PAPERS
Cremation Features in Przeworsk Culture Cemeteries in the Liswarta River Basin, from the Younger and Late Roman Period until the Early Phase of the Migration Period
More details
Hide details
1
Instytut Archeologii Uniwersytetu Jagiellońskiego, ul. Gołębia 11, 31-007 Kraków
Publication date: 2015-12-31
Wiadomości Archeologiczne 2015;LXVI(66):201-246
KEYWORDS
TOPICS
ABSTRACT
Introduction: In the territory of the Przeworsk Culture throughout the entire Roman Period and in the early phase of the Migration Period there is evidence of specific changes in funeral rite. They can be seen in the introduction of new methods of disposal of the corpse and models of grave furnishings, but also in a wide array of previously little known sepulchral features now recorded in the cemeteries. The most notable change in the Younger Roman Period is the decrease in the number of urned burials deposited in pottery vessels in comparison to other forms of disposal, namely urned burials in a container made of organic material, or burials in a grave pit (K. Godłowski 1981, p. 109; R. Madyda-Legutko, J. Rodzińska-Nowak, J. Zagórska-Telega 2005, p. 184). Also on their way out are meticulously furnished burials containing sets of numerous, diverse items which now are replaced by less opulent offerings made to the dead, sometimes on the pars pro toto principle (J. Szydłowski 1974a, p. 74; K. Godłowski 1969a, p. 132–133; 1981, p. 117; J. Skowron 2005, p. 257). Simultaneously, there is an observable decline in the care taken to pick the cremated remains out of the cremation pyre, which is evidenced by small quantity of bones typically discovered in burials of this period. Also introduced in the Przeworsk Culture cemeteries during this age, new forms of sepulchral features include “layer features”, “cremation layers” and “groove features of the Żabieniec type” (K. Godłowski 1981, p. 117; J. Rodzińska-Nowak, J. Zagórska-Telega 2007, p. 269; J. Zagórska-Telega 2009, p. 265–266; 2013); they may co-occur in the same area of a burial ground, and at times form an extensive complex. All the phenomena mentioned above are well apparent in the Przeworsk Culture cemeteries in the Liswarta River basin.
The settlement concentration situated in the Liswarta River basin appeared at the transition from the Early to the Younger Roman Period (Fig. 1). The earliest materials deriving from sites in this region may be dated to phase B2/C1, possibly the very end of phase B2, the youngest – to the early phase of the Migration Period, which corresponds to the period from approximately the second half of the 2nd century AD until the beginning of the 5th century. The archaeological record from the settlement concentration on the Liswarta includes a total of 120 or so archaeological sites associated with the Przeworsk Culture (M. Gedl, B. Ginter, K. Godłowski 1970, 1971; M. Fajer 2009). Of this number, research excavations were made in cemeteries at Opatów, site 1, Mokra, site 8, Rybno, site 1 (now Kłobuck-Zakrzew, site 2), Walenczów, site 10, all in Kłobuck district, and in the cemetery at Żabieniec, site 1 (now Częstochowa-Żabieniec). Most of these cemeteries were set up approximately during the same age, which means in phase B2/C1 or at the close of phase B2, only the burial ground at Żabieniec came into use during phase C2. Despite this fact, and also despite the relatively small distances between individual sites, they are far from uniform in their funeral rite. Horizontal stratigraphy, recoverable in the longer-lived cemeteries, has been used to trace changes in burial customs practiced by Przeworsk Culture communities settled in the Liswarta River basin in the Younger and the Late Roman Period, and in the early phase of the Migration Period.
The record obtained from the burial grounds of the Przeworsk Culture identified on the Liswarta includes 1500 or so features. Of these, a vast majority (around 1400 features) have been interpreted as graves, which means the place of intentional deposition of the burnt remains of one or more deceased individuals, usually provided with grave goods, the whole deposited in a specially prepared grave pit. The latter was most often, although not always, situated outside the site of cremation. Features of the describe sort are the last stage of a burial ceremony which is recognizable using archaeological methods.
Another category encountered in the burial grounds in the Liswarta River basin are features which are definitely related with the funeral rite although – despite the presence of a certain amount of cremated human skeletal remains within them – cannot be interpreted as “graves proper”. In this category belong groove features, layer features, cremation layers, pyre sites, and hearths. These features form clearly discernible complexes in the cemeteries. Layer features: Layer features are better documented only in the cemetery at Opatów (cf. note 34). They are marked by often having an irregular, sub-rectangular outline which ranges in size from 130 × 50 cm (feature 1194; Fig. 11) to 260 × 200 cm (feature 299). The fill of the layer features is non-uniform in colour, and contains multiple charcoal intrusions, usually in the upper part of the feature (feature 299). Also encountered are large fragments of charred wood (429). A number of features contained a layer of sand, burnt to a brick red colour (feature 429, 443; Fig. 12). At Opatów, layer features are observed for the entire duration of the cemetery, with their number clearly on the increase in the youngest phase of this burial ground (Fig. 13). This is indicated by single artefacts and also by the spatial analysis. The amount of skeletal remains found in layer features is very small. Nevertheless, most of them contained burnt bones belonging to a single individual. Groove features: A distinctive form associated with mortuary behaviour which is noted in all of the better preserved cemeteries in the Liswarta River basin are groove features of the Żabieniec type (K. Godłowski 1981, p. 117; J. Rodzińska-Nowak, J. Zagórska-Telega 2007, p. 269; in print; J. Zagórska-Telega 2009, p. 265–266; cf. note 4). The term “groove feature” is used to describe a regular, rectangular feature, typically 200–300 cm long and 30–40 cm wide. Usually these features are thought to have enclosed the site with funeral pyre. The cremation process over, the pyre debris, complete with the cremated grave goods and bones, was swept from the central area and deposited in a shallow ditch (groove). In the view of some researchers, the groove was also meant to aid proper circulation of air during the cremation (J. Szydłowski 1964a, p. 87; 1965, p. 442; J. Piontek 1976, p. 255). In the interpretation of K. Godłowski, the groove features are burials made at the place of cremation (K. Godłowski 1969b, p. 52; 1981, p. 117).
