, born in 1894, must have recounted the description of the grave that he heard from his father.
The small bowl from Grzebsk (Fig. 1) is typical of Przeworsk Culture pottery from the Early Roman Period and corresponds to type VI/1 in the classic typology by Teresa Liana; its unpreserved base could have been convex or concave, possibly – although this would have been completely unique – flat. Similar bowls are common at cemeteries in northern and eastern Mazovia, for example, Niedanowo 2, Nidzica County, Modła 2, Mława County, or Kamieńczyk 2, Wyszków County. Their chronology at the three cemeteries falls within the horizon of phase B1 and the older stage of phase B2. The characteristic star-like ornament on the body connects the bowl from Grzebsk with a group of vessels considered – with reservations – as more or less distant imitations of ribbed Roman glass bowls. Our specimen can be regarded – after Morten Hegewisch – as a “creative plagiarism”.
The shield boss (Fig. 2:a.b) belongs to conical forms corresponding to interregional types Bohnsack 8, Jahn 5, and Zieling I1a, typical of the end of the Late Pre-Roman Period and the beginning of the Roman Period. Its surface, especially on the flange, is heavily corroded. Nevertheless, there are visible remains of so-called fire patina, attesting that the object was at some point on a funeral pyre. Only one rivet with a slightly convex, circular head has been preserved, however, rivet holes indicate that the boss was originally attached to a shield with twelve regularly spaced rivets (Fig. 2:c). Such a large number of rivets indicates that the boss should be counted among the older conical forms of Late Pre-Roman shield bosses of the Przeworsk Culture corresponding to type Bochnak 15 and dated to phases A3 and A3/B1, i.e. the end of the 1st century BC and very beginning of the 1st century AD. This fits with dating of other north-Mazovian graves with shield bosses type Bochnak 15, e.g. from Lemany, Pułtusk County, Legionowo, Legionowo County, and possibly also from Niedanowo 1, Nidzica County and Łysa Góra at Gródki, Działdowo County.
The small iron nail stuck in the head of the preserved rivet is an interesting element (Fig. 3). Similar to the rest of the artefact, it is covered with fire patina, which indicates its original, ancient provenance. It may indicate an unusual manner of repairing the shield, probably following damage it sustained in a fight. Such a solution, consisting of hammering in another rivet, or a nail as it may be, instead of replacing the damaged rivet, may indicated the ad hoc nature of the repair or lack of access to a specialised workshop.
The location of the cemetery remains unknown. It was certainly situated within Damian Gniazdowski’s estate. It is probably what a primary school teacher from Grzebsk referred to in 1926 as a “pagan cemetery” on the grounds of the manor farm, already in the possession of the Rudowski family, where “pots with ashes” were being unearthed. It may be the site registered during field walking in 1998 within the limits of a large gravel pit in the northern part of the village of Grzebsk (Fig. 4, 5). Potsherds and damaged graves in the walls of the gravel pit were discovered there – the site was identified as a Przeworsk Culture cemetery from the “Roman Period”. During verification of the site in 2018, traces of graves in the gravel pit could no longer be observed, however, fragments of characteristic sepulchral pottery of the Przeworsk Culture from the Early Roman Period were found in the gravel pit itself and its immediate vicinity. More information about this site can only be obtained through archaeological excavations. However, we will probably never know whether the cemetery that yielded the artefacts described here and the cemetery discovered in 1998 are one and the same.
REFERENCES (35)
1.
Andrzejowski J. 2009: Nekropola w Modle a późna faza kultury przeworskiej na północnym Mazowszu, mps dysertacji doktorskiej w Instytucie Archeologii Uniwersytetu Warszawskiego.
2.
Andrzejowski J. 2017: Waśniewo-Grabowo na Poborzu – „zaginione” cmentarzysko kultury przeworskiej, [w:] J. Andrzejowski et alii (red.), Orbis barbarorum. Studia ad archaeologiam Germanorum et Baltorum temporibus Imperii Romani pertinentia Adalberto Nowakowski dedicata, Monumenta Archaeologica Barbarica. Series Gemina VI, Warszawa-Schleswig, 271–292.
3.
Antoniewicz J., Gozdowski M. 1952: Wyniki badań powierzchniowych w dorzeczu górnego Orzyca, Sprawozdania PMA IV/3–4, 47–78.
4.
Bender W. 1997: Rybno – ośrodek Państwowego Muzeum Archeologicznego w Warszawie, Wiadomości Archeologiczne LIII/2 (1993–1994), 3–17.
5.
Bochnak T. 2005: Uzbrojenie ludności kultury przeworskiej w młodszym okresie przedrzymskim, Rzeszów.
6.
Bohnsack D. 1938a: Die Burgunden in Ostdeutschland und Polen während des letzten Jahrhunderts v. Chr., Quellenschriften zur ostdeutschen Vor- und Frühgeschichte 4, Leipzig.
7.
Bohnsack D. 1938b: Die Germanen im Kreise Neidenburg, Alt-Preußen 3/3, 67–79.
8.
Borkowski A. 1926: Z ziemi Zawkrzyńskiej, Z otchłani wieków I/1–2, 11––12.
9.
Cieśliński A. 2006: Nekropola w Olsztynie. Zagadnienie północnego zasięgu kultury przeworskiej na pograniczu Mazowsza i Warmii we wczesnym okresie rzymskim, [w:] W. Nowakowski, A. Szela (red.), Pogranicze trzech światów. Kontakty kultur przeworskiej, wielbarskiej i bogaczewskiej w świetle materiałów z badań i poszukiwań archeologicznych, Światowit, Suppl. Series P: Prehistory and Middle Ages XIV, Warszawa, 45–59.
10.
