ODKRYCIA
Niepublikowane materiały z Grodziska, pow. węgrowski, ze zbiorów Państwowego Muzeum Archeologicznego w Warszawie
Więcej
Ukryj
1
Instytut Archeologii Uniwersytetu Warszawskiego, Krakowskie Przedmieście 26/28, 00-927 Warszawa
Data publikacji: 31-12-2014
Wiadomości Archeologiczne 2014;LXV(65):236-250
SŁOWA KLUCZOWE
DZIEDZINY
STRESZCZENIE
A group of unpublished finds now in keeping of the State Archaeological Museum in Warsaw was discovered at Grodzisk, Węgrów County, some 80 km east of Warsaw (Fig. 1). It falls into two groups – a pottery assemblage collected in 1937 by Anoni Brzezik, inhabitant of Grodzisk, and finds from a surface survey of site 4 at Grodzisk made in 2009 by Mateusz Bogucki.
The artefacts from site 4 fall into two groups. The first group is attributable to Younger Pre-Roman Period and the Roman Period occupation, with individual finds dated to the period lasting form the mature phase A1, possibly, onset of phase A2 until stadium C2b. The second group are artefacts from late 6th and early 7th century associated with the earliest phase of Slav settlement in Mazovia.
The assemblage of finds with the earlier dating consists of the following: a copper alloy neckring with cylindrical terminals (Fig. 3:1), an iron brooch with a crest on the head decorated with impressed silver foil (Fig. 3:2), a denarius of Hadrian (RIC 141b) (Fig. 3:3), a copper alloy brooch, type Almgren 168 (Fig. 3:4) and a fragment of a bronze spring from a brooch (Fig. 3:5). Given their chronology these artefacts may be attributed to two culture units recorded in the Liwiec River valley: Przeworsk culture and Wielbark culture. The neckring of a form typical for Jastorf culture would be one more find of this culture recovered in a zone of the earliest phase of Przeworsk culture settlement. The character of finds from site 4 suggests that they originate from a bi-cultural, long-lived cemetery. However, because of its partial investigation it is unclear whether or not the cemetery was used without a break, like many cemeteries known from the eastern zone of the Przeworsk culture.
The younger group of artefacts includes a fragment of a copper alloy radiate-headed brooch (Fig. 3:6) with a reduced ornamentation and a fragment of an openwork object, also in copper alloy (Fig. 3:7), possibly a belt mount of a type encountered during the late Migration Period on Balt territory. Chronologically, both these finds may be safely attributed to the earliest period of Slav settlement in eastern Poland, although it is also possible that their presence in our region is the result of exchange with Balt peoples.
Another find from site 4 is a blue glass bead, type bisier (Fig. 3:8). The rather broad chronology of these beads precludes a more conclusive dating of this specimen. It is possible nevertheless that it has a connection to the nearby hill-fort (cf. Fig. 1) which has its first phase dated to the 10th century.
The other segment of the assemblage from Grodzisk is a group of more than 170 pottery fragments collected in 1937 (Fig. 4). Their exact find-site is unknown – presumably, they were discovered in the garden of the farm of A. Brzezik, which was found within site 43C.
The heavily burnt condition of most of these pottery fragments prevented reconstruction of a complete vessel. Where a partial reconstruction was possible the vessels had a form recorded in the Przeworsk culture during phases B2 and B2/C1 (Fig. 4). The preservation of the pottery fragments establishes their provenance from a funerary context. Consequently, we have to assume the presence at Grodzisk of two cemeteries (Przeworsk, or Przeworsk-Wielbark) separated by a small distance (c. 700 m).
More finds from the same period have been recovered at Grodzisk. The remains of a Przeworsk culture settlement dated to phases A2–B1) were identified during the investigation of the interior of the early medieval hill-fort. From a farm lying in an area recorded as site 43C adjacent to the former “garden of A. Brzezik” comes a find of a copper alloy brooch, type Almgren 128, and a small quantity of pottery attributed to the Przeworsk culture. This could mean that, similarly as the cemetery in site 44, the cemetery in site 43C was used both by the Przeworsk and the Wielbark people.
REFERENCJE (84)
1.
Åberg, N., Ostpreußen in der Völkerwanderungszeit, Uppsala-Leipzig, 1919.
2.
Almgren, O., Studien über die Nordeuropäischen Fibelformen der ersten nachchristlichen Jahrhunderte mit Berücksichtigung der provinzialrömischen und südrussischen Formen, Mannus-Bibliothek 32, Leipzig, 1923.
3.
Andrzejowski, J., Zagadnienie kontynuacji cmentarzysk we wschodniej strefie kultury przeworskiej, [w:] J. Gurba, A. Kokowski (red.), Kultura wielbarska w młodszym okresie rzymskim (materiały z konferencji), tom II, Lublin, 1989, s.102–125.
4.
Andrzejowski, J., Nadkole 2. A Cemetery of the Przeworsk Culture in Eastern Poland, Monumenta Archaeologica Barbarica V, Kraków, 1998.
5.
Andrzejowski, J., Wschodnia strefa kultury przeworskiej – próba definicji, Wiadomości Archeologiczne LIV, 2001, s. 59–88.
6.
Andrzejowski, J., Przemiany osadnicze i kulturowe na wschodnim Mazowszu i południowym Podlasiu u schyłku starożytności, [w:] B. Bryńczak, P. Urbańczyk (red.), Najstarsze dzieje Podlasia w świetle źródeł archeologicznych, Siedlce, 2001, s. 95–136.
7.
Andrzejowski, J., Liwiec River as axis of local settlement structures of the Przeworsk and Wielbark Cultures, [w:] C. von Carnap-Bornheim, H. Friesinger (red.), Wasserwege: Lebensadern – Trennungslinien, Schriften des Archäologischen Landesmuseums, Ergänzungsreihe 3, Neumünster, 2002, s. 231–252.
8.
Andrzejowski, J., Nekropola w Modle a późna faza kultury przeworskiej na północnym Mazowszu, tom 1 i 2, niepubl. dysertacja doktorska w Instytucie Archeologii Uniwersytetu Warszawskiego, 2009.
9.
Andrzejowski, J., Ze studiów nad związkami przeworsko-wielbarskimi na wschodnim Mazowszu – cmentarzysko w Wyszkowie nad Bugiem, [w:] J. Andrzejowski (red.), In Medio Poloniae Barbaricae. Agnieszka Urbaniak in memoriam, Monumenta Archaeologica Barbarica. Series Gemina III, Warszawa, 2014, s. 19–43.
10.
Andrzejowski, J., Żórawska, A., Cmentarzysko kultury wielbarskiej na stan. 1 w Nadkolu, woj. mazowieckie, [w:] J. Andrzejowski, R. Prochowicz, A. Żórawska (red.), Varia Barbarica. Zenoni Woźniak ab amicis dictata, Monumenta Archaeologica Barbarica. Series Gemina I, Warszawa–Lublin, 2002, s. 29–80.
11.
Bitner-Wróblewska, A., Netta. A Balt Cemetery in Northeastern Poland, Monumenta Archaeologica Barbarica XII, Warszawa, 2007.
12.
Bitner-Wróblewska, A., Nowakiewicz, T., Rzeszotarska-Nowakiewicz, A., Wróblewski, W., Treść i znaczenie odzyskanych ksiąg inwentarzowych Prussia-Museum / Inhalt und Bedeutung der wieder gewonnenen Inventarbücher des Prussia-Museums / Содержание и значение возвращенных инвентарных книг музея «Пруссия», (w:) A. Bitner-Wróblewska (red.), Archeologiczne księgi inwentarzowe dawnego Prussia-Museum / Die archäologischen Inventarbücher aus dem ehemaligen Prussia-Museum / Археологические инвентарные книги бывшего музея «Пруссия», Aestiorum Hereditas I, Olsztyn, 2008, s. 128–189, 198–447.
13.
Bender, W., Barankiewicz, B., Osada z okresu rzymskiego w Wólce Łasieckiej, pow. Łowicz, Archeologia Polski VII/1, 1962, s. 7–106.
14.
Brandt, J., Jastorf und Latène. Kultureller Austausch und seine Auswirkungen auf sozialpolitische Entwicklungen in der vorrömischen Eisenzeit, Internationale Archäologie 66, Rahden/Westf., 2001.
15.
Bursche, A., Die Markomannenkriege und der Zufluß römischer Münzen in das Barbaricum, [w:] H. Friesinger, J. Tejral, A. Stuppner (red.), Markomannenkriege – Ursachen und Wirkungen, Spisy Archeologického Ústavu AV ČR Brno 1, Brno, 1994, s. 471–485.
16.
Bursche, A., Okulicz-Kozaryn, J., Groby z monetami rzymskimi na cmentarzysku kultury wielbarskiej w Weklicach koło Elbląga, [w:] J. Andrzejowski (red.), COMHLAN. Studia z archeologii okresu przedrzymskiego i rzymskiego w Europie Środkowej dedykowane Teresie Dąbrowskiej w 65. rocznicę urodzin, Warszawa, 1999, s. 141–163.