The 24 groove features recorded in the cemeteries in the Liswarta River basin were variously preserved (cf. note 5). Some of them were identified for what they are only by re-examining the drawn documentation and the written site records. The largest number of groove features was recorded in the small necropolis at Żabieniec (13 features; Fig. 2). The fills of the groove features found in the cemeteries on the Liswarta were dark brown, dark gray, or deep black earth mixed with charcoal. On a number of occasions distinct concentrations of charcoal were observed, or large fragments of partly burnt wood, presumably belonging to the pyre debris (K. Godłowski 1965, p. 165; M. Gedl, B. Ginter, K. Godłowski 1970, p. 188). Most of the groove features enclosed an area identified as undisturbed soil, although in some of them blotches of earth burnt brick red were observed in the central part (Fig. 9) (K. Godłowski 1965, p. 165; M. Gedl, B. Ginter, K. Godłowski 1970, p. 188). The fills of groove features contained an appreciable quantity of metal objects. It is also important to note that most of the small finds were recovered from the upper levels of the groove features or from the overlying deposit, while virtually none were found in the lower levels of the fill. A particularly large accumulation of archaeological material was recorded at Żabieniec in the upper levels of groove features 30, 24W and 24E, above them and immediately next to them (in sectors XXIII and XXIV) (K. Godłowski 1969b, p. 51). Alternately, these finds could have been associated with layer feature no. 35, identified between groove features 30 and 24W. Nevertheless, it is safe to conclude that all of the features named earlier (nos. 30, 24W, 24E and 35) rested underneath a cremation layer (cf. Fig. 8). It needs to be stressed that the artefacts cannot be attributed with any confidence to either the groove features or the layer feature. The archaeological material and the analysis of grave distribution establish the dating of the groove features as between phases C1b and C2 and the early phase of the Migration Period (stadium D). Groove features contain a relatively small amount of cremated human bones, dispersed as a rule within the fill of the shallow ditch. Only in a few of them a larger quantity of bone was recorded (features 24W, 24E and 30 at Żabieniec). According to anthropological analysis, the assemblage from features 24 and 30 included bones of several individuals. Layer features and cremation layers: A different category of remains observed in cemeteries on the Liswarta are layer features and cremation layers. In the past they were interpreted as sites of cremation and burial, both on the same spot (K. Godłowski 1969a, p. 123; J. Szydłowski 1964a, p. 43). Based on more recent findings they may be separated into features of a relatively small size, dug into the ground only to a small depth, defined as “layer features”, interpreted with some confidence as the remains of a single cremation, and much larger features, recognizable on the ground surface as a 10–20 cm deep cremation layer, spread over an area ranging from a few to a dozen odd square metres. Burial grounds with a compact cremation layer at times have been described as “cemeteries with layer features” (F. Pfützenreiter 1937; K. Godłowski 1969a, p. 122–123; 1981, p. 117; J. Szydłowski 1964a; A. Błażejewski 1998, p. 110; 2007, p. 21, 23; J. Schuster 2005). Some authors suggested that the repeated use of a single site, and the repeated spreading of the pyre debris, created a layer rich in charcoal, cremated bones and pottery (J. Szydłowski 1964a, p. 42–45; K. Godłowski 1969a, p. 122–123). Differently, A. Błażejewski has interpreted both the layer features and the cremation layers not as the remains of cremation performed on that site but as the result of a deliberate removal and scattering of the cremated remains away from the pyre site (A. Błażejewski 2007, p. 25). Cremation layers: Except for the burial ground at Walenczów, cremation layers (cf. note 40) have been identified in most of the Przeworsk Culture cemeteries in the Liswarta River basin (Opatów, Mokra, Żabieniec, Rybno). The most recoverable and best documented are the cremation layers found in the cemetery at Opatów. These features were recorded across a large area, up to a few dozen odd square meters , and take the form of a layer of dark brown or black earth 10–20 cm thick. The entire layer is rich in charcoal fragments, lumps of fire-hardened clay, a substantial quantity of burnt human bones, as well as fragments of ceramic vessels, metal objects and lumps of melted glass. Some cremation layers contained a concentration of pottery and bone fragments. At the same time, in the lower parts of some cremation layer features larger and smaller pits filled with a deeper black deposit were found, as well as concentrations of a larger number of artefacts, described at the time of detection either as concentrations or as graves. Next to them, also confirmed are relatively small pits (about 30 cm in diameter) – the remains of posts, used presumably to strengthen the construction of the cremation pyre. Their lower levels were mostly free of artefacts. In the cemetery at Opatów cremation layers cluster in two opposite ends of the cemetery, the south-western and the eastern (Fig. 14). Similar cremation layers, definitely smaller in area, are known also from the cemetery at Rybno (cremation layer and groove features 16/1967, 18/1967) and Żabieniec (feature 35, between groove features 24 and 30). All have been dated to the closing phases of the burial grounds, i.e. phases C3–D. Anthropological analysis of the material found in the cremation layers identified the at least a few adult individuals, women and men, from different age groups, as well as children. Pyre sites: Another type of feature which is associated with cremation, known in the Polish literature as ustryna, is the pyre site (cf. note 45). Usually, it has the form of a medium-sized hollow, rectilinear, rather deep, containing a deep black or a dark brown fill, often interspersed with a great quantity of charcoal. As a rule the walls and bottom of this feature have on them discoloration from high temperatures. Many pyre sites contained structural elements, e.g. a layer of stones or the remains of posts which made it possible to use the site repeatedly (H. Zoll-Adamikowa 1979, p. 50; R. Madyda-Legutko, J. Rodzińska-Nowak, J. Zagórska-Telega 2002, p. 339). Very few pyre sites have been recorded in prehistoric cemeteries and they have been given relatively little attention in literature (J. Szydłowski 1964a, p. 86–88; H. Zoll-Adamikowa 1979, p. 50; J. Woźny 2000, p. 47–58; R. Madyda-Legutko, J. Rodzińska-Nowak, J. Zagórska-Telega 2002; A. Błażejewski 2007, p. 34; B. Józefów 2008, p. 213; 2009a, p. 226–228; 2009b, p. 543–544; J. Zagórska-Telega 2009, p. 266). Recently, a more extensive discussion of these features was made by B. Józefów who, similarly as most authors, uses the term “pyre site” to describe a permanent site of cremation, one that never served as a site of burial, and as such is not a grave (B. Józefów 2008, p. 213; 2009a, p. 226–228).
Eighteen features discovered in the cemeteries in the Liswarta River basin (Opatów, Mokra, Żabieniec) may be interpreted with confidence as pyre sites (cf. note 46). They are relatively large, ranging from ca. 110 × 70 cm to ca. 330 × 140 cm in size, their shape sub-rectangular. A pyre site usually includes a large quantity of charcoal, and even charred timber (Opatów feature 234; Żabieniec feature 15C; Fig. 18), on occasion, also lumps of fire hardened construction daub (Mokra feature 455). Some of these features contained moreover the remains of stone-built structures (Fig. 19) or structural timber elements, e.g., postholes (Fig. 20). In the cemeteries from the Liswarta River basin the first pyre sites are recorded in phase C1 of the Younger Roman Period, and the last in stadium D. The fill of nearly all of these features contained a relatively small quantity of burnt human bones, between 3 and 42 g, suggesting that little care was taken to retrieve the cremated remains from the pyre sites.
To summarize the observations concerning the features discussed earlier, discovered in Przeworsk Culture cemeteries on the Liswarta, we have to say that all of them were associated with practices attendant on the cremation burial rite. Both the layer features and the cremation layers as well as the groove features and pyre sites, are the remains of sites where cremation was carried out, thus, their function was similar. Their variation observed during research excavations boils down in essence only to differences in size, depth and outline. Pits of larger size, observed in the case of layer features and pyre sites, originally would have been found underneath the pyre. They were dug to assist circulation of air during the cremation process (J. Szydłowski 1964a, p. 87; 1965, p. 442; J. Piontek 1976, p. 255). The same function was served presumably by the rectangular groove features surrounding the pyre. It is also notable that in cemeteries in the Liswarta River basin features associated with cremation often occur in groups. This situation was observed in the cemeteries at Opatów and at Mokra in their eastern and western parts, as well as in the smaller burial grounds, at Rybno and Żabieniec. In the two latter cremation layers were identified in the neighbourhood of groove features or above them.
As already suggested in literature, the burial rite in the Przeworsk Culture evolved in the direction of only a symbolic burial, in keeping with the pars pro toto principle. On this same principle only a small part of the grave goods passed into the grave. One frequently revisited issue is what happened to the rest of the remains of the cremation and the grave goods (recently on this subject T. Makiewicz 2008; 2009 – with a list of reference literature). Some researchers were inclined to conclude that the very small quantity of cremated bone in the grave is due to their very heavy burning on the pyre (A. Niewęgłowski 1981, p. 123–124; A. Błażejewski 1998, p. 174). However, it seems that most of the cremation and the grave goods could have been left behind on the site of the cremation (K. Tackenberg 1925, p. 74; J. Szydłowski 1964a, p. 39–41; 1977a, p. 76; K. Godłowski 1969a, p. 135), and the groups of cremation features observed in the cemeteries consisting of groove features, layer features and cremation layers, are only the evidence of this “abandonning” of the pyre debris, not collected for deposition in a grave. It is hard to credit that an area of this sort, used repeatedly as the site of cremation, was at the same time regarded as a burial site.
As to the origin of cremation features recorded in the cemeteries of the Przeworsk Culture people, presumably their introduction was associated with some new ideology, conceivably having an interregional range, from the sphere of eschatology. What the sources of these new beliefs were is much less clear. In an alternate interpretation the features would be a manifestation of changes in the way the burial ceremony was organized, changes presumably motivated also by religion, which involved moving the site of cremation within the confines of the burial ground. It is possible that the shift in the funeral custom had been triggered by impulses from the Roman Empire given that in provincial Roman cemeteries the remains of similar complexes of cremation features are also observed, similar to those which have been recognized, for one, in the Liswarta River basin.
REFERENCES (151)
1.
Biborski, M., Dalsze badania na stanowisku 8 w Mokrej, województwo częstochowskie, Badania archeologiczne na Górnym Śląsku i ziemiach pogranicznych w 1997 roku, 2000, s. 100–109.
2.
Biborski, M., Badania ratownicze na cmentarzysku kultury przeworskiej w Mokrej, województwo częstochowskie, Badania Archeologiczne na Górnym Śląsku i Ziemiach Pogranicznych w 1998 roku, Katowice, 2001, s. 125–133.
3.
Biborski, M., Ratownicze badania wykopaliskowe na cmentarzysku kultury przeworskiej z późnego okresu wpływów rzymskich i wczesnej fazy wędrówek ludów w Mokrej, województwo śląskie, Badania Archeologiczne na Górnym Śląsku i Ziemiach Pogranicznych w latach 1999–2000, Katowice, 2002, s. 229–241.
4.
Biborski, M., Dalsze ratownicze badania wykopaliskowe na cmentarzysku kultury przeworskiej z późnego okresu wpływów rzymskich i wczesnej fazy wędrówek ludów w Mokrej, województwo śląskie, Badania Archeologiczne na Górnym Śląsku i Ziemiach Pogranicznych w latach 2001–2002, Katowice, 2004, s. 125–139.
5.
Biborski, M., Końcowe etapy badań wykopaliskowych na cmentarzysku kultury przeworskiej z okresu rzymskiego i wczesnej fazy wędrówek ludów w Mokrej, województwo śląskie, Badania Archeologiczne na Górnym Śląsku i Ziemiach Pogranicznych w latach 2003–2004, Katowice, 2006, s. 128–134.
6.
Biborski, M., Chronologia cmentarzyska kultury przeworskiej z młodszego i późnego okresu rzymskiego oraz z wczesnej fazy wędrówek ludów z Mokrej na Śląsku, Wiadomości Archeologiczne LXI (2009–2010), 2010, s. 137–151.
7.
Błażejewski, A., Obrządek pogrzebowy kultury przeworskiej na Śląsku, Wrocław, 1998.
8.
Błażejewski, A., Badania cmentarzyska kultury przeworskiej na stan. X w Świętoszynie, pow. Milicz w latach 1999–2000, Śląskie Sprawozdania Archeologiczne LXIII, 2001, s. 227–232.
9.
Błażejewski, A., Kultura przeworska a reńsko-wezerska strefa kulturowa, Studia Archeologiczne 39, Wrocław, 2007.
10.
Borowska, R., Osada z okresu wpływów rzymskich w Dankowie, pow. Kłobuck, Materiały Archeologiczne II, 1960, s. 271–278.
11.
Borowska, R., Osada z okresu wpływów rzymskich w Dankowie, pow. Kłobuck, Materiały Archeologiczne III, 1961, s. 171–196.
12.
Byrska-Fudali, M., Przybyła, M. M., Bog deposit of burnt human remains from site 2 in Modlniczka, dist. Cracow / Depozyt bagienny przepalonych szczątków ludzkich ze stanowiska 2 w Modlniczce, pow. krakowski, Sprawozdania Archeologiczne 62, 2010, s. 439–489.
13.
Cieślak-Kopyt, M., Wyniki badań na cmentarzyku kultury przeworskiej w Brzeskach, gm. Klwów, woj. Radom, Sprawozdania Archeologiczne XLVI, 1994, s. 153–168.
14.
Cieśliński, A., Kasprzak, A., Cmentarzysko w Nowym Łowiczu w świetle najnowszych badań. Kurhan 29, [w:] W. Nowakowski et alii (red.), Goci i ich sąsiedzi na Pomorzu. Materiały z konferencji „Goci na Pomorzu Środkowym”, Koszalin 28–29 października 2005, Koszalińskie Zeszyty Muzealne, Seria A: Studia Archaeologica Pomeranica II, Koszalin, 2006, s. 107–121.
15.
Dąbrowska, I., Cmentarzysko z okresu rzymskiego w Osiecku, pow. Garwolin, Materiały Starożytne IV, 1958, s. 255–300.
16.
Dymaczewski, A., Cmentarzysko z okresu rzymskiego w Młodzikowie pow. Środa, Fontes Archaeologici Posnanienses VIII–IX (1957–58), 1958, s. 179–442.
17.
Dzięgielewska, M., Kulczyńska, M., Ciebłowice Duże. Ein Gräberfeld der Przeworsk-Kultur im südwestlichen Masowien, Monumenta Archaeologica Barbarica XIV, Warszawa, 2008.
18.
Fajer, M., Środowisko przyrodnicze a osadnictwo pradziejowe w dorzeczu Liswarty, [w:] L. Domańska, P. Kittel, J. Forysiak (red.), Środowiskowe uwarunkowania lokalizacji osadnictwa, Środowisko – Człowiek – Cywilizacja 2, Poznań, 2009, s. 101–108.
19.
Fraś, J., Opracowanie materiałów archeologicznych odkrytych na st. 2 w Wąsoszu Górnym, woj. częstochowskie, mps pracy magisterskiej, archiwum Instytutu Archeologii Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków, 1997.
20.
Galasińska-Hrebenda, W., Cmentarzysko typu dobrodzieńskiego w Świbiu, pow. Gliwice, Rocznik Muzeum Górnośląskiego w Bytomiu, Archeologia 6, Bytom, 1969, s. 7–34.
21.
Garbacz, K., Cmentarzysko ciałopalne kultury przeworskiej w Grzybowie, gm. Staszów, woj. świętokrzyskie, Materiały i Sprawozdania Rzeszowskiego Ośrodka Archeologicznego XXI, 2000, s. 5–170.
22.
Gedl, M., Osada z okresu wpływów rzymskich w Dankowie w pow. kłobuckim, Przegląd Archeologiczny XI (1957–1958), 1959, s. 62–67.
23.
Gedl, M., Wyniki badań na cmentarzysku z okresu lateńskiego i wpływów rzymskich w Kietrzu, pow. Głubczyce, Sprawozdania Archeologiczne XXIV, 1972, s. 103–120.
24.
Gedl, M., Obiekty rowkowe na cmentarzyskach z okresu lateńskiego i wczesnego okresu wpływów rzymskich w Polsce południowej, I, Przegląd Archeologiczny 32 (1984), 1985, s. 157–186.
25.
Gedl, M., Obiekty rowkowe na cmentarzyskach z okresu lateńskiego i wczesnego okresu wpływów rzymskich w Polsce południowej, II, Przegląd Archeologiczny 33, 1985, s. 159–190.
26.
Gedl, M., Obiekty z okresu wpływów rzymskich na cmentarzysku w Kietrzu, woj. Opole, [w:] M. Gedl (red.), Scripta Archaeologica, Warszawa-Kraków, 1988, s. 119–198.
27.
Gedl, M., Ginter, B., Godłowski, K., Pradzieje i wczesne średniowiecze dorzecza Liswarty, cz. I, Śląski Instytut Naukowy. Zeszyty Naukowe 22, Katowice, 1970.
28.
Gedl, M., Ginter, B., Godłowski, K Pradzieje i wczesne średniowiecze dorzecza Liswarty, cz. II, Śląski Instytut Naukowy. Zeszyty Naukowe 37, Katowice, 1971.
29.
Godłowski, K., Badania w Wąsoszu Górnym, pow. Kłobuck, Śląski Instytut Naukowy. Biuletyn 10, Katowice, 1959, s. 24–25.
30.
Godłowski, K., Sprawozdanie z badań wykopaliskowych przeprowadzonych w roku 1959 w Wąsoszu Górnym, pow. Kłobuck, [w:] R. Jamka (red.), Badania archeologiczne na Górnym Śląsku w latach 1959–1960, Śląski Instytut Naukowy. Biuletyn 32, Katowice, 1962, s. 72–74.
31.
Godłowski, K., Cmentarzysko z okresu rzymskiego w Grudzicach, w pow. opolskim, Przegląd Archeologiczny XVI (1963), 1964, s. 154–162.
32.
Godłowski, K., Badania wykopaliskowe na cmentarzysku z okresu późnorzymskiego w Żabieńcu, pow. Częstochowa, w 1963 roku, Sprawozdania Archeologiczne XVII, 1965, s. 165–168.
33.
Godłowski, K., Niektóre węzłowe problemy badań naukowych nad kulturą przeworską w okresie rzymskim, ZNUJ CXLIX = Prace Archeologiczne 8, Kraków, 1966, s. 73–93.
34.
Godłowski, K., Kultura przeworska na Górnym Śląsku, Katowice-Kraków, 1969.
35.
Godłowski, K., Sprawozdanie z badań wykopaliskowych na cmentarzysku z okresu późnorzymskiego w Żabieńcu, pow. Częstochowa, [w:] R. Jamka (red.), Badania archeologiczne na Górnym Śląsku w 1966 roku, Śląski Instytut Naukowy. Zeszyty Naukowe 13, Katowice, 1969, s. 49–54.
36.
Godłowski, K., Sprawozdanie z badań wykopaliskowych w dorzeczu Liswarty w latach 1965–1966, Sprawozdania Archeologiczne XX, 1969, s. 167–184.
37.
Godłowski, K., Przemiany zasiedlenia na Wyżynie Głubczyckiej i w dorzeczu Liswarty w okresie lateńskim, rzymskim i początkach wczesnego średniowiecza, Archeologia Polski XXV, 1980, s. 131–166.
38.
Godłowski, K., Kryspinów, Woiwodschaft Kraków, Gemeinde Liszki (Ein Gräberfeld der Spätlatènezeit und der römischen Kaiserzeit), Recherches Archéologiques 1979, 1980, s. 19–21.
39.
Godłowski, K., Formy i wyposażenie grobów, [w:] Prahistoria ziem polskich V, 1981, s. 106–120.
40.
Godłowski, K., Przemiany kulturowe i osadnicze w południowej i środkowej Polsce w młodszym okresie przedrzymskim i w okresie rzymskim, Wrocław, 1985.
41.
Godłowski, K., Szadkowska, L., Cmentarzysko z okresu rzymskiego w Tarnowie powiat Opole, Opolski Rocznik Muzealny V, Kraków, 1972, s. 5–246.
42.
Gorzkowska, M., Paleniska odkryte na stanowisku nr 34 w Wólce Domaniowskiej koło Radomia. Próba określenia funkcji, [w:] M. Olędzki, J. Skowron (red.), Kultura przeworska. Odkrycia–interpretacje–hipotezy, tom 1, Łódź, 2004, s. 123–146.
43.
Grabarczyk, T., Der Opferplatz auf dem Gräberfeld in Odry, [w:] A. Kokowski (red.), Studia Gothica I, Lublin, 1996, s. 123–127.
44.
Grzywaczyk, T., Sposoby grzebania zmarłych w okresie późnolateńskim i rzymskim na terenie Wielkopolski, Zeszyty Naukowe Uniwersytetu A. Mickiewicza 32, Archeologia-Etnografia 2, Poznań, 1961, s. 3–48.
45.
Hadaczek, K., Album przedmiotów wydobytych z grobów cmentarzyska ciałopalnego koło Przeworska (z epoki cesarstwa rzymskiego), Teka Konserwatorska. Rocznik Grona C. i K. Konserwatorów Starożytnych Pomników Galicji Wschodniej 3, z. 2, Lwów, 1909.
46.
Hahuła, K., Wołągiewicz, R., Grzybnica. Ein Gräberfeld mit Steinkreisen der Wielbark-Kultur in Pommern, Monumenta Archaeologica Barbarica VIII, Kraków, 2001.
47.
Jamka, R., Cmentarzysko z okresu rzymskiego w Starachowicach, Przegląd Archeologiczny XI (1957–1958), 1959, s. 32–61.
48.
Jaskanis, J., Obrządek pogrzebowy zachodnich Bałtów u schyłku starożytności (I–V w. n.e.), Wrocław, 1974.
49.
Jasnosz, S., Cmentarzysko z okresu późnolateńskiego i rzymskiego w Wymysłowie pow. Gostyń, Fontes Archaeologici Posnanienses II (1951), 1952, s. 1–284.
50.
