ODKRYCIA
"Nieumyślne spowodowanie śmierci" na warszawskim Annopolu we wczesnej epoce żelaza
1
Dział Epoki Brązu i Wczesnej Epoki Żelaza, Państwowe Muzeum Archeologiczne w Warszawie, Polska
2
Pracownia Antropologiczna, Państwowe Muzeum Archeologiczne w Warszawie, Polska
Data nadesłania: 26-05-2023
Data ostatniej rewizji: 15-06-2023
Data akceptacji: 09-10-2023
Data publikacji online: 31-12-2023
Autor do korespondencji
Bartłomiej Kaczyński
Dział Epoki Brązu i Wczesnej Epoki Żelaza, Państwowe Muzeum Archeologiczne w Warszawie, Długa 52, 00-241, Warszawa, Polska
Dział Epoki Brązu i Wczesnej Epoki Żelaza, Państwowe Muzeum Archeologiczne w Warszawie, Długa 52, 00-241, Warszawa, Polska
Wiadomości Archeologiczne 2023;LXXIV(74):191-201
SŁOWA KLUCZOWE
cmentarzyskowczesna epoka żelazastarszy okres przedrzymskiodkrycieprokuraturaekspertyzagroby kloszowekości ludzkie
DZIEDZINY
STRESZCZENIE
W kwietniu 2022 roku w Państwowym Muzeum Archeologicznym w Warszawie przeprowadzono ekspertyzę materiałów archeologicznych z wczesnej epoki żelaza, ujawnionych podczas prac budowlanych w Warszawie-Białołęce, osiedlu Annopol (Ryc. 2). Analiza wykonana została na wniosek jednej z warszawskich prokuratur, prowadzącej śledztwo w sprawie nieumyślnego spowodowania śmierci. Materiały zostały odkryte przez pracowników budowy przy ul. Annopol 16 w dniu 18 stycznia 2022 roku i zgłoszone Policji jako szczątki ludzkie nieznanego pochodzenia. Odkryte materiały trafiły do Zakładu Medycyny Sądowej, a następnie po ustaleniach z Mazowieckim Wojewódzkim Konserwatorem Zabytków do zbiorów PMA.
Analiza wykazała, że w trakcie prac ziemnych zniszczono cztery groby ciałopalne (3 kloszowe oraz 1 jamowy). Na materiał archeologiczny składały się fragmenty 11 naczyń ceramicznych oraz 4,2 kg kości czterech osób. Przypadkowy charakter znalezisk i brak badań ratowniczych nie pozwalają na przeprowadzenie analizy obrządku pogrzebowego. Możliwe było wyłącznie wydzielenie grobów na podstawie otrzymanych porcji, zebranych z miejsc odkrycia (Ryc. 1, 3).
Naczynia ceramiczne z Warszawy-Białołęki, osiedla Annopol należą do form powszechnie występujących na cmentarzyskach Mazowsza i Podlasia. Wśród 11 naczyń jedynie 5 przydzielono do konkretnych typów: A1I, odm. b (Ryc. 5a), A1IV (Ryc. 4a), A1V, odm. c (Ryc. 4b), A1VI, odm. c (Ryc. 4d), B1I, odm. d (Ryc. 4c). Pozostałe należą najprawdopodobniej do grupy A1 (Ryc. 5, b, c). Wśród wyróżniających się cech należy ornament misy z grobu 1 (Ryc. 4c). Wątek wykonany techniką ryta i kłutą znajduje pojedyncze analogie, znane z gładzonych garnków i dzbanków. Zwraca uwagę również bardzo dobra jakość naczyń, które cechują się dobrym wypałem oraz cienkościennością.
