Ciałopalne cmentarzysko w Miętkich było badane przez kilka sezonów na początku XX wieku (Ryc. 1). Jako pierwszy prowadził tu wykopaliska E. Hollack, który w 1903-1904 roku odkrył blisko 200 grobów, numerownych w ramach poszczególnych części nekropoli (obiekty I.HA.1-22; I.HB.1-161; I.Ha.1-3). Pozyskane zabytki trafiły do Prussia-Museum w Królewcu. Bezpośrednio po badaniach Hollacka na cmentarzysku w Miętkich podjęli wyko-paliska dwaj archeolodzy amatorzy J. Behr oraz H. Heß von Wichdorff. Po tych badaniach nie powstała żadna dokumentacja, a ich jedynym śladem są kolekcje znalezisk, które obaj przekazali muzeum archeologicznemu w Berlinie. Zabytki te zostały wprawdzie wprowa-dzone do inwentarza muzealnego jako wyposażenie osobnych pochówków, ale wydzielone w ten sposób rzekome „zespoły grobowe” należy traktować z dużą ostrożnością. Kolejne wy-kopaliska w Miętkich podjął ponownie dopiero w 1912 roku F.E. Peiser. Zarejestrował on 662 obiekty (I.P.1-622), które opisał w dzienniku polowym, podając ich koordynaty, a nie-kiedy uzupełniając opisy schematycznymi rysunkami. W tym samym 1912 roku Peiser prze-prowadził badania w południowej części nekropoli, wydzielonej przez niego jako „stanowi-sko II“ (obiekty II.P.1-77) – z wykopalisk tych nie zachowała się żadna dokumentacja. Przedstawione wykopaliska nie objęły całego obszaru cmentarzyska, na którym już w latach dwudziestych XX wieku dokonano przypadkowych odkryć, zaś od 2017 roku wznowiono w Miętkich regularne badania. Przed II wojną światową opublikowano tylko część kolekcji berlińskiej pozyskanej w trakcie w badań J. Behra i H. Hessa von Wiechdorffa, natomiast spośród wielokrotnie obfit-szych materiałów z wykopalisk E. Hollacka i F.E. Peisera ukazały się tylko rysunki nielicz-nych zabytków, prezentowane bez kontekstu. Niemal całkowity przepadek tej części zbio-rów w wyniku zniszczeń wojennych, spowodował, że głównym źródłem wiedzy o cmenta-rzysku w Miętkich pozostają archiwalia, przede wszystkim dokumentacja muzealna. Ważne uzupełnienie dokumentacji stanowią kartoteki naukowe archeologów, aktywnych w Prusach Wschodnich przed 1945 rokiem. W tej sytuacji opracowanie periodyzacji funkcjonowania nekropoli w Miętkich wiąże się z dużymi trudnościami: ponad 260 obiektów jest niedatowanych, a większość pozosta-łych można umieścić tylko w bardzo szerokich ramach chronologicznych, obejmujących bądź cały młodszy okres wpływów rzymskich, bądź późny okres wędrówek ludów. Dodat-kowo znaleziska o dającym się ustalić datowaniu, mają „długi czas obiegu“, wykraczający poza przedziały chronologiczne, przyjęte dla zachodniobałtyjskiego kręgu kulturowego – dotyczy to także zabytków uważanych za precyzyjne datowniki, takich jak zapinki czy sprzączki. Mimo tych problemów możliwe było wydzielenie trzech wielkich etapów funk-cjonowania cmentarzyska w Miętkich, z których każdy trwał około 200 lat. Z etapu I użytkowania nekropoli w Miętkich pochodzą płaskie groby bez konstrukcji kamiennych, zawierające pojedyncze pochówki ciałopalne, często składane w popielnicach, typow dla kultury bogaczewskiej. Cmentarzysko w Miętkich wyróżnia stosunkowo późne założenie, przypadające na schyłek okresu wczesnorzymskiego. Wskazuje na to występowa-nie wyłącznie stosunkowo późnych szpil z pierścieniowatą główką (Ryc. 2:a-f) oraz o głów-ce w kształcie bryły obrotowej, często z otworkiem lub z uszkiem (Ryc. 2:g-j; 3:b ). Rów-nież wśród zapinek nieliczne były okazy o stylistyce wczesnorzymskiej grup II IV według klasyfikacji O. Almgrena (Ryc. 4; 6:h), dominowały natomiast fibule z podwiniętą nóżką, charakterystyczne dla młodszego okresu wpływów rzymskich (Ryc. 6:b, e, g-h, j-k). Towa-rzyszyły im również uznawane za wyznaczniki młodszego okresu wpływów rzymskich w kulturze bogaczewskiej naszyjniki z końcami owiniętymi drutem (Ryc. 7:b, f; 13:d) oraz bransolety z szerokiej taśmy brązowej (Ryc. 3:e; 7:c; 8:n). W zespołach grobowych z wy-mienionymi wyżej zabytkami występowały flaszowate popielnice typu IB-IE (Ryc. 3:a; 6:d; 9:a; 12:a-c) oraz misy typu II (Ryc. 6:f; 12:d-h f), występujące w grobach z reguły jako po-krywki urn. Obok nich występowały wazy zbliżone do typu IA (Ryc. 6:a; 13). Systemy chronologiczne, opracowane dla środkowoeuropejskiego Barbaricum i dla Skandynawii po-zwalają na zsynchronizowanie etapu I z fazami B2/C1-C2, odpowiadającymi według środko-woeuropejskiej chronologii latom ok. 150/160-300/310. Etap II wyznacza 20 zespołów grobowych z zapinkami, przedstawiającymi szerokie spektrum najpóźniejszych form serii grupy VI Almgrena: z zaczepem blaszkowym (Ryc. 14:a, e) lub pełną pochewką (Ryc. 14:k; 15:a-b). Unikatową formą zachodniobałtyjskich zapinek kuszowatych z pełną pochewką są tzw. zapinki z gwiaździstą nóżką (Sternfußfibeln), reprezentowane w Miętkich przez tylko jeden egzemplarz (Ryc. 14:p). Szczególną formą kuszowatych zapinek z pełną pochewką są też żelazne okazy z półkolistym kabłąkiem o pro-stokątnym przekroju (Ryc. 15:l), reprezentujące typ Praga-Vilkonys. Ceramika, którą można przypisać etapowi II, dobrze ilustruje jego „przejściowy” charakter. Najlepiej poświadczoną grupą naczyń są, bowiem wazy, analogiczne do okazów występujących już wcześniej (Ryc. 15:m). W sumie opisywany etap można więc definiować jako przechodzenie w fazach C3-E1 od kultury bogaczewskiej z młodszego okresu wpływów rzymskich (fazy C1-C2) do grupy olsztyńskiej z rozwiniętego późnego okresu wędrówek ludów (fazy E2-E3), co w chronologii absolutnej odpowiadałoby latom ok. 300/310-525/535. Ostatni etap III funkcjonowania nekropoli w Miętkich można zdefiniować stosunko-wo prosto, jako odpowiadający rozkwitowi grupy olsztyńskiej, charakteryzującemu się wy-stępowaniem licznych zapinek płytkowych (Ryc. 17:a, f-g). Towarzyszyły im okrągłe (Ryc. 18:a, j), rozetowe (Ryc. 18:b) i krzyżowate (Ryc. 17:e; 22:b), zapinki tarczowe, kuszowate fibule zdobione na końcu nóżki metopą ze skośnym krzyżem (Schlusskreuzfibeln) (Ryc. 18:g, k) oraz zapinki szczeblowe (Armbrussprossenfibeln), reprezentujące pełne spektrum rozwoju stylistycznego (Ryc. 18:c; 19:b-c, g, k). Dodać tu trzeba późne fibule kuszowate z podwiniętą nóżką, o szerokim, taśmowym kabłąku, zdobionym pierścieniami nacinanego drutu i nakładkami wytłaczanej blach, reprezentowane w Miętkich przez tylko jedną parę (Ryc. 18:d). Charakterystyczne dla etapu III są również ozdoby, takie jak zawieszki bino-klowate z brązowego drutu (Brillenanhänger– Ryc. 17:j; 21:o), czy szklane paciorki „bro-dawkowe” (Warzenperlen – Ryc. 17:d, k), a także części pasa, przede wszystkim sprzączki z krzyżowatym kolcem (Kreuzdornschnalle – Ryc. 17:c; 18:h; 19:h) i lancetowate okucia zakończeń rzemieni (Ryc. 17:b; 18:j) Ceramikę w etapie III reprzentują naczynia wazowate sporadycznie spotykane już w etapie II, a teraz zaopatrywane w charakterystyczne, prosto-kątne (Fensterurnen – Ryc. 20:a) lub okrągłe (Lochurnen –Ryc. 19:a) otwory. Specyficzną, bardzo licznie reprezentowaną formą są też cienkościenne puchary na pustej nóżce (Ryc. 20:b-e; 22:f). Najpóźniejszymi znaleziskami są zapinki w postaci prostokątnych, płaskich płytek (Ryc. 21:d, k, l -n, u), które przypominają tzw. Rechteckfibeln, występujące w VI-X wieku. Równie późne datowanie sugerują zapinki podkowiaste (Ryc. 22:g-h), analogiczne do eg-zemplarzy datowanych na IX-X wiek. Fibule te sugerują przedłużenie funkcjonowania ne-kropoli w Miętkich w głąb VIII wieku, analogicznie do datowania opracowanych niedawno cmenatrzysk w Stantau na Półwysoie Sambijskim i w Linkuhnen przy ujściu Niemna. Długi czas użytkowania daje podstawę do uznania rytmu przemian obserwowanych na tym cmentarzysku za ilustratywny dla całego Pojezierza Mazurskiego: etapy I-III mogą zostać potraktowane jako odpowiedniki faz przekształceń kulturowych na tym obszarze, przy czym uformowanie się najwcześniejszej struktury typowej dla okresu wpływów rzym-skich – kultury bogaczewskiej – poprzedziło założenie nekropoli w Miętkich. Najwcześniej-sze znaleziska tej kultury, nieobecne w Miętkich, czyli szpile typów A i B według klasyfika-cji B. Beckmanna, prostopadłościenne krzesaki kwarcytowe, sprzączki z przedłużonym kol-cem, zawieszki w kształcie koła ze szprychami, występowały na stanowiskach w północno-wschodniej części Krainy Wielkich Jezior i były początkowo wydzielane jako „grupa węgo-rzewska“ (Angerburger Gruppe). Przy obecnym stanie badań należy, zachowując nazwę utrwaloną w literaturze traktować ją jako „fazę węgorzewską”, do inwenatrza której trzeba też włączyć zapinki silnie profilowane Almgren 68, zapinki oczkowate serii głównej Al-mgren 53 oraz wczesne egzemplarze serii pruskiej Almgren 57-59, pozwalające synchroni-zować ją z fazą B1 i wczesnym stadium fazy B2a w systemie chronologicznym środkowoeu-ropejskiego Barbaricum i datować, w przybliżeniu, na I wiek AD. Daje to możliwość identy-fikowania ludności kultury bogaczewskiej z plemienien Galindai wymienionym przez Pto-lemeusza. Początek drugiej fazy rozwoju kultury bogaczewskiej, dla której zaproponowano tu nazwę „faza mrągowska” wyznacza pojawienie się późnych zapinek oczkowatych serii pruskiej Almgren 61, a w jej trakcie weszły w użycie najpierw okazy lokalnej formy Al-mgren 133, a następnie fibule trójbrzebykowe. Współywstępowanie z tymi ostatnimi kuszo-watych zapinek z podwiniętą nóżką typów Almgren 161-162 oraz Almgren 167 wskazuje na trwanie omawianej fazy do końca młodszego okresu wpływów rzymskich. W tym czasie osadnictwo kultury bogaczewskiej rozszerzyło się na południową część Pojezierza Mrągow-skiego, sięgając jeszcze dalej na południe. Jednym z nowych stanowisk była nekropola w Miętkich, powstała stosunkowo późno – wyraźnie w jakiś czas po początku tej fazy. W fazie mrągowskiej cmentarzyska kultury bogaczewskiej pojawiły się też na zachodnim skraju Su-walszczyzny, co wskazuje na przenikanie w ten rejon grup ludności z Pojezierza Mazurskie-go. Osobnym problemem jest określenie etniczne ludności kultury bogaczewskiej w fazie mrągowskiej: kontynuacja użytkowania cmentarzysk założonych w fazie węgorzewskiej sugeruje kontynuację osadnictwa, co z kolei pozwalałoby dopatrywać się w ówczesnych mieszkańcach Pojezierza Mazurskiego potomków ptolemeuszowych Galindai. Brak jakich-kolwiek źródeł antycznych, opisujących tę część