Jażdżewski, K., Das gegenseitige Verhältnis slawischer und germanischer Elemente in Mitteleuropa seit dem Hunneneinfall bis zur awarischen Landnahme an der mittleren Donau, Archaeologia Polona II, 1959, s. 51–70.
51.
Jażdżewski, K., Stosunki etniczne na Śląsku w I tysiącleciu przed n.e. i I tysiącleciu n.e., Katowice, 1960.
52.
Jażdżewski, K., Die Dobrodzienier Gruppe der Völkerwanderungszeit in Polen, [w:] Atti del VI Congresso internazionale della Scienze Prehistoriche e Protostoriche 3, Roma, 1966, s. 152–153.
53.
Józefów, B., Typologia obiektów kremacji w okresie rzymskim. Na przykładach wybranych z terenów prowincji rzymskich i Barbaricum, [w:] J. Skowron, M. Olędzki (red.), Kultura przeworska. Odkrycia–interpretacje–hipotezy, tom 2, Łódź, 2008, s. 211–242.
54.
Józefów, B., Problematyka identyfikacji i badań obiektów kremacji w okresie rzymskim – busta, ustryny oraz jednorazowo wykorzystane miejsca kremacji (Badania miejsc kremacji), [w:] W. Dzieduszycki, J. Wrzesiński (red.), Metody. Źródła. Dokumentacja, Funeralia Lednickie – spotkanie 11, Poznań, 2009, s. 225–239.
55.
Józefów, B., Problematyka badań miejsc kremacji, [w:] M. Karwowski, E. Droberjar (red.), Archeologia barbarzyńców 2008: powiązania i kontakty w świecie barbarzyńskim. Materiały z IV Protohistorycznej Konferencji, Sanok 13–17 października 2008 / Archäologie der Barbaren 2008: Beziehungen und Kontakte in der barbarischen Welt. Materialien aus der IV. Frühgeschichtlichen Konferenz in Sanok, 13.–17. Oktober 2008, Collectio Archaeologica Ressoviensis XIII, Rzeszów, 2009, s. 543–557.
56.
Kaczanowski, P., Drochlin, ciałopalne cmentarzysko kultury przeworskiej z okresu wpływów rzymskich, Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Jagiellońskiego DCCCXXVIII = Prace Archeologiczne 40, Kraków, 1987.
57.
Kaczanowski, P., Madyda-Legutko, R., Poleski, J., Górka Stogniewska, Provice of Kraków, Community of Proszowice (A Cemetery from the pre-Roman and the Roman Influence Periods), Recherches Archéologiques 1980, 1982, s. 24–29.
58.
Kaczanowski, P., Madyda-Legutko, R., Poleski, J., Cmentarzysko kultury przeworskiej w Górce Stogniewskiej koło Proszowic, Sprawozdania Archeologiczne XXXVI, 1984, s. 83–121.
59.
Kaczanowski, P., Madyda-Legutko, R., Poleski, J., Michałowice, Woiwodschaft Kielce, Gemeinde Czarnocin (Brandgräberfeld der Przeworsk-Kultur), Recherches Archéologiques 1982, 1984, s. 34–37.
60.
Karczewska, M., Karczewski, M., Struktura społeczna mieszkańców Krainy Wielkich Jezior Mazurskich z pierwszych wieków naszej ery w świetle dotychczasowych wyników badań cmentarzyska kultury bogaczewskiej w Paprotkach Kolonii, stanowisko 1, [w:] A. Bitner-Wróblewska, G. Iwanowska (red.), Bałtowie i ich sąsiedzi, Marian Kaczyński in memoriam, Seminarium Baltyjskie II, Warszawa, 2009, s. 377–391.
61.
Kempisty, A., Obrządek pogrzebowy w okresie rzymskim na Mazowszu, Światowit XXVI, 1965, s. 5–163.
62.
Kietlińska, A., Dąbrowska, T., Cmentarzysko z okresu wpływów rzymskich we wsi Spicymierz, pow. Turek, Materiały Starożytne IX, 1963, s. 143–254.
63.
Kokowski, A., Archeologia Gotów. Goci w Kotlinie Hrubieszowskiej, Lublin, 1999.
64.
Kokowski, A., Starożytna Polska, Warszawa, 2005.
65.
Koperski, A., Badania archeologiczne w Trójczycach, pow. Przemyśl w latach 1967–1970, Sprawozdania Archeologiczne XXIV, 1972, s. 299–306.
66.
Koperski, A., Wyniki najnowszych badań archeologicznych w Trójczycach, pow. Przemyśl, Acta Archaeologica Carpathica XV, 1975, s. 67–73.
67.
Kóčka-Krenz, H., Sprawozdanie z badań wykopaliskowych na cmentarzysku z okresu wpływów rzymskich i wczesnego średniowiecza w Koninie, stan. B, Fontes Archaeologici Posnanienses XXIV (1973), 1974, s. 244–246.
68.
Krauss, A., Rejestr stanowisk archeologicznych badanych archeologicznie w powiecie kłobuckim, Śląski Instytut Naukowy. Biuletyn 10, Katowice, 1959, s. 35–36.
69.
Krauss, A., Zakrzew i Rybno, pow. Kłobuck, Silesia Antiqua IV, 1962, s. 315–317.
70.
Lasota, A., Cmentarzysko z okresu rzymskiego w Gaci koło Przeworska w świetle nowych badań, [w:] E. Droberjar (red.), Archeologie barbarů 2010. Hroby a pohřebiště Germánů mezi Labem a Dunajem. Sborník příspěvků ze VI. Protohistorické konference Hradec Králové, 6.–9. září 2010 / Archäologie der Barbaren 2010. Die Gräber und Gräberfelder der Germanen zwischen Elbe und Donau. Materialien der VI. Frühgeschichtlichen Konferenz Hradec Králové, 6.–9. September 2010, Studia Archaeologica Suebica I, Olomouc, 2011, s. 155–161.
71.
Lipińska, A., Cmentarzysko ludności kultury pomorskiej w Wytomyślu, pow. Nowy Tomyśl, Fontes Archaeologici Posnanienses XVII, 1966, s. 196–214.
72.
Madyda-Legutko, R., Die Gürtelschnallen der Römischen Kaiserzeit und der frühen Völkerwanderungszeit im mitteleuropäischen Barbaricum, B.A.R. Int. Series 360, Oxford (1986), 1987.
73.
Madyda-Legutko, R., Studia nad zróżnicowaniem metalowych części pasów w kulturze przeworskiej. Okucia końca pasa, Kraków, 2011.
74.
Madyda-Legutko, R., Rodzińska-Nowak, J., Zagórska-Telega, J., Pozostałości miejsc kremacji z cmentarzyska kultury przeworskiej w Opatowie, stan. 1, woj. Śląskie, [w:] J. Andrzejowski, R. Prochowicz, A. Żórawska (red.), VARIA BARBARICA Zenoni Woźniak ab amicis dicata, Monumenta Archaeologica Barbarica, Series Gemina I, Warszawa-Lublin, 2002, s. 333–352.
75.