Cieśliński A. 2010: Kulturelle Veränderungen und Besiedlungsabläufe im Gebiet der Wielbark-Kultur an Łyna, Pasłęka und oberer Drwęca, Berliner Beiträge zur Vor- und Frühgeschichte NF 17, Berlin.
11.
Czarnecka K. 2012: Materiały z wielokulturowej osady i cmentarzyska kultury przeworskiej na stanowisku 1 i 2 w Oronnem, pow. garwoliński, Wiadomości Archeologiczne LXIII, 115–144.
12.
Czarnecka K., Kontny B. 2009: Traces of combat or traces of ritual destruction? The damage to weapons in the Przeworsk culture, [w:] H.-J. Schalles, A. W. Busch (red.), Waffen in Aktion. Akten der 16. International Roman Military Equipment Conference (ROMEC), Xanten, 13.––16. Juni 2007, Xanten Berichte 16, Mainz, 29–40.
13.
Dąbrowska T. 1997: Kamieńczyk. Ein Gräberfeld der Przeworsk-Kultur in Ostmasowien, Monumenta Archaeologica Barbarica III, Kraków.
14.
Dąbrowska T. 2008: Młodszy okres przedrzymski na Mazowszu i zachodnim Podlasiu, Materiały Starożytne i Wczesnośreniowieczne VII, 1–246.
15.
Epsztein T. 1994: (T.E.) s.v. Rudowski Michał, [w:] Ziemianie polscy XX wieku. Słownik biograficzny część 2. Życiorysy Arkuszewski – Zdziarski, Archiwum Rodziny Polskiej i Obcej III, Warszawa, 105–106.
16.
Godłowski K. 1977: Materiały do poznania kultury przeworskiej na Górnym Śląsku (część II), Materiały Starożytne i Wczesnośreniowieczne IV, 7–237.
17.
Godłowski K. 1985: Przemiany kulturowe i osadnicze w południowej i środkowej Polsce w młodszym okresie przedrzymskim i w okresie wpływów rzymskich, Wrocław.
18.
Godłowski K. 1992: Zmiany w uzbrojeniu ludności kultury przeworskiej w okresie wpływów rzymskich, [w:] M. Głosek et alii (red.), Arma et ollae. Studia dedykowane Profesorowi Andrzejowi Nadolskiemu w 70 rocznicę urodzin i 45 rocznicę pracy naukowej. Sesja naukowa, Łódź, 7–8 maja 1992, Łódź, 71–88.
19.
Handke K. 1998: Słownik nazewnictwa Warszawy, Warszawa.
20.
Handke K. 2011: Dzieje Warszawy nazwami pisane, Biblioteka Warszawska, Warszawa.
21.
Hegewisch M. 2006: Germanische Adaptationen römischer Importgefäße, Bericht der Römisch-Germanischen Kommission 86 (2005), 197–348.
22.
Hollack E. 1909: Das Gräberfeld auf dem Kahlen Berg (Łysa Góra), al. Fuchsberg (Lisia Góra) bei Grodtken, Prussia 22 (1900–1904), 356–363.
23.
Jahn M 1916: Die Bewaffnung der Germanen in der älteren Eisenzeit etwa von 700 v. Chr. bis 200 n. Chr., Mannus-Bibliothek 16, Würzburg.
24.
Kaczyński M 1973: W siedemdziesiątą rocznicę otwarcia wystawy zbiorów Józefa Choynowskiego w warszawskiej „Zachęcie”, Wiadomości Archeologiczne XXXVIII/2, 139–159.
25.
Leszczyński J. 1992: Państwowe Seminarium Nauczycielskie Męskie im. Stanisława Żółkiewskiego w Mławie (1), Studia Mazowieckie I/1, 66–121.
26.
Liana T. 1971: Chronologia względna kultury przeworskiej we wczesnym okresie rzymskim, Wiadomości Archeologiczne XXXV/4 (1970), 429–491.
27.
Łuczkiewicz P. 2006: Uzbrojenie ludności ziem polski w młodszym okresie przedrzymskim, Archaeologia Militaria II, Lublin.
28.
Miałka-Kruszewska A. 2000: Mławskie muzea, (w:) R. Juszkiewicz (red.), Ziemia Zawkrzeńska, tom IV, Mława, 235–253.
29.
Mistewicz A. 2006: Gliniana miseczka naśladująca naczynie szklane z cmentarzyska kultury przeworskiej w Dąbku, pow. mławski, [w:] A. Bursche, R. Ciołek, R. Chowaniec (red.), Nowe znaleziska importów rzymskich z ziem Polski III, Corpus der römischen Funde im europäischen Barbaricum. Polen, Suppl. 3, Warszawa, 157–175.
30.
Moszczyński J., Siciński W. 1997: Importy przemysłowe i ich naśladownictwa na obszarze górnego i środkowego dorzecza Bzury, Kultura Przeworska III, Lublin, 17–38.
31.
Orliński W., Woińska M. 2019: De Profundis... Archeologia ziem powiatu legionowskiego. Katalog wystawy / The Archaeology of the Legionowo District Area. Exhibition Catalogue, Legionowo.
32.
Słownik geograficzny... 1881: Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, tom I, Warszawa.
33.
Słownik geograficzny... 1885: Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, tom VI, Warszawa.
34.
Zieling N. 1989: Studien zu germanischen Schilden der Spätlatène- und der römischen Kaiserzeit im freien Germanien I–III, B.A.R. Int. Series 505, Oxford.
35.
Ziemlińska-Odojowa W. 1999: Niedanowo. Ein Gräberfeld der Przeworsk- und Wielbark-Kultur in Nordmasowien, Monumenta Archaeologica Barbarica VII, Kraków.