środkowoeuropejskiego Barbaricum w II-III wieku AD nakazuje jednak traktować tę identyfikację wyłącznie jako niesprawdzalną hipotezę. W kolejnej fazie szczycińskiej środek ciężkości osadnictwa na Mazurach przsunął się wyraźnie na południe, co skutkowało porzuceniem części cmentarzysk z fazy węgorzew-skiej, położonych na północnym skraju Krainy Wielkich Jezior. Ilustracją tej fazy jest etap II cmentarzyska w Miętkich, stanowiący najdłuższą sekwencję zespołów grobowych z jednej nekropoli, datowaną na fazy C3-D. Znaleziska te budzą jednak wątpliwości czy można je w dalszym ciągu przypisywać kulturze bogaczewskiej. Na taką możliwość wskazuje występo-wanie ceramiki, kontynuującej wątki stylistyczne z poprzednich faz, als jednocześnie – brak w fazie szczycieńskiej endemicznych form bogaczewskich, a wszystkie zabytki, mogące posłużyć jako datowniki, bądź reprezentowały formy interregionalne, bądź były importami sambijskimi albo – w najlepszym razie – naśladownictwami sambijskich wzorów. Przykła-dem mogą tu być zapinki z gwiaździstą nóżką oraz szerokie, językowate okucia końca pasa ze zdobieniem stempelkowym. Sytuację tę można więc uznać za wskazówkę, że Pojezierze Mazurskie było w fazie szczycieńskiej peryferią kultury Dollkeim/Kovrovo, różniącą się od centrum utrzymaniem się lokalnej ceramiki. Cmentarzysko w Miętkich dostarcza zresztą jeszcze jednego argumentu na rzecz przedłużenia czasu trwania kultury bogaczewskiej: stratygrafia horyzontalna tej nekropoli wskazuje na rozmieszczenie pochówków z wszystkich trzech etapów na całym jej obszarze (Ryc. 23). W czasie funkcjonowania cmentarzyska przestrzegano reguł przyjętych w młod-szym okresie wpływów rzymskich – jedyną zmianą jest, wspomniane wyżej, zubożenie wy-posażeń grobowych, stanowiące zresztą zjawisko obejmujące całe środkowoeuropejskie Barbaricum. Wszystkie te obserwacje świadczą o niezakłóconym użytkowaniu cmentarzy-ska. Przedłużenie trwania kultury bogaczewskiej aż do końca fazy D sugeruje uznanie jej ówczesnej ludności za kolejne pokolenia wywodzące się od ptolemeuszowych Galindai. Podobnie jak w przypadku fazy mrągowskiej, interpretację taką trzeba uznać za hipotezę atrakcyjną, ale niemożliwą do zweryfikowania. W późnym okresie wędrówek ludów, pomiędzy górną Łyną a jeziorem Śniardwy, uformowała się rozciągało się grupa olsztyńska, której nazwę przyjęto tu na oznaczenie fazy – w centrum jej terytorium leżało cmentarzysko w Miętkich, którego etap III datowany jest na fazy E2-E3, a wyznaczają go zapinki płytkowe, popielnice okienkowe, puchary na nóżce, sprzączki z krzyżowym kolcem, lancetowate okucia końca pasa i plakietki z ażurowymi or-namentem. Obecność tych znalezisk pozwala uznać nekropolę w Miętkich za typowe stano-wisko grupy olsztyńskiej. W tej sytuacji znaczenia nabiera jego nieprzerwane użytkowanie, wraz z występowaniem elementów nawiązujących do tradycji kultury bogaczewskiej – doty-czy to przede wszystkim ceramiki, której niektóre formy, jak choćby naczynia wazowate, były znajdowane w zespołach pewnie datowanych na etap II. Ciągłość ta świadczy, że ufor-mowanie się grupy olsztyńskiej – mimo prób uznawania go bądź za skutek przybycia obcej, germańskiej ludności, bądź rezultat powrotu grupy Galindów, wędrujących wcześniej z Go-tami za południe Europy – było przejawem miejscowej ewolucji modelu kulturowego ludno-ści bałtyjskiej, najprawdopodobniej należącej do Aestii wymienionych przez Jordanesa.