Niewielka próba naczyń a także ich mała różnorodność niepozwalają na określenie chronologii względnej węższej aniżeli przedział czasu między schyłkiem okresu halsztackiego D, a końcem starszego okresu przedrzymskiego. Uzyskana data 14C:2375±30 (Ryc. 6), 542-391BC (95%), 480-396 BC (68,3%), z kości grobu 1 wskazała, że cmentarzysko użytkowane było z pewnością głównie w II połowie V w. n. e, mniej więcej w tym samym czasie co cmentarzysko w Warszawie-Wilanowie „Powsinie” oraz nieco wcześniej niż nekropola w Janówku, pow. legionowski.
Przedmiotem analizy antropologicznej były przepalone kości ludzkie z Warszawy-Białołęka, osiedla Annopol. Podstawowym zadaniem było oszacowanie liczby, płci i wieku osobników, rekonstrukcja przyżyciowej wysokości ciała, zarejestrowanie zmian patologicznych, a także odnotowanie wszelkich wyznaczników stresu.
W dostarczonych porcjach kości zidentyfikowano szczątki trzech dorosłych osób: dojrzałego mężczyzny (maturus, 35-40 lat), dorosłej kobiety (adultus, 25-30 lat) i starszej kobiety (senilis, 55-65 lat). Ze względu niedostateczną liczbę badanych pochówków zaniechano jakichkolwiek zestawień o charakterze statystycznym.
Nieliczne schorzenia odnotowane na kościach dwóch przebadanych osób (grób 1 i 3) miały przede wszystkim związek z postępującym z wiekiem procesem zwyrodnieniowo-zniekształcającym oraz przeciążeniami (guzki Schmorla, spłaszczenie trzonów kręgów), manifestującymi się w szczególności obrębie kręgosłupa. U dojrzałego mężczyzny w lewym stropie oczodołu odnotowano u niego cribra orbitalia, spowodowane głównie niedoborem żelaza w pożywieniu, anemiami lub/i działaniem pasożytów. Analiza antropologiczna przepalonych kości ludzkich z Warszawy-Białołęki, osiedla Annopol tylko w niewielkim stopniu pozwoliła na odtworzenie zestawu cech osobniczych pochowanych tu osób. Jest to związane z niszczącym procesem kremacji, powodującym bezpowrotną utratę znacznej części danych.
Odkryte przypadkowo materiały podczas prac ziemnych na warszawskim Annopolu znaleziono na obszarze objętym intensywnym osadnictwem we wczesnej epoce żelaza. Ich charakter wpisuje się w obraz osadnictwa kultury grobów kloszowych prawobrzeżnej Warszawy. Wykonana dla grobu 1 data radiowęglowa jako pierwsza próba w tej części Mazowsza, będzie stanowić punkt odniesienia dla innych, czekających na opracowanie stanowisk. Negatywny przykład postępowania przez organy publiczne materiałów z Warszawy-Annopola wskazuje na potrzebę wypracowania procedur, które pozwolą na należytą ścieżkę ochrony dziedzictwa archeologicznego.
FINANSOWANIE
Brak
REFERENCJE (49)
1.
Acsádi G., Nemeskéri J. 1970: History of Human Life Span and Mortality, Budapest [Akadémiai Kiadó]. https://doi.org/10.1002/ajpa.1....
2.
Andrzejowska M. 1997: Cmentarzysko kultury grobów kloszowych w Warszawie-Marcelinie, WA LIII/2, 69–84.
3.
Andrzejowska M. 2008: Stanowisko ze schyłku epoki brązu i wczesnej epoki żelaza w Dziecinowie, pow. otwocki, WA LX, 225–320.
4.
Andrzejowska M. 2012: Warszawa-Grochów „ul. Górników” – cmentarzysko z wczesnej epoki żelaza, WA LXIII, 33–114.
5.
Andrzejowska M., Węgrzynowicz T. 1995: Osadnictwo z epoki brązu i cmentarzysko grobów kloszowych w Warszawie-Zerzeniu, WA LIII:1 (1993–1994), 57–111.
6.
Bass W.M. 1995: Human osteology: a laboratory and field manual, Springfield [Missouri Archeological Society].
7.
Brickley M., McKinley J.I. 2004: Guidelines to the Standards for Recording Human Remains, „IFA paper” 7, 62.
8.
Buikstra J.E., Ubelaker D.H. 1994: Standards for Data Collection from Human Skeletal Remains, Proceedings of a Seminar at The Field Museum of Natural History, Research Series 44, Fayetteville Ark. [Arkansas Archeological Survey].
9.
Chomentowska B. 1966: Cmentarzysko kultury grobów kloszowych w Białołęce Dworskiej, teren Wielkiej Warszawy, „Światowit” XXVII, 155–169.
10.
Czopek S. 1992: Południowo-wschodnia strefa kultury pomorskiej, Rzeszów [Muzeum Okręgowe w Rzeszowie].
11.
Dzierżykray-Rogalski T. 1968: Uwagi metodologiczne o badaniu szczątków kostnych z grobów ciałopalnych, [w:] K. Jażdżewski (red.), Liber Iosepho Kostrzewski octogenario a veneratoribus dicatus, Wrocław [Zakład Narodowy im. Ossolińskich], 627–635.
12.
Gądzikiewicz M. 1954: Wybrane zagadnienia z badań nad kulturą grobów kloszowych, WA XX/2, 134–173.
13.
Gądzikiewicz-Woźniak. M. 1965: Groby kloszowe z Warszawy-Żerania, WA XXXI:1, 100–102.
14.
Gładykowska-Rzeczycka J. 1972: Historia, rozwój i wyniki badań materiałów kostnych z cmentarzysk ciałopalnych ze szczególnym uwzględnieniem Polski, PomAnt IV, 21–67.
15.
Gładykowska-Rzeczycka J. 1974: O metodach stosowanych w badaniach materiałów kostnych z ciałopalnych cmentarzysk, [w:] H. Giżyńska (red.), Metody, wyniki i konsekwencje badań kości z grobów ciałopalnych. Materiały z sesji naukowej w dniu 25 III 1972 roku, Seria Antropologia 2, Poznań [Uniwersytet im. Adama Mickiewicza], 85–92.
16.
Gładykowska-Rzeczycka J. 1976: Zmiany w układzie kostnym ludności ze średniowiecznych cmentarzysk, [w:] Badania populacji ludzkich na materiałach współczesnych i historycznych, Seria Antropologia 4, Poznań [Uniwersytet im. Adama Mickiewicza], 85–102.
17.
Gładykowska-Rzeczycka J. 1989: Schorzenia ludności prahistorycznej na ziemiach polskich, Gdańsk [Muzeum Archeologiczne w Gdańsku].
18.
Gładykowska-Rzeczycka J.1994: Problems of estimating age and determining the profesion when analysing prehistoric skeletons, „Anthropologie” 32:1, 85–92.
19.
Głosik J. 1975: Katalog materiałów wykopaliskowych Pogotowia Archeologicznego za lata 1963–1970, MSiW III, 423–469.
20.
Gozdowski M. 1952: Nowe stanowiska archeologiczne w okolicach Warszawy, SprPMA IV:3–4, 176–177.
21.
Grossman A. et alii 2019: A. Grossman, Ł.M. Stanaszek, W. Kapla, Ł. Pospieszny, Zespół grobów z wczesnej epoki brązu na stanowisku 6 w Gąsawie, woj. kujawsko-pomorskie [w:] M. Szmyt, P. Chachlikowski, J. Czebreszuk, M. Ignaczak, P. Makarowicz (red.), Vir Bimaris. Od kujawskiego matecznika do stepów nadczarnomorskich. Studia z dziejów międzymorza bałtycko-pontyjskiego ofiarowane Profesorowi Aleksandrowi Kośko, Archeologia Bimaris, Dyskusje 5, Poznań [Uniwersytet im. Adama Mickiewicza], 71–87.
22.
Jakimowicz R. 1920: Sprawozdanie z działalności Prezydjum Państwowego Grona Konserwatorów Zabytków Przedhistorycznych w r. 1920, WA V:3–4, 222–227.
23.
Kaczyński B. 2021: Groby popielnicowe z wczesnej epoki żelaza odkryte na warszawskiej Białołęce, [w:] A. Brzózka, S. Domaradzka (red.), Prahistoria Polski stopami wydeptana. Studia poświęcone doktorowi Adamowi Walusiowi, ŚWIATOWIT Suppl. Series B: Barbaricum 15, Warszawa [Uniwersytet Warszawski], 169–187.
24.
Kaczyński B. 2022a: Janówek, stanowisko XI. Osada i cmentarzysko z wczesnej epoki żelaza, MSiW XIII, Warszawa [Państwowe Muzeum Archeologiczne w Warszawie]. https://doi.org/10.36154/msiw.....
25.
Kaczyński B. 2022b: Warszawa-Wilanów „Powsin” – cmentarzysko z wczesnej epoki żelaza w świetle danych archiwalnych, WA LXXIII, 157–191.
26.
Kietlińska A., Mikłaszewska R. 1963: Cmentarzysko grobów kloszowych we wsi Transbór, pow. Mińsk Mazowiecki, MS IX, 255–330.
27.
Kowalczewska E., Pikulińska M. 1967: Badania sondażowe osady późnolateńskiej Warszawa-Annopol, „Warszawskie Materiały Archeologiczne” II, 195–206.
28.
Lovejoy C.O. 1985: Dental wear in the Libben population: Its functional pattern and role in the determination of adult skeletal age at death, „American Journal of Physical Anthropology” 68, 47–56.
29.
Malinowski A. 1974: Historia i perspektywy antropologicznych badań grobów ciałopalnych, [w:] H. Giżyńska (red.) Metody, wyniki i konsekwencje badań kości z grobów ciałopalnych. Materiały z sesji naukowej w dniu 25 III 1972 roku, Seria Antropologia 2, Poznań [Uniwersytet im. Adama Mickiewicza], 7-15.
30.
Martin R., Saller K. 1957: Lehrbuch der Anthropologie in systematischer Dartstellung, Stuttgart [G. Fischer Verlag].
31.
Niewęgłowski A. 1987: Stosunki kulturowo-osadnicze we wczesnym okresie przedrzymskim, [w:] J. Pyrgała (red.), Osadnictwo obszaru Warszawy na tle środowiska naturalnego (V w. p.n.e.–XII n.e.), Wrocław [Zakład Narodowy im. Ossolińskich], 45–82.
32.
Nosek S. 1957: Materiały do badań nad historią starożytną i wczesnośredniowieczną międzyrzecza Wisły i Bugu, Annales Universitatis Mariae Curie-Skłodowska, sectio F: Nauki Filozoficzne i Humanistyczne VI, Lublin [Uniwersytet im. Marii Curie-Skłodowskiej], 3–502.
33.
Nowiński K. 1966: Grób podkloszowy z ul. Białołęckiej w Warszawie, WA XXXII:3-4, 239–240.
35.
Ortner D.J. 2003: Identification of Pathological Conditions in Human Skeletal Remains, San Diego & London [Academic Press].
36.
Piontek J. 1999: Biologia populacji pradziejowych. Zarys metodyczny, Poznań [Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu].
37.
Schaefer M., Black S., Scheuer L. 2009: Juvenile Osteology: A Laboratory and Field Manual, London [Elsevier]. https://doi.org/10.1016/B978-0....
38.
Stanaszek Ł.M. 2021: Analiza antropologiczna materiału kostnego z cmentarzyska kurhanowego w Lipsku-Polesiu, [w:] W. Borkowski, W. Brzeziński (red.), Unikatowe wczesnośredniowieczne cmentarzysko kurhanowe w Lipsku-Polesiu, gm. Zamość, MSiW XII, Warszawa [Państwowe Muzeum Archeologiczne w Warszawie, Instytut Archeologii i Etnologii Polskiej Akademii Nauk], 217–248.
39.
Stanaszek Ł.M. 2022: Analiza antropologiczna materiału kostnego ze stanowiska XI w Janówku, pow. legionowski, [w:] B. Kaczyński, Janówek. Stanowisko XI. Osada i cmentarzysko z wczesnej epoki żelaza, MSiW XIII, Warszawa [Państwowe Muzeum Archeologiczne w Warszawie], 177–199. https://doi.org/10.36154/msiw.....
40.
Steckel R.H. et alii 2018: R.H. Steckel, C.S. Larsen, P.W. Sciulli, P.L. Walker, Data Collection Codebook, [w:] C.A. Roberts, C.S. Larsen, J. Baten, R.H. Steckel (red.), The Backbone of Europe: Health, Diet, Work and Violence over Two Millennia, Cambridge Studies w Biological i Evolutionary Anthropology, Cambridge [Cambridge University Press], 397–427. https://doi.org/10.1017/978110....
41.
Strzałko J., Henneberg M. 1975: Określanie płci na podstawie morfologii szkieletu, „Przegląd Antropologiczny”, 41:1, 105–126.
42.
Strzałko J., Piontek J., Malinowski A. 1972: Problem rekonstrukcji wzrostu na podstawie kości zachowanych we fragmentach lub spalonych, „Przegląd Antropologiczny”, 38:2, 277–287.
43.
Strzałko J., Piontek J., Malinowski A. 1973: Teoretyczno-metodyczne podstawy badań kości z grobów ciałopalnych, „Materiały i Prace Antropologiczne” 85, 179–201.
44.
Strzałko J., Piontek J., Malinowski A. 1974: Możliwości identyfikacji szczątków ludzkich z grobów ciałopalnych w świetle wyników badań eksperymentalnych, [w:] H. Giżyńska (red.) Metody, wyniki i konsekwencje badań kości z grobów ciałopalnych. Materiały z sesji naukowej w dniu 25 III 1972 roku, Seria Antropologia 2, Poznań [Uniwersytet im. Adama Mickiewicza], 31–42.
45.
Trotter M., Gleser G.C. 1952: Estimation of stature from long bones of American Whites and Negroes, „American Journal of Physical Anthropology” 10, 463–514.
46.
Ubelaker D.H.1989: Human Skeletal Remains: Excavation, Analysis, Interpretation, Washington [Taraxacum].
47.
Węgrzynowicz T. 1988: Kultura grobów kloszowych na Mazowszu i Podlasiu w świetle próby typologicznej klasyfikacji ceramiki, WA XL (1984), 3–16.
48.
Węgrzynowicz T. 2006: Cmentarzysko kultury grobów kloszowych w Wieliszewie, pow. legionowski, WA LVIII, 215–265.
49.
Zawadzka B. 1964: Cmentarzysko grobów kloszowych w Warszawie-Henrykowie, MS X, 229–321.
Udostępnij
ARTYKUŁ POWIĄZANY
| ISSN: | 0043-5082 |
Przetwarzamy dane osobowe zbierane podczas odwiedzania serwisu. Realizacja funkcji pozyskiwania informacji o użytkownikach i ich zachowaniu odbywa się poprzez dobrowolnie wprowadzone w formularzach informacje oraz zapisywanie w urządzeniach końcowych plików cookies (tzw. ciasteczka). Dane, w tym pliki cookies, wykorzystywane są w celu realizacji usług, zapewnienia wygodnego korzystania ze strony oraz w celu monitorowania ruchu zgodnie z Polityką prywatności. Dane są także zbierane i przetwarzane przez narzędzie Google Analytics (więcej).
Możesz zmienić ustawienia cookies w swojej przeglądarce. Ograniczenie stosowania plików cookies w konfiguracji przeglądarki może wpłynąć na niektóre funkcjonalności dostępne na stronie.
Możesz zmienić ustawienia cookies w swojej przeglądarce. Ograniczenie stosowania plików cookies w konfiguracji przeglądarki może wpłynąć na niektóre funkcjonalności dostępne na stronie.
