Nonferrous Metal Finds from the Early Medieval Hillfort at Davyd-Garadok on the Haryn' (Belarus)

Non-ferrous objects recovered from the early medieval fortified settlement at Davyd-Garadok on the Haryn’ included eighteen pieces: a gold finger-ring (Fig. 1 and 3:1), a finger-ring of lead-tin bronze in poor condition and a bell of the same metal (Fig. 3:4 and 3:6 respectively), a lunula pendant, a hoop/brooch (?) and fitting, all three of lead-tin alloy (Fig. 3:2, 3:7 and 3:13 respectively), two lead weights (Fig. 3:9.10) and another similar lead-tin specimen (Fig. 3:8), a brass buckle and bracelet fragment (Fig. 3:5 and 3:3 respectively), a rod of alloy copper (Fig. 3:11), a fragment of a lead-tin wire (Fig. 3:12), a large lump of melted lead-tin bronze (Fig. 2) and four smaller lumps of melted tin bronze with high tin content, so-called white bronze (Fig. 3:14–16.18), perhaps half-product in production of lead-tin bronze. All non-ferrous finds from Davyd-Garadok were analysed by L. Koziorowska of the Spectrography Laboratory of the State Archaeological Museum in Warsaw, using the method of UV spectrography (cf Appendix). Analysis of a clay casting melting-pot also discovered at Davyd-Garadok (Fig. 3:17) determined that it was used for melting lead-tin bronze. The main non-ferrous metals in use at Davyd-Garadok were copper, lead, tin and, to a much lesser extent, zinc, an ingredient in brass. All the pieces recovered at the site in question had been produced from the above metals. A comparison of metalography analysis results from Davyd-Garadok and other Ruthenian sites (Toropets, Russia –D. I. Fonyakov 1991; Moscow barrow zone – A. A. Konovalov 1969; Novgorod, Russia – M. V. Sedova 1981; Vaukavysk, Belarus – D. V. Naumov 1969) and Latvia (Ē. Mugurēvičs 1977) revealed the similarity of metallurgic tradition of Toropets and of the Moscow barrow zone with non-ferrous alloy production at Davyd-Garadok evidenced by the presence of tin bronzes. As in Novgorod there was a high percentage of lead and tin alloy pieces (in different proportions) but the Davyd-Garadok inventory lacked lead bronze finds. Similarities to non-ferrous metal production of the Baltic region were slight, due to limited participation of brasses in the inventory at Davyd-Garadok (one of the brasses originates from the older phase of the early medieval period). Gold was used only rarely for making jewellery. In Belarus evidence of gold working is recorded at Navahrudak/Nowogródek (F. D. Gurevič 1981), isolated finds of gold ornaments are known from Minsk, Lukoml’, Stary Barysau, Slonim, Grodna and Vaukavysk (Očerki 1972, p. 153; N. N. Voronin 1954, fig. 99:12–14; Ja. G. Zverugo 1975, p. 40). The working of non-ferrous metals at Davyd-Garadok is supported by the find of a clay crucible, having a volume of 18 cm3 (Fig. 3:17), and melted lumps of metal discovered at the site. Nearly all objects of non-ferrous metal discovered at the site were produced by casting, most of them probably in reusable stone moulds, flat (hoop, buckle) and two-piece moulds (the lunula pendant). Other methods may have included the lost wax method (the bell), wire drawing and coating of iron pieces with tin, lead-tin alloy or copper. Building III, where the crucible was discovered, did not contain other traces of working of non-ferrous metals. The scatter of metal lumps (building VI, trenches I and II, the wall) was not helpful for establishing the location of a workshop. In the small collection of non-ferrous metal finds from Davyd-Garadok the most remarkable categories are personal ornaments, dress fittings and fishing equipment. Another distinct group are iron pieces coated with non-ferrous metal (locks, the key, fitting), associated with domestic fittings. By far the most striking item is a gold finger-ring discovered in the wall of the settlement. It had the form of a plain band fitted with a hexagonal “basket” fashioned from sheet gold enclosing a dark red hemispherical setting. Rings with similar settings are known from 13–14th century layers at Grodna (N. N. Voronin 1954, p. 180–181, fig. 99:12.13) and 1130s-60s layers at Novgorod (M. V. Sedova 1981, p. 140, fig. 55). They differ from the specimen from Davyd-Garadok in having animal heads added at the base of the basket and by the form of the basket itself. A gold ring from Polatsk, Belarus, 12th century, with a plain band, is more similar to a plain band (Archealogěja 1993, p. 506). To judge from the distinctive shape of the terminal of the other finger-ring, which survived only in a number of small fragments, the piece was fashioned from a fragment of a band bracelet with oval-shaped terminals. Similar bracelets are noted at Novgorod, in layers dated to 1130s – end of the 13th century (M. V. Sedova 1981, p. 112–113, fig. 37:58). The fragment of a brass bracelet with thickened circular-sectioned terminals discovered close to coffin 12 is an ornament typical for older phases of the early medieval period. Its presence at Davyd-Garadok, which in its origins dates no earlier than the 12th century is still unclear. Analogous bracelets were discovered at a site at Zimne in Ukraine, dated to the 6th – 1st half of the 7th century (V. V. Aulich 1972, p. 66–70, pl. XIII:2.5–11), and at Haćki, woj. podlaskie, Poland, where they are dated, more narrowly, to the second half of the 6th –1st half of the 7th century (Z. Kobyliński, Z. Hensel 1993, p. 129, fig. 11a–e). Another interesting find is a lunula pendant discovered in building I. It belongs in the category of narrow-horned lunulae encountered with frequency in Ruthenia, widespread in the 11th–12th century (A. V. Uspenskaya 1967, p. 103). Unlike other known specimens the lunula from Davyd-Garadok is decorated on both faces, one of them with an ornament resembling an Arabic inscription. A slightly flattened pyriform bell with a cruciform incision was discovered in trench II. Analogous finds are known eg form Turau, Belarus, from layers dated to the late 10th – 11th century (P. F. Lysenko 1974, p. 45, 56, fig. 9:23), or from 12th century Polatsk (G. V. Štychov 1975, p. 71, fig. 33:10). At Novgorod ornaments of this type are noted from mid-10th until mid-12th century (M. V. Sedova 1981, p. 156, fig. 62:1–5). The brass buckle with a decorative trapezoid frame has no known close analogies. Plain trapezoid or rectangular buckles are known from Novgorod from the 12th–15th century. (M. V. Sedova 1981, p. 147, fig. 56). The function of the damaged flat hoop ornamented with transverse grooves is not wholly clear. It may have been an element of a brooch or buckle, of a type seen in mid-12th – end of 14th century pieces discovered at Novgorod (M. V. Sedova 1981, p. 89, eg fig. 31:9, 32:1). Net weights, lead and lead-tin pieces from building IV, have analogies both in material from 13th – 14th century medieval settlement centre Brest, Belarus (P. F. Lysenko 1985, p. 271, fig. 182:11–13) and 10th – 12th century Büderich, Kr. Neuss in Northern Rheinland-Westphalia (Das Reich 1992, p. 35, pl. on p. 32). Another lead weight, elongated in form, resembles pieces from Gniezno, woj. wielkopolskie, Poland, where they were probably used as weights attached to fishing nets or fishing-rods (B. Kostrzewski 1939, p. 64, pl. XLVI:1). A similar object was discovered at Drohiczyn, woj. podlaskie, Poland (PMA, V/1482). Materials recovered at Davyd-Garadok suggest that working non-ferrous metals was not practiced on a wide scale at this early medieval settlement centre. It seems less in evidence than antler-, wood- and leather-working. Local workshops satisfied local demand for simple ornaments and objects of daily use. The inventory of non-ferrous find from Davyd-Garadok , in comparison to materials form Turau, Minsk, or Navahrudak/Nowogródek, is modest. Differences in the level of working of non-ferrous metals in comparison to the situation at Turau and Pinsk were noticed already by P. F. Lysenko who nevertheless assumes the existence of local production of these metals at Davyd-Garadok (P. F. Lysenko 1974, p. 140, 189).

METADATA IN OTHER LANGUAGES:

Belarusian

Апрацовка каляровых металаў ў Давыд-Гарадку над р. Гарынь (Беларусь)

Падчас археалагічных даследаванняў раннесярэднявечнага гарадзішча ў Давыд-Гарадку знойдзена 18 прадметаў з каляровых металаў: залаты пярсцёнак (Рыс. 1, 3:1), пярсцёнак дрэннай захаванасці (Рыс. 3:4) і бразготка (Рыс. 3:6) з свінцова-алавяністай бронзы, лунніца (Рыс. 3:2), кальцо-засцежка (Рыс. 3:7) і акоўка (Рыс. 3:3) са сплаву свінца і волава, грузікі – свінцовы (Рыс. 3:9.10) і свінцова-алавянны (Рыс. 3:8), спражка (Рыс. 3:5) і фрагмент бранзалета (Рыс. 3:3) з латуні, прут са сплаву медзі (Рыс. 3:11), фрагмент алавяна-свінцовага дроту (Рыс. 3:12), вялікі злітак алавяна-цынкавай бронзы (Рыс. 2), а таксама чатыры больш дробныя брылкі аплаўленай алавяністай бронзы з вялікім ўтрыманнем волава – т. зв. „белай бронзы” (Рыс. 3:14–16.18), якія магчыма з’яўляюцца напоўсыравінай для прадукцыі алавяніста-свінцовай бронзы. Дадзеныя знаходкі былі даследаваныя Л. Кaзяроўскай у спектраграфічнай лабараторыі РМА ў Варшаве. Аналізы былі выкананыя спектраграфічным метадам ў ультрафіялетавым святле (параўнай Дадатак). На гарадзішчы таксама быў знойдзены ліцейны тыгель (Рыс. 3:17), у якім, як выявіў аналіз, пераплаўлялaся алавяніста-свінцовая бронза. Асноўнымі металамі, якія выкарыстоўваліся ў Давыд-Гарадку, былі: медзь, свінец, волава, а таксама (ў значна меньшай ступені) цынк, што ўваходзіць у склад латуні. Са сплаваў, утвораных рознымі спалучэннямі ўзгаданых металаў, вырабляліся ўсе прадметы, якія разглядаюцца намі. Параўнанне вынікаў металаграфічных даследаванняў давыдгарадокскіх знаходак з дадзенымi, атрыманымi для іншых помнікаў перыяду Старажытнай Русі (Тарапец, Расія – D. I. Fonjakov 1991; курганы Падмаскоўя, Расія – A. A. Konovalov 1969; Ноўгарад, Расія – M. V. Sedova 1981; Ваўкавыск, Беларусь –D. V. Naumov 1969), а таксама Латвіі (Ē. Mugurēvičs 1977) дазваляе сцвярджаць, што сплавы, якія выкарыстоўваліся ў Давыд-Гарадку ў значнай меры набліжаюцца да традыцый, прадстаўленых ў металургіі Тапарца і курганаў Падмаскоўя перадусім з-за прысутнасці алавяністых бронз. Ад вырабаў з Ноўгарада іх адрознівае адсутнасць сплаваў бронзы з высокім утрыманнем свінца, але ў той жа час набліжае вялікі працэнт вырабаў са сплаваў свінца і волава (у розных прапорцыях). Слаба прасочваюцца сувязі з тэрыторыяй Прыбалтыкі – сярод вырабаў з Давыд--Гарадка рэчы з латуні прадстаўлены нязначнай колькасцю (адна з гэтых знаходак належыць да пачатку раннесярэднявечнага перыяду). Золата рэдка выкарыстоўвалася ў якасці сыравіны для вырабу ўпрыгожанняў. На Беларусі сляды апрацоўкі гэтага шляхетнага металу былі адзначаны ў Навагрудку (F. D. Gurevič 1981), асобныя залатыя ўпрыгожанні вядомы па даследаванням у Мінску, Лукомлі, Старым Барысаве, Слоніме, Гродна і Ваўкавыску (Očerki 1972, с. 153; N. N. Voronin 1954, рыс. 99:12–14; J. G. Zverugo 1975, с. 40). Непасрэдным сведчаннем апрацоўкі каляровых металаў у Давыд- -Гарадку з’яўляецