ODKRYCIA
Dwie interesujące fibule z Ryczywołu, pow. kozienicki
Więcej
Ukryj
1
Stowarzyszenie Przyjaciół Państwowego Muzeum Archeologicznego, Polska
Data nadesłania: 19-02-2022
Data ostatniej rewizji: 18-03-2022
Data akceptacji: 07-07-2022
Data publikacji online: 20-10-2022
Data publikacji: 31-12-2022
Autor do korespondencji
Grzegorz Kuś
Stowarzyszenie Przyjaciół Państwowego Muzeum Archeologicznego, Stowarzyszenie Przyjaciół Państwowego Muzeum Archeologicznego, ul. Długa 52 – Arsenał, 00-241, Warszawa, Polska
Wiadomości Archeologiczne 2022;LXXIII(73):264-273
SŁOWA KLUCZOWE
DZIEDZINY
STRESZCZENIE
Dwie fibule, którym poświęcone jest niniejsze opracowanie, zostały znalezione podczas badań powierzchniowych z zastosowaniem wykrywaczy metali, przeprowadzonych w 2020 r. na stanowisku nr 7 (AZP 68-70/16) w Ryczywole, gm. Kozienice, pow. kozienicki. Stanowisko to jest położone na północno-wschodnim skraju wcinającego się w dolinę Wisły cypla terasy nadzalewowej, w odległości ok. 1,5 km na południowy wschód od obecnego ujścia Radomki do Wisły (ryc. 1). Stanowisko wchodzi w skład większego zespołu osadniczego kultury przeworskiej, datowanego ramowo od młodszego okresu przedrzymskiego po młodszy okres rzymski.
Pierwsza fibula, która została wykonana ze stopu miedzi, zachowała się fragmentarycznie (ryc. 2: 1). Jest to mała (29 mm długości) zapinka kolankowata z małym grzebykiem na główce, zbliżona do typu Almgren 132 (O. Almgren 1923, 69–70, ryc.132). Zapinki typu Almgren 132 są zróżnicowanego pod względem wielkości, formy i materiału użytego do ich wykonania. Żelazne egzemplarze pochodzą głównie z obszaru kultury przeworskiej i luboszyckiej, natomiast z obszaru kultury wielbarskiej znane są okazy wykonane ze stopu miedzi lub srebra. Stylistycznie, omawiana zapinka najbliższa jest właśnie wielbarskim zapinkom typu Almgren 132, chociaż bliskie nawiązania znajduje również nad górną Łabą i w dorzeczu Morawy, głównie wśród zapinek wariantu BGKF D wg Eduarda Droberjara (E. Droberjar 2012, 239-241, ryc. 3:11). Brak bezpośrednich analogii do omówionej fibuli oraz fakt, że jest ona znaleziskiem luźnym, nie pozwalają na określenie jej bliższej chronologii. Niemniej uwzględniając jej cechy stylistyczne i odwołując się do ogólnych ustaleń poczynionych dla tej grupy zabytków, omawianą zapinkę można datować na fazę B2/C1-C1a okresu wpływów rzymskich.
Druga fibula znaleziona w Ryczywole (ryc. 2: 2) została wykonana ze stopu miedzi i zachowała się fragmentarycznie. Posiada pełną pochewkę i kulisty guzek na główce, co pozwala zaliczyć ją do tzw. Bügelknopffibeln, które znane są przede wszystkim z zachodniogermańskiego kręgu kulturowego, ale także z obszaru grupy dębczyńskiej, kultury wielbarskiej i kultury czerniachowskiej, a pojedyncze egzemplarze również z obszaru kultury przeworskiej. Omówiona zapinka należy do grupy znalezisk o zasięgu interregionalnym. Znajduje ona bliskie nawiązanie stylistyczne wśród znalezisk pochodzących z zachodniogermańskiego kręgu kulturowego jednak najbliższe analogie można dla niej wskazać wśród materiałów wiązanych z szeroko rozumianym gockim kręgiem kulturowym. Jej datowanie można odnieść do dotychczasowych ustaleń dla Bügelknopffibeln i określić ramowo - od fazy C3 okresu wpływów rzymskich po fazę D1 okresu wędrówek ludów.
Omówione znaleziska potwierdzają istnienie dalekosiężnych kontaktów ludności zamieszkującej w okresie wpływów rzymskich i na początku okresu wędrówek ludów okolice dzisiejszego Ryczywołu.
FINANSOWANIE
Badania finansowane ze środków Fundacji Badań Interdyscyplinarnych im. Godfryda Ossowskiego
REFERENCJE (47)
1.
ALMGREN O. 1923: Studien über Nordeuropäische Fibelformen der ersten nachchristlichen Jahrhunderte mit Berücksich-tigung der provinzialrömischen und südrussichen Formen, Mannus-Bibliothek 32, Leipzig2.
2.
AMBROZ A.K. 1966: Fibuly ûga evropejskoj časti SSSR II v. do n.è. – IV v. n.è., Arheologiâ SSSR D1-30, Moskva.
3.
ANDRZEJOWSKI J. 2019: The Gothic migration through Eastern Poland – archaeological evidences, [w:] A. Cieśliński, B. Kontny (red.), Interacting Barbarians. Contacts, Exchange and Migrations in the First Millennium AD, Neue Stu-dien zur Sachsenforschung 9, Warszawa-Braunschweig-Schleswig, 225–237.
4.
ANDRZEJOWSKI J., CIEŚLIŃSKI A. 2007: Germanie i Bałtowie u schyłku starożytności. Przyjazne związki czy wrogie są-siedztwo?, [w:] A. Bitner-Wróblewska (red.), Kultura bogaczewska w 20 lat później. Materiały z konferencji, War-szawa, 26–27 marca 2003, Seminarium Bałtyjskie I, Warszawa, 279–319.
5.
ANDRZEJOWSKI J., MACIAŁOWICZ A. 2017: Między Północą a Południem. Zespół osadniczy z późnej epoki żelaza w Jarni-cach nad Liwcem w świetle dalekosiężnych powiązań, WA LXVIII, 179–234.
6.
BALKE B. 1991: Kultura przeworska w międzyrzeczu Wisły, Pilicy i Iłżanki, Warszawa.
7.
BIBORSKI M. 2021: Tamgi czy runy? Miecz z okresu rzymskiego z Bregnet (Dania) zdobiony znakami symbolicznymi, [w:] B. Kontny (red.), Wojna w pradziejach i średniowieczu, ŚWIATOWIT Suppl. Series B: Barbaricum 13, 155–172.
8.
CIEŚLAK-KOPYT M. 1998: Cmentarzysko kultury przeworskiej z okresu wpływów rzymskich w Chinowie (woj. Radom, stan. 1), [w:] J. Ilkjær, A. Kokowski (red.), 20 lat archeologii w Masłomęczu I. Weterani, Lublin, 49–58.
9.
CIEŚLAK-KOPYT M. 2020: Chronologia i planigrafia cmentarzyska, [w:] M. Cieślak-Kopyt, D. Pogodzińska, Żelazna No-wa, stanowisko 2. Cmentarzysko kultury przeworskiej z Zapilcza na południowym Mazowszu, Ocalone Dziedzictwo Archeologiczne 10, Radom-Pękowice, 89.
10.
CIEŚLIŃSKI A., RAU A. 2017: Ermland und Oberland in der späten römischen Kaiserzeit und frühen Völkerwanderungs-zeit im Licht neuer Erwerbungen des Museums für Ermland und Masuren in Olsztyn, [w:] J. Andrzejowski et alii (red.), ORBIS BARBARORUM. Studia ad archaeologiam germanorum et baltorum temporibus Imperii Romani perti-nentia Adalberto Nowakowski dedicata, Monumenta Archaeologica Barbarica. Series Gemina VI, Warszawa-Schleswig, 327–342.
11.
CIEŚLIŃSKI A., RAU A. 2019: Bügelknopffibeln mit polyedrischem Knopf östlich der Oder. Hinweise auf Kommunikation entlang der südlichen Ostseeküste in der frühen Völkerwanderungszeit, [w:] A. Cieśliński, B. Kontny (red.), Inter-acting Barbarians. Contacts, Exchange and Migrations in the First Millennium AD, Neue Studien zur Sachsenfor-schung 9, Warszawa-Braunschweig--Schleswig, 47–60.
12.
CZARNECKA K. 2007: Oblin. Ein Gräberfeld der Przeworsk-Kultur in Südmasowien, Monumenta Archaeologica Barbari-ca XIII, Warszawa.
13.
DROBERJAR E. 2012: Nová varianta spony typu Almgren 132 z Jevíčka. K přechodným formám Almgrenovy V. skupiny ve stupni B2/C1, [w:] G. Březinová, V. Varsik (red.), Archeológia na prahu histórie. K životnému jubileu Karola Pietu, ARCHAEOLOGICA SLOVACA MONOGRAPHIAE. Communicationes 14, Nitra, 235–245.
14.
DROBERJAR E. 2014: Wielbarské vlivy v Čechách a na Moravě, [w:] L. Tyszler, E. Droberjar (red.), Barbari svperiores et inferiores. Archaeologia barbarzyńców 2014. Procesy integracji środkowoeuropejskiego Barbaricum. Polska –Czechy – Morawy – Słowacja, Łódź-Wieluń, 35–60.
15.
DROBERJAR E. 2018: Problematika výzkumu spon z doby římské, Bratislava (CD).
16.
DROBERJAR E. 2019: Wpływy kultury przeworskiej w Czechach i na Morawach od okresu późnolateńskiego po wczesną fazę okresu wędrówek ludów, [w:] K. Kot-Legieć et alii (red.), Kultura przeworska. Procesy przemian i kontakty ze-wnętrzne, Łódź, 251–290.
17.
DUDA J. 1984: Osada z okresu rzymskiego i wczesnego średniowiecza w Krzeczowie koło Bochni, „Badania Archeologiczne Prowadzone przez Muzeum Żup Krakowskich Wieliczka w latach 1981–1983”, 24–29.
18.
DYMACZEWSKI A. 1958: Cmentarzysko z okresu rzymskiego w Młodzikowie, pow. Środa, FAP VIII–IX (1957/58), 179–442.
19.
GODŁOWSKI K. 1974: Kryspinów, district of Kraków (A cemetery from the end of the La Tène and the Roman period), RArch. 1973, 27–35.
20.
GODŁOWSKI K. 1977: Materiały do poznania kultury przeworskiej na Górnym Śląsku (część II), MSiW IV, 7–237.
21.
GODŁOWSKI K. 1984: Przemiany osadnicze i kulturowe w południowej i środkowej Polsce młodszym okresie przedrzym-skim i okresie rzymskim, PArch. 32, 105–155.
22.
HAHUŁA K., CIEŚLIŃSKI A. 2003: Sprawozdanie z badań wykopaliskowych na cmentarzysku z okresu rzymskiego w No-wym Łowiczu, pow. Drawsko Pomorskie, w latach 2000–2001. Kurhan 34, [w:] M. Fudziński, H. Paner (red.), XIII Sesja Pomorzoznawcza, vol. 1: Od epoki kamienia do okresu rzymskiego, Gdańsk, 210–235.
23.
JASKANIS J. 2005: Krupice. Ein Gräberfeld der Przeworsk- und Wielbark-Kultur in Ostpolen, Monumenta Archaeologica Barbarica X, Warszawa.
24.
JÍLEK J., KLANICOVÁ S. 2009: Dyjákovice (okr. Znojmo), „Přehled výzkumů” 50, 320–324.
25.
KOCH R. 1974: Spätkaiserzeitliche Fibeln aus Südwestdeutschland, [w:] G. Kossack, G. Ulbert (red.), Studien zur vor- und frühgeschichtlichen Archäologie. Festschrift für Joachim Werner zum 65. Geburtstag. Teil I: Allgemeines, Vorge-schichte, Römerzeit, Münchner Beiträge zur Vor- und Frühgeschichte Ergz.Bd. 1/I, München, 227–246.
26.
KONDRACKI J. 2002: Geografia regionalna Polski, Warszawa3.
27.
KOSTRZEWSKI B. 1947: Cmentarzysko z okresu rzymskiego w Koninie (woj. poznańskie), PArch. VII/2, 192–294.
28.
KURZYŃSKA M. 2015: Linowo, stanowisko 6. Birytualne cmentarzysko kultury wielbarskiej z północno-wschodniej części ziemi chełmińskiej, Grudziądz-Toruń.
29.
LAMIOVÁ-SCHMIEDLOVÁ M. 1961: Spony z doby rímskej na Slovensku, Študijné zvesti Archeologického ústavu Slovens-kej akadémie vied v Nitre 5, Nitra.
30.
MĄCZYŃSKA M. 2011: Der frühvölkerwanderungszeitliche Hortfund aus Łubiana, Kreis Kościerzyna (Pommern), Ber RGK 90 (2009), 7–481.
31.
MĄCZYŃSKA M. 2019: Faza C3 w kulturze wielbarskiej – próba wyróżnienia, WA LXX, 43–63.
32.
MEYER E. 1960: Die Bügelknopffibel, AFB 8, 216–349.
33.
MILAŠEVS'KIJ O.S., ТЕLÌŽENKO S.А., ТKАČ V.V. 2017: Materìali pìznʹorimsʹkogo času z bagatošarovih poselenʹ Ratnìv--II ta Bakaj-I bìlâ s. Ratnìv Volinsʹkoї oblastì, [w:] A.V. Skiba, S.A. Gorbanenko (red.), Êvropejsʹka arheologìâ І tisâčolìttâ n. e. Zbìrnik naukovih pracʹ na čestʹ Lìani Vasilìvni Vakulenko, Kiïv, 209–220.
34.
NIEZABITOWSKA-WIŚNIEWSKA B. 2021: Młodszy okres przedrzymski, rzymski i wędrówek ludów – materiały do dziejów Kotliny Hrubieszowskiej / Late pre-Roman, Roman and Migration periods – materials for the history of the Hru-bieszów Basin, [w:] B. Niezabitowska-Wiśniewska, A. Hyrchała, B. Bartecki (red.), Odkryte. Odzyskane. Ocalone. Kolekcja zabytków z młodszego okresu przedrzymskiego, okresu rzymskiego i wędrówek ludów ze zbiorów Muzeum im. ks. Stanisława Staszica w Hrubieszowie / Unearthed. Recovered. Saved. A collection of late pre-Roman, Roman and Migration period artefacts from the Rev. Stanisław Staszic Museum in Hrubieszów, Hrubieszów, 24–452.
35.
PEŠKAŘ I. 1972: Fibeln aus der römischen Kaiserzeit in Mähren, Praha.
36.
RAU A. 2010: Jernalderen i Nordeuropa: Nydam Mose 1. Die personengebundenen Gegenstände. Grabungen 1989––1999. Text, Jysk Arkæologisk Selskabs Skrifter 72/1, Højbjerg.
37.
RODZIŃSKA-NOWAK J. 2010: Uwagi o chronologii ceramiki wykonanej na kole garncarskim w kulturze przeworskiej w świetle wyników analizy materiałów zabytkowych z osady w Jakuszowicach, woj. świętokrzyskie i cmentarzyska w Opatowie, woj. śląskie, [w:] H. Machajewski, B. Jurkiewicz (red.), Ceramika rzemieślnicza jako źródło do badań nad zróżnicowaniem garncarstwa kultury przeworskiej, Pułtusk, 71–87.