Madyda-Legutko, R., Rodzińska-Nowak, J., Zagórska-Telega, J., Uwagi na temat reguł wyposażania zmarłych w kulturze przeworskiej w okresie rzymskim, [w:] W. Dzieduszycki, J. Wrzesiński (red.), Do, ut des – dar, pochówek, tradycja, Funeralia Lednickie – spotkanie 7, Poznań, 2005, s. 181–188.
76.
Madyda-Legutko, R., Rodzińska-Nowak, J., Zagórska-Telega, J., Opatów, Fst. 1. Ein Gräberfeld der Przeworsk-Kultur im nordwestlichen Kleinpolen. Katalog, Monumenta Archaeologica Barbarica XV/1, Warszawa-Kraków, 2011.
77.
Madyda-Legutko, R., Rodzińska-Nowak, J., Zagórska-Telega, J., Opatów, Fst. 1. Ein Gräberfeld der Przeworsk-Kultur im nordwestlichen Kleinpolen. Tafeln, Monumenta Archaeologica Barbarica XV/2, Warszawa-Kraków, 2011.
78.
Madyda-Legutko, R., Rodzińska-Nowak, J., Zagórska-Telega, J., Uwagi o chronologii i rozwoju przestrzennym cmentarzyska kultury przeworskiej w Opatowie, stan. 1, woj. śląskie, Wiadomości Archeologiczne LXII, 2011, s. 3–48.
79.
Madyda-Legutko, R., Rodzińska-Nowak, J., Zagórska-Telega, J., Ponowna refleksja nad przyczynami występowania niewielkiej ilości ludzkich szczątków kostnych w grobach kultury przeworskiej z młodszego i późnego okresu rzymskiego oraz z wczesnej fazy okresu wędrówek ludów, [w:] A. Michałowski, M. Teska, M. Żółkiewski (red.), Viator per delia scientiae itinera. Studia nad problematyką okresów przedrzymskiego, rzymskiego, wędrówek ludów i wczesnego średniowiecza. Professori Thadddeo Makiewicz septuagenario amici et sofii, Poznań, 2015, s. 291–296.
80.
Makiewicz, T., Cmentarzysko z okresu rzymskiego w Białej, pow. Łódź, Prace i Materiały Muzeum Archeologicznego i Etnograficznego w Łodzi, seria archeologiczna 17, 1970, s. 175–255.
81.
Makiewicz, T., Ile kości w grobach? Intrygujący i niezauważony aspekt ciałopalnego obrządku pogrzebowego w kulturze przeworskiej, [w:] A. Błażejewski (red.), Labor et patientia. Studia archaeologica Stanislao Pazda dedicata, Wrocław, 2008,s. 289–300.
82.
Makiewicz, T., O sposobach traktowania szczątków kostnych w ciałopalnym obrządku pogrzebowym ludności kultury przeworskiej, Folia Praehistorica Posnaniensia XV (Księga pamiątkowa Wojciecha Kóčki, red. J. Fogel), 2009, s. 185–208.
83.
Makiewicz, T., Kaczor, W., Pierwsze odkrycie grobu rowkowego z okresu wędrówek ludów w Wielkopolsce (Konarzewo, pow. Poznań Ziemski, stan. 5), Folia Praehistorica Posnaniensia XIII/XIV, 2005, s. 245–267.
84.
Makiewicz, T., Kaczor, W., Krąpiec, M., Makowiecki, D., Miłosz, E., Polcyn, M., Studnia – cmentarzysko z okresu wędrówek ludów w obrębie kompleksu osadniczego w Konarzewie (stan. 5), pow. Poznań Ziemski. Nowy typ cmentarzyska kultury przeworskiej, [w:] J. Skowron, M. Olędzki (red.), Kultura przeworska. Odkrycia–interpretacje–hipotezy, tom 2, Łódź, 2008, s. 299–355.
85.
Makowicz-Poliszot, D., Die Ergebnisse der zoologische Analyse des Knochenmaterials der Przeworsk-Nekropole Opatów, Fpl. 1, [w:] R. Madyda-Legutko, J, Rodzińska-Nowak, J. Andrzejowski (red.), Opatów, Fst. 1. Ein Gräberfeld der Przeworsk-Kultur im nordwestlichen Kleinpolen, Naturwissenschaftliche Analysen, Monumenta Archaeologica Barbarica XV/4, Warszawa-Kraków, 2015, s. 91–100.
86.
Malinowski, T., Obrządek pogrzebowy ludności kultury łużyckiej w Polsce, Przegląd Archeologiczny XIV (1961), 1962, s. 5–135.
87.
Malinowski, T., Obrządek pogrzebowy ludności kultury pomorskiej, Wrocław, 1969.
88.
Mała encyklopedia kultury antycznej, Warszawa, 1990.
89.
Małek, Z., Kłobuck-Zakrzew stan. 2 (Rybno stan. 1), Walenczów stan. 10. Cmentarzyska kultury przeworskiej w dorzeczu Liswarty, mps pracy magisterskiej, archiwum Instytutu Archeologii Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków, 2003.
90.
Martyniak, G., Pastwiński, R., Pazda, S., Cmentarzysko kultury przeworskiej w Ciecierzynie, gm. Byczyna, woj. opolskie, Wrocław, 1997.
91.
Masojć, M., Bronowicki, J., Cmentarzysko z okresu wpływów rzymskich w Świętoszynie, stan. X, pow. Milicz. II sezon badań, Śląskie Sprawozdania Archeologiczne XLII, 2000, s. 359–373.
92.
Mączyńska, M., Cmentarzysko i osada z okresu rzymskiego w Krapkowicach, Materiały Starożytne i Wczesnośredniowieczne I, 1971, s. 251–316.
93.
Mączyńska, M., Badania zespołu osad z okresu rzymskiego w Opatowie, pow. Kłobuck, Sprawozdania Archeologiczne XXIV, 1972, s. 121–128.
94.
Mączyńska, M., Osada ludności kultury łużyckiej i kultury przeworskiej w Opatowie, pow. Kłobuck, stan. 4, Fontes Archaeologici Posnanienses XXIII (1972), 1973, s. 95–113.
95.
Mączyńska, M., Badania osady z okresu rzymskiego w Opatowie stan. 6, woj. Częstochowa w latach 1971–1980, Sprawozdania Archeologiczne XXXIV (1982), 1983, s. 183–199.
96.
Mączyńska, M., Badania bagiennego stanowiska ofiarnego przy cmentarzysku kultury wielbarskiej w Babim Dole-Borczu, pow. Kartuzy, [w:] R. Madyda-Legutko, T. Bochnak (red.), SUPERIORES BARBARI. Księga pamiątkowa ku czci Profesora Kazimierza Godłowskiego, Kraków, 2000, s. 271–286.
97.
Michałowski, A., Osady kultury przeworskiej z terenów ziem polskich, Poznań, 2003.
98.
Moszczyński, J., Zespół osadniczy kultury przeworskiej na stanowisku 1–4 w Wiktorowie, pow. Zgierz, woj. łódzkie. Ratownicze badania archeologiczne na trasie autostrady A2 w woj. łódzkim, Via Archaeologica Lodziensis II, Łódź, 2010.
99.
Mycielska, R., Osada z okresu wpływów rzymskich w Dankowie, pow. Kłobuck, Materiały Archeologiczne V, 1964, s. 161–192.
100.
Narożna-Szamałek, U., Zagadnienie domniemanych miejsc ciałopalenia na cmentarzysku halsztackim w Gorszewicach, gm. Kazimierz, woj. poznańskie, stan. 1, Wielkopolskie Sprawozdania Archeologiczne II, 1993, s. 37–42.
101.
Niewęgłowski, A., Obrządek pogrzebowy ludności kultury przeworskiej na przełomie er (II w. p.n.e. – II w. n.e.), Wrocław, 1981.
102.
Niezabitowska-Wiśniewska, B., Kompleks osadniczy w Ulowie, powiat tomaszowski – wstępne podsumowanie sześcioletnich badań wykopaliskowych, Archeologia Polski Środkowowschodniej X, Lublin, 2008, s. 67–93.
103.
Okulicz, J., Bursche, A., Badania birytualnego cmentarzyska kultury wielbarskiej w Krośnie, na stanowisku 1 w województwie elbląskim, [w:] Badania archeologiczne w woj. elbląskim w latach 1980–83, Malbork, 1987, s. 207–231.
104.
Olędzki, M., Teske, G., Nowe materiały kultury przeworskiej z cmentarzyska w miejscowości Kurza, woj. kaliskie, Wiadomości Archeologiczne XLVIII/1 (1983), 1987, s. 77–91.
105.
Pawlak, E., Cmentarzysko ludności kultury przeworskiej w Osieku, pow. Jarocin, [w:] H. Machajewski (red.), Wielkopolska w dziejach. Archeologia o regionie, Poznań, 2008, s. 207–213.
106.
Pazda, S., Z problematyki obrządku pogrzebowego i stosunków społecznych u ludności kultury przeworskiej na Dolnym Śląsku, Studia Archeologiczne 5, Wrocław, 1972, s. 81–147.
107.
Pescheck, Ch., Die frühwandalische Kultur in Mittelschlesien (100 vor bis 200 nach Christus), Quellenschriften zur ostdeutschen Vor- und Frühgeschichte 5, Leipzig, 1939.
108.
Petersen, E., Der ostelbische Raum als germanisches Kraftfeld im Lichte der Bodenfunde des 6–8 Jahrhunderts, Leipzig, 1939.
109.
Pfützenreiter, F., Das wandalische Brandgräberfeld aus der römischen Kaiserzeit bei Stroppen, Kr. Guhrau, Altschlesien 2/3, 1929, s. 250–273.
110.
Pfützenreiter, F., Die vor- und frühgeschichtliche Besiedlung des Kreises Fraustadt, Schneidemühl, 1933.
111.
Pfützenreiter, F., Ein völkerwanderungszeitliches Gräberfeld im Staatsforts Gütentag O.S., Altschlesien 7/1, 1937, s. 40–44.
112.
Pfützenreiter, F., Eine Siedlung der Guttentager Kultur in Forst Koschentin, Kr. Lublinitz, Altschlesien 9, 1940, s. 55–83.
113.
Pfützenreiter, F., Ein neue spätgermanische Kulturgruppe in Oberschlesien, Nachrichtenblatt für deutsche Vorzeit 17/1–2, 1941, s. 53–55.
114.
Pfützenreiter, F., Eine völkerwanderungszeitliche Siedlung in Friedrichshütte, Kr. Tarnowitz, Altschlesien 10, 1941, s. 114–132.
115.
Pikulski, J., Zagórska-Telega, J., Obiekty rowkowe na cmentarzysku kultury przeworskiej w Michałowicach, stan. 1, gm. Czarnocin, woj. świętokrzyskie, [w:] E. Droberjar (red.), Archeologie barbarů 2010. Hroby a pohřebiště Germánů mezi Labem a Dunajem. Sborník příspěvků ze VI. Protohistorické konference Hradec Králové, 6.–9. září 2010 / Archäologie der Barbaren 2010. Die Gräber und Gräberfelder der Germanen zwischen Elbe und Donau. Materialien der VI. Frühgeschichtlichen Konferenz Hradec Králové, 6.–9. September 2010, Studia Archaeologica Suebica I, Olomouc, 2011, s. 207–226.
116.
Piontek, J., Proces kremacji i jego wpływ na morfologię kości w świetle wyników badań eksperymentalnych, Archeologia Polski XXI/2, 1976, s. 247–280.
117.
Polfer, M., Der Verbrennungsplatz des gallorömischen Gräberfeldes von Septfontaines-Dëckt (Luxemburg), [w:] M. Struck (red.), Römerzeitliche Gräber als Quellen zu Religion, Bevölkerungsstruktur und Sozialgeschichte. Internationale Fachkonferenz vom 18. – 20. Februar 1991 im Institut für Vor- und Frühgeschichte der Johannes Gutenberg-Universität Mainz, Mainz, 1993, s. 51–53.
118.
Polfer, M., Das gallorömische Brandgräberfeld und der dazugehörige Verbrennungsplatz von Septfontaines-Dëckt (Luxemburg), Dossiers d’archéologie du Musée national d’histoire de l’art 5, Luxembourg, 1996.
119.
Polfer, M., Reconstructing funerary rituals: the evidence of ustrina and related archaeological structures, [w:] J. Pearce, M. Millett, M. Struck (red.), Burial, Society and Context in the Roman World, Oxford, 2000, s. 31–37.
120.
Quente, P., Das longobardische Urnenfeld von Dahlhausen in der Prignitz, Praehistorische Zeitschrift 3, 1911, s. 156–162.
121.
Radig, W., Das ostgermanische Gräberfeld von Stara Wies, Kreis Sokolow, Die Burg 3/2, 1942, s. 179–224.
122.
Rodzińska-Nowak, J., Zagórska-Telega, J., Uwagi na temat obrządku pogrzebowego na cmentarzysku kultury przeworskiej w Opatowie, stan. 1, woj. śląskie, Acta Universitatis Lodziensis, Folia Archaeologica 25, Łódź, 2007, s. 267–283.
123.
Rodzińska-Nowak, J., Zagórska-Telega, J., Obiekty rowkowe typu żabienieckiego. Próba interpretacji funkcji, [w:] E. Droberjar, L. Tyszler (red.), BARBARI SVPERIORES ET INFERIORES, Archeologia Barbarzyńców 2014. Procesy integracji Środkowoeuropejskiego Barbaricum. Polska – Czechy – Morawy – Słowacja / BARBARI SVPERIORES ET INFERIORES. Archaeology of the Barbarians 2014. Integration processes of the Central European Barbaricum. Poland – Bohemia – Moravia – Slovakia, Łódź-Wieluń, 2015, s. x–xx.
124.
Różańska, H., Cmentarzysko w miejscowości Wola Szydłowiecka-Kolonia, pow. Łowicz, Wiadomości Archeologiczne XXXIII/1, 1968, s. 114–131.
125.
Schuster, J., Die Beziehungen der Gebiet Ostbrandenburgs zur Wielbark und Przeworsk-Kultur im späten 2. und beginnenden 3. Jh.n.Ch. Mit einer formenkundlichen Untersuchung der späten Rollenkappenfibeln A II, 41, Veröffentlichungen zur brandenburgischen Landesarchäologie 36/37 (2002/2003), 2005, s. 89–161.
126.
Skowron, J., Cmentarzysko kultury przeworskiej z późnego okresu wpływów rzymskich w miejscowości Piaski, gm. Kleszów, woj. piotrkowskie – st. 1, Prace i Materiały Muzeum Miasta Zgierza II/97, 1997, s. 11–154.
127.
Skowron, J., Własność – dar – ofiara w obrządku pogrzebowym ludności kultury przeworskiej. Relikty indoeuropejskiej wspólnoty, [w:] W. Dzieduszycki, J. Wrzesiński (red.), Do, ut des – dar, pochówek, tradycja, Funeralia Lednickie – spotkanie 7, Poznań, 2005, s. 257–268.
128.
Skowron, J., Kultura przeworska w dorzeczu środkowej i dolnej Bzury. Monografia osadnictwa, Poznań, 2006.
129.
Skowron, J., Cmentarzysko ludności kultury przeworskiej w Kunach na stanowisku 4, w Wielkopolsce wschodniej, [w:] J. Skowron, M. Olędzki (red.), Kultura przeworska. Odkrycia–interpretacje–hipotezy, tom 2, Łódź, 2008, s. 11–210.
130.
Szczepanek, A., The anthropological analysis of burnt bones from object 2537 in Modlniczka, site 2, dist. Cracow / Analiza antropologiczna kości przepalonych z obiektu 2537 w Modlniczce, st. 2, pow. krakowski, Sprawozdania Archeologiczne 62, 2010, s. 491–503.
131.
Szczepanek, A., Anthropologische Analyse der menschlichen Leichenbrände von dem Przeworsk-Gräberfeld Opatów, Fpl. 1, [w:] R. Madyda-Legutko, J, Rodzińska-Nowak, J. Andrzejowski (red.), Opatów, Fst. 1. Ein Gräberfeld der Przeworsk-Kultur im nordwestlichen Kleinpolen, Naturwissenschaftliche Analysen, Monumenta Archaeologica Barbarica XV/4, Warszawa-Kraków, 2015, s. 9–66.
132.
Szydłowski, J., Cmentarzysko późnorzymskie w Izbicku, pow. Strzelce Opolskie, Silesia Antiqua V, 1963, s. 106–142.
133.
Szydłowski, J., Obrządek pogrzebowy na Górnym Śląsku w okresie wpływów rzymskich, Rocznik Muzeum Górnośląskiego w Bytomiu, Archeologia 2, Bytom, 1964.
134.
Szydłowski, J., Cmentarzysko rzymskie w Zakrzowie pow. Krapkowice, Materiały Starożytne X, 1964, s. 187–223.
135.
Szydłowski, J., Ze studiów nad ciałopalnym obrządkiem pogrzebowym kultury przeworskiej, Archeologia Polski IX, 1965, s. 430–451.
136.
Szydłowski, J., „Grupa dobrodzieńska” i jej powiązania z kulturami okresu późnorzymskiego, [w:] I Międzynarodowy Kongres Archeologii Słowiańskiej. Warszawa 14–18 IX 1965, tom II, Wrocław, 1969, s. 324–335.
137.
Szydłowski, J., Trzy cmentarzyska typu dobrodzieńskiego, Rocznik Muzeum Górnośląskiego, Archeologia 11, Bytom, 1974.
138.
Szydłowski, J., Grupa dobrodzieńska jako wyraz lokalnych przemian w schyłkowej fazie kultury przeworskiej, Prace Naukowe Uniwersytetu Śląskiego 167, Katowice, 1977.
139.
Szydłowski, J., Zur Frage der fremden Komponenten in der Dobrodzień-Gruppe, Przegląd Archeologiczny XXV, 1977, s. 97–134.
140.
Tackenberg, K., Die Wandalen in Niederschlesien, Vorgeschichtliche Forschungen 1/2, Berlin, 1925.
141.
Tempelmann-Mączyńska, M., Opatów, Woiwodschaft Częstochowa, Fundstelle 6 (Siedlung aus der römischen Kaiserzeit), Recherches Archéologiques 1980, 1982, s. 30–34.
142.
Tomek, T., Untersuchungen an den Vogelknochen von Gräberfeld der Przeworsk-Kultur von Opatów, Fpl. 1, [w:] R. Madyda-Legutko, J, Rodzińska-Nowak, J. Andrzejowski (red.), Opatów, Fst. 1. Ein Gräberfeld der Przeworsk-Kultur im nordwestlichen Kleinpolen, Naturwissenschaftliche Analysen, Monumenta Archaeologica Barbarica XV/4, Warszawa-Kraków, 2015, s. 101–105.
143.
Tyszler, L., Ceramika rzymska na północ od Karpat i Sudetów, Spatium Archaeologicum 4, Łódź, 2012.
144.
Winniczuk, L., Ludzie, zwyczaje i obyczaje starożytnej Grecji i Rzymu, Warszawa, 1983.
145.
Woźny, J., Symbolika przestrzeni miejsc grzebalnych w czasach ciałopalenia zwłok na ziemiach polskich (od środkowej epoki brązu do środkowego okresu lateńskiego), Bydgoszcz, 2000.
146.
Zagórska-Telega, J., Some remarks on the funerary rite of the Przeworsk culture in the Younger and Late Roman Periods, Światowit. Supplement Series B: Barbaricum VIII, Warszawa, 2009, s. 263–278.
147.
Zagórska-Telega, J., Obrządek pogrzebowy ludności kultury przeworskiej nadliswarciańskiego regionu osadniczego w młodszym i późnym okresie rzymskim, mps dysertacji doktorskiej, archiwum Instytutu Archeologii Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków, 2013.
148.
Zagórska-Telega, J., Pikulski, J., Uwagi na temat rozplanowana przestrzennego cmentarzyska w Michałowicach. Możliwości interpretacji funkcji obiektów rowkowych, [w:] T. Kurasiński, K. Skóra (red.), Grób w przestrzeni, przestrzeń w grobie. Przestrzenne uwarunkowania w dawnej obrzędowości pogrzebowej, Acta Archaeologica Lodziensia 60, Łódź, 2014, s. 69–79.
149.
Zakrzewski, Z., Cmentarzysko z kulturą rzymską w Ciążeniu w powiecie słupeckim (województwo łódzkie), Przegląd Archeologiczny II/1 (1922), 1923, s. 91–99.
150.
Zoll-Adamikowa, H., Wczesnośredniowieczne cmentarzyska ciałopalne Słowian na terenie Polski, część II. Analiza. Wnioski, Wrocław, 1979.
151.
Żychliński, D., Zmarły Obcy a Zmarły Swój – przejście przez Ogień (w kulturze przeworskiej i wielbarskiej w Wielkopolsce), [w:] W. Dzieduszycki, J. Wrzesiński (red.), Obcy, Funeralia Lednickie – spotkanie 14, Poznań, 2012, s. 371–378.