17.
Bursche, A., Roszyk, W., Monety rzymskie znalezione na osadzie kultury łużyckiej w miejscowości Liw, st. 4, woj. mazowieckie, „Światowit” I (XVII), fasc. B, 1999, s. 46–50.
18.
Cieśliński, A., Kulturelle Veränderungen und Besiedlungsabläufe im Gebiet der Wielbark-Kultur an Łyna, Pasłęka und oberer Drwęca, Berliner Beiträge zur Vor- und Frühgeschichte, NF 17, Berlin, 2010.
19.
Ciołek, R., Znaleziska monet rzymskich na Pomorzu, Warszawa, niepubl. dysertacja doktorska w Instytucie Archeologii Uniwersytetu Warszawskiego, 2011.
20.
Dąbrowska, T., Wczesne fazy kultury przeworskiej. Chronologia – zasięg – powiązania, Warszawa, 1988.
21.
Dąbrowska, T., Wschodnie tereny kultury przeworskiej w młodszym okresie przedrzymskim, Wiadomości Archeologiczne LIV, 2001, s. 25–36.
22.
Dąbrowska, T., Młodszy okres przedrzymski na Mazowszu i zachodnim Podlasiu. Zarys kulturowo-chronologiczny, Materiały Starożytne i Wczesnośredniowieczne VII, 2008.
23.
Dąbrowski, J., Epoka brązu w północno-wschodniej Polsce, Białystok, 1997.
24.
Dekówna, M., Purowski, T., Znaleziska związane ze szklarstwem oraz okazy z kwarcu ze stanowiska Janów Pomorski 1, [w:] M. Bogucki, B. Jagodziński (red.), Janów Pomorski, stan. 1. Wyniki badań archeologicznych w latach 2007–2008, tom I:3 – M. Bogucki, B. Jurkiewicz (red.), Od późnego okresu wędrówek ludów do nowożytności. Analizy , Elbląg, 2012, s. 65–260.
25.
Dzięgielewska, M., Kulczyńska, M., Ciebłowice Duże. Ein Gräberfeld der Przeworsk-Kultur in südwestlichen Masowien, Monumenta Archaeologica Barbarica XIV, Warszawa, 2008.
26.
Eggers, H. J., Das Gräberfeld von Langenhagen Kr. Saatzig, „Monatsblätter der Gesellschaft für Pommersche Geschichte und Altertumskunde” 50/7–8, 1936, s. 128–139.
27.
Eggers, H. J. , Stary, P. F., Funde der vorrömischen Eisenzeit, der römischen Kaiserzeit und der Völkerwanderungszeit in Pommern, Beiträge zur Ur- und Frühgeschichte Mecklenburg-Vorpommerns 38, Lübstorf, 2001.
28.
Gaerte, W., Urgeschichte Ostpreußens, Königsberg, 1929.
29.
Godłowski, K., Chronologia okresu późnorzymskiego i wczesnego okresu wędrówek ludów w Polsce północno-wschodniej, Rocznik Białostocki XII, 1974, s. 9–103.
30.
Godłowski, K., Materiały do poznania kultury przeworskiej na Górnym Śląsku – część I, Materiały Starożytne i Wczesnośredniowieczne IV, 1977, s. 7–238.
31.
Godłowski, K., Die Frage der slawischen Einwanderung ins östliche Mitteleuropa, „Zeitschrift für Ostforschung” 28/3, 1979, s. 416–447.
32.
Grygiel, M., Problem chronologii i przynależności materiałów o charakterze jastorfskim z Brześcia Kujawskiego, woj. kujawsko-pomorskie, w świetle ostatnich badań nad problematyką okresu przedrzymskiego w Polsce, [w:] H. Machajewski (red.), Kultura jastorfska na Nizinie Wielkopolsko-Kujawskiej, Poznań, 2013, s. 13–82.
33.
Hachulska-Ledwos, R., Fibula palczasta z Nowej Huty-Mogiły, Przegląd Archeologiczny XVII, 1966, s. 217–218.
34.
Hilberg, V., Masurische Bügelfibeln. Studien zu den Fernbeziehungen der völkerwanderungszeitlichen Brandgräberfelder von Daumen und Kellaren.
35.
Daumen und Kellaren – Tumiany i Kielary, Band 2, Schriften des Archäologischen Landesmuseums 9, Neumünster, 2009.