38.
SCHULZE-DÖRRLAMM M. 1986: Romanisch oder germanisch? Untersuchungen zu den Armbrust- und Bügelknopffibeln des 5. und 6. Jahrhunderts n. Chr. aus den Gebieten westlich des Rheins und südlich der Donau, JRGZM 33/2, 593–720.
39.
SCHUSTER J. 2017: Eine osteuropäische Variante der Bügelknopffibeln von Seerappen/Lûblino auf der Sambischen Halbin-sel als Beispiel überregionaler Kontakte an der Schwelle zur Völkerwanderungszeit, [w:] J. Andrzejowski et alii (red.), ORBIS BARBARORUM. Studia ad archaeologiam germanorum et baltorum temporibus Imperii Romani perti-nentia Adalberto Nowakowski dedicata, Monumenta Archaeologica Barbarica. Series Gemina VI, Warszawa-Schleswig, 215–221.
40.
SOLON J. ET ALII 2018: J. Solon, J. Borzyszkowski, M. Bidłasik, A. Richling, K. Badora, J. Balon, T. Brzezińska-Wójcik, Ł. Chabudziński, R. Dobrowolski, I. Grzegorczyk, M. Jodłowski, M. Kistowski, R. Kot, P. Krąż, J. Lech-nio, A. Macias, A. Majchrowska, E. Malinowska, P. Migoń, U. Myga-Piątek, J. Nita, E. Papińska, J. Rodzik, M. Strzyż, S. Terpiłowski, W. Ziaja, Physico-geographical mesoregions of Poland: Verification and adjustment of boundaries on the basis of contemporary spatial data, „Geographia Polonica” 91/2, 143–170.
41.
TEJRAL J. 1992: Einige Bemerkungen zur Chronologie der späten römischen Kaiserzeit in Mitteleuropa, [w:] K. Godłowski, R. Madyda-Legutko (red.), Probleme der relativen und absoluten Chronologie ab Latènezeit bis zum Frühmittelal-ter. Materialien des III. Internationalen Symposiums: Grundprobleme der frühgeschichtlichen Entwicklung im nördlichen Mitteldonaugebiet, Kraków-Karniowice, 3.–7. Dezember 1990, Krakow, 227–248.
42.
TEJRAL J. 2015: Some remarks on the transitional phase between Early Roman and Late Roman Periods in the region north of the Middle Danube, „Přehled výzkumů” 56/2, 43–101.
43.
VOß H.-U. 1998: Die Bügelknopffibeln. Almgren Gruppe VI,2, Fig. 185 und 186, [w:] J. Kunow (red.), 100 Jahre Fibelfor-men nach Oscar Almgren. Internationale Arbeitstagung 25.–28. Mai 1997 in Klein Machnow, Land Brandenburg, Forschungen zur Archäologie im Land Brandenburg 5, Wünsdorf [2002], 271–282.
44.
WAWRZENIECKI M. 1906: Poszukiwania archeologiczne w Królestwie Polskim dokonane przez Maryana Wawrzenieckiego i Szczęsnego Jastrzębowskiego, „Materyały Antropologiczno-Archeologiczne i Etnograficzne” VII, (88)–(107).
45.
WAWRZYNIAK M. 2021: Zbiór fibul z okresu wpływów rzymskich z okolic Ostrowa Lednickiego. Przyczynek do pełniejsze-go rozpoznania przemian kulturowych w pierwszych wiekach naszej ery w rejonie jeziora Lednica, „Studia Lednic-kie” XX, 9–31.
46.
ZEMAN T. 2017: Střední Pomoraví v době římské. Svědectví povrchové prospekce, Archaeologica Olomucensia II, Olo-mouc.
47.
ZIELENIEWSKA-KASPRZYCKA M., WRONIECKI P. 2018: Nieinwazyjne badania krajobrazu archeologicznego wokół miasta Ryczywół w powiecie kozienickim, WA LXIX, 211–217.