36.
Jakobson, F., Die Brandgräberfelder von Daumen und Kellaren im Kreise Allestein, Ostpr. Daumen und Kellaren – Tumiany i Kielary, Band 1 (red. A. Bitner-Wróblewska et alii), Schriften des Archäologischen Landesmuseums 9, Neumünster, 2009.
37.
Jaskanis, J., Krupice. Ein Gräberfeld der Przeworsk- und Wielbark-Kultur in Ostpolen, Monumenta Archaeologica Barbarica X, Warszawa, 2005.
38.
Jędrychowski, J., Wspomnienie o Józefie Mikulskim (1888–1969), „Rocznik Mazowiecki” IV, 1972, s. 469–479.
39.
Keiling, H., Die vorrömische Eisenzeit im Elde-Karthane-Gebiet (Kreis Perlebergund Kreis Ludwigslust), Beitrage zur Ur- und Frühgeschichte der Bezirke Rostock, Schwerin und Neubrandenburg, 3, Schwerin, 1969.
40.
Kokowski, A., Grupa masłomęcka. Z badań nad przemianami kultury Gotów w młodszym okresie rzymskim, Lublin, 1995.
41.
Kokowski, A., Die Masłomęcz-Gruppe. Ihre Chronologie und Beziehungen innerhalb des gotischen Kulturkreis, BerRGK 78, 1997, s. 641–833.
42.
Kostrzewski, J., Die ostgermanische Kultur der Spätlatènezeit, Mannus-Bibliothek 18–19, Leipzig-Würzburg, 1919.
43.
Kowalski, J., Z badań nad chronologią okresu wędrówek ludów na ziemiach zachodniobałtyjskich (faza E), [w:] H. Judzińska (red.), Archeologia bałtyjska. Materiały z konferencji. Olsztyn, 24–25 kwietnia 1988 roku, Olsztyn, 1991, s. 67–85.
44.
Kowalski, J., Chronologia grupy elbląskiej i olsztyńskiej kręgu zachodniobałtyjskiego (V–VII w.). Zarys problematyki, [w:] Materiały do archeologii dawnych ziem pruskich, Barbaricum 6, Warszawa, 2001, s. 203–266.
45.
Liana, T., Chronologia względna kultury przeworskiej we wczesnym okresie rzymskim, Wiadomości Archeologiczne XXXV/4, 1970, s. 429–491.
46.
Łuniewski T., Brzegi i dolina rzeki Liwca, „Pamiętnik Fizjograficzny” I, 1881, s. 456–467.
47.
Machajewski, H., Die Fibeln der Gruppe V, Serie 8, im östlichen Teil Mitteleuropas, [w:] J. Kunow (red.), 100 Jahre Fibelformen nach Oscar Almgren, Internationale Arbeitstagung 25.–28. Mai 1997 Kleinmachnow, Land Brandenburg, Forschungen zur Archäologie im Land Brandenburg 5 [2002], Wünsdorf, 1998, s. 187–196.
48.
Machajewski, H., Cmentarzysko ludności przeworskiej, [w:] L. Czerniak (red.), Od paleolitu do nowożytności. Ratownicze badania ratownicze na trasie budowy obwodnicy Wyszkowa, Gdańskie Studia Archeologiczne 1, Gdańsk, 2007, s. 109–150.
49.
Machajewski, H., The Jastorf Culture in Northwest Poland, [w:] Z. Woźniak et alii, The Jastorf Culture in Poland, B.A.R. Int. Series 2579, Oxford, 2013.
50.
Machajewski, H., Gronowo. Ein Gräberfeld der Wielbark-Kultur in Westpommern, Monumenta Archaeologica Barbarica XVIII, Warszawa-Szczecin-Gdańsk, 2013.
51.
Maciałowicz, A., Nowe spojrzenie na grób nr 94 z Równiny Dolnej (d. Unterplehnen) jako przyczynek do interpretacji wybranych znalezisk z okresu przedrzymskiego w południowo-wschodniej strefie Bałtyku, [w:] A. Bitner-Wróblewska, G. Iwanowska (red.), Bałtowie i ich sąsiedzi. Marian Kaczyński in memoriam, Seminarium Bałtyjskie II, Warszawa, 2009, s. 183–215.
52.
Maciałowicz, A., Pomorze Gdańskie na przełomie starszego i młodszego okresu przedrzymskiego w świetle analizy zewnętrznych oddziaływań kulturowych, [w:] M. Fudziński, H. Paner (red.), Między kulturą pomorską i oksywską. Przemiany kulturowe w okresie lateńskim, Gdańsk, 2011, s. 79–120.
53.
Miśkiewicz, M., Mazowsze w początkach średniowiecza, [w:] W. Brzeziński, M. Sołtysiak, A. Stawarz (red.), Dziedzictwo kulturowe Mazowsza. Archeologia – Architektura – Etnologia, Warszawa, 2001, s. 201–207.
54.
Natuniewicz-Sekuła, M., Okulicz-Kozaryn, J., Weklice. A Cemetery of the Wielbark Culture on the Eastern Margin of Vistula Delta (Excavations 1984–2004), Monumenta Archaeologica Barbarica XVII, Warszawa, 2011.
55.
Nosek, E. M., Kowalska, A., Technologia wykonania wybranych ozdób brązowych z cmentarzyska w Kowalewku, gm. Oborniki, [w:] T. Skorupka, Kowalewko 12. Cmentarzysko birytualne ludności kultury wielbarskiej (od połowy I w. n.e. do początku III w. n.e.), Archeologiczne badania ratownicze wzdłuż trasy gazociągu tranzytowego II:3, Wielkopolska, Poznań, 2001.
56.
Nowakowski, W., Wspólnota czy odrębność? Zachodni Bałtowie i Słowianie w okresie wpływów rzymskich i w okresie wędrówek ludów, [w:] R. Madyda-Legutko, T. Bochnak (red.), SVPERIORES BARBARI. Księga ku czci Profesora Kazimierza Godłowskiego, Kraków, 2000, s. 293–299.
57.
Nowakowski, Z., Nowe znaleziska z Kamieńczyka, pow. wyszkowski, Wiadomości Archeologiczne LVIII, 2006, s. 388–400.
58.
Petre, A., Fibulele „digitate” de la Histria (Partea a II-a), „Studii şi cercetări de istorie veche” XVI/2, 1965, s. 275–289.
59.
Pietrzak, M., Pruszcz Gdański, Fundstelle 10. Ein Gräberfeld der Oksywie- und Wielbark-Kultur in Ostpommern, Monumenta Archaeologica Barbarica IV, Kraków, 1997.
60.
Purowski, T., Cmentarzysko kultury łużyckiej w Ożumiechu na północnym Mazowszu. Materiały z badań wykopaliskowych przeprowadzonych w latach 1980, 1982–1984, Warszawa, 2003.
61.
Rogalski, B., Przemiany kulturowe na Pomorzu Zachodnim i Przednim w młodszym okresie przedrzymskim (III–I w. p.n.e), Biblioteka Naukowa Muzeum Narodowego w Szczecinie. Seria Archeologiczna, Szczecin, 2010.
62.
Romanowski, A., Die Fundmünzen der RÖMISCHEN Zeit in Polen Rechtsufriges Masowien und Podlachien, Collection Moneta 84, Wetteren, 2008.
63.
Rudnicki, M., Uwagi na temat niektórych form zawieszek z terenu grupy olsztyńskiej, [w:] A. Bitner-Wróblewska, G. Iwanowska (red.), Bałtowie i ich sąsiedzi. Marian Kaczyński in memoriam, Seminarium Bałtyjskie II, Warszawa, 2009, s. 421–436.
64.
Schubart, H., Zachower Fibeln in Berliner Museum, „Berliner Blätter für Vor- und Frühgeschichte” 6/2–3, 1957, s. 81–94.
65.
Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego, tom II, Warszawa, 1881.
66.
Stawiarska, T., Paciorki szklane obszaru Polski północnej w okresie wpływów rzymskich, Biblioteka archeologiczna 28, Wrocław, 1985.
67.
Strobin, J., Zdobienie foliami z metali szlachetnych w metaloplastyce kultury wielbarskiej na przykładzie zapinek płytowych z Pruszcza Gdańskiego, stan. 7, grób 150 oraz Pruszcza Gdańskiego, stan. 5, grób 17, [w:] M. Fudziński, H. Paner (red.), Nowe materiały i interpretacje. Stan dyskusji na temat kultury wielbarskiej, Gdańsk, 2007, s. 673–681.
68.
Strobin, J., Technologia zabytków metalowych, [w:] J. Szałkowska-Łoś, J. Łoś, J. Zakrzewska Osada. Cmentarzyska kultury pomorskiej i wielbarskiej na Pojezierzu Krajeńskim, Ocalone dziedzictwo archeologiczne 2, Bydgoszcz-Pękowice, 2013, s. 121–128.
69.
Szałkowska-Łoś, J, Łoś, J., Zakrzewska Osada. Cmentarzyska kultury pomorskiej i wielbarskiej na Pojezierzu Krajeńskim, Ocalone dziedzictwo archeologiczne 2, Bydgoszcz-Pękowice, 2013.
70.
Szymański, P., Grób 1 z Nowej Boćwinki. Kilka uwag i dygresji na temat niektórych cech późnorzymskich zapinek bałtyjskich, [w:] A. Bitner-Wróblewska, G. Iwanowska (red.), Bałtowie i ich sąsiedzi. Marian Kaczyński in memoriam, Seminarium Bałtyjskie II, Warszawa, 2009, s. 463–477.
71.
Szymański, W., Szeligi pod Płockiem na początku wczesnego średniowiecza, Wrocław, 1967.
72.
Vagalinski, L., Zur Frage der ethnischen Herkunft der späten Strahlenfibeln (Finger- oder Bügelfibeln) aus dem Donau-Karpaten-Becken (M. 6.–7. Jh.), „Zeitschrift für Archäologie” 28, 1994, s. 261–305.
73.
Węgrzynowicz, T., Kultura łużycka na Mazowszu wschodnim i Podlasiu, Materiały Starożytne i Wczesnośredniowieczne II, 1973, s. 7–126.
74.
Wołągiewicz, R., Uwagi do zagadnienia stosunków kulturowych w okresie lateńskim na Pomorzu Zachodnim, Materiały Zachodniopomorskie V, 1959, s. 121–144.
75.
Wołągiewicz, R., Zagadnienie stylu wczesnorzymskiego w kulturze wielbarskiej, [w:] Studia Archaeologica Pomeranica (red. F. J. Lachowicz), Koszalin, 1974, s. 129–152.
76.
Wołągiewicz, R., Kultura wielbarska – problemy interpretacji etnicznej, [w:] T. Malinowski (red.), Problemy kultury wielbarskiej, Słupsk, 1981, s. 79–106.
77.
Woźniak, Z., Kulturelle und ethnische Veränderungen während der 2. Hälfte des 1. Jahrtausends v.u.Z. im Südpolnischen Raum, [w:] F. Horst, F. Schlette (red.), Frühe Völker in Mitteleuropa, Berlin, 1988, s. 235–245.
78.
Wróblewski, W., Sprawozdanie z badań powierzchniowych prowadzonych w ramach AZP na obszarze 54-75 i karta ewidencji stanowiska 4 (54-75/41), archiwum Narodowego Instytutu Dziedzictwa, Warszawa, 1985.
79.
Wróblewski, W., Wstępne wyniki badań wykopaliskowych w Grodzisku, woj. Siedlce, stan. 1, w latach 1983–1986, Sprawozdania Archeologiczne XLI, 1990, s. 295–315.
80.
Wróblewski, W., Rubież zachodnia czy wschodnia? Z badań nad początkami wczesnośredniowiecznego osadnictwa w dorzeczu Liwca, [w:] A. Bursche, M. Mielczarek, W. Nowakowski (red.), Nvnc de Svebis dicendvm est... Studia archaeologica et historica Georgii Kolendo ab amicis et discipulis dicata, Warszawa, 1995, s. 271–287.
81.
Wróblewski, W., Chronologia względna wczesnośredniowiecznych grodzisk środkowego i dolnego biegu Liwca. Próba analizy w świetle badań geologiczno-geomorfologicznych, WA LIV (1999–2001), 2001, s. 3–20.
82.
Wróblewski, W., „Mityczny” Liw raz jeszcze, czyli o krótkich nogach niecnych praktyk badawczych, „Światowit” V (XLVI), fasc. B, 2003, s. 287–299.
83.
Wróblewski, W., Bitner-Wróblewska, A., Goci nad środkowym Liwcem? Późnorzymska fibula brązowa z Grodziska, pow. Węgrów, [w:] J. Andrzejowski (red.), COMHLAN. Studia z archeologii okresu przedrzymskiego i rzymskiego w Europie Środkowej dedykowane Teresie Dąbrowskiej w 65. rocznicę urodzin, Warszawa, 1999, s. 395–399.
84.
Ziemlińska-Odojowa, W., Niedanowo. Ein Gräberfeld der Przeworsk- und Wielbark-Kultur in Nordmasowien, Monumenta Archaeologica Barbarica VII, Kraków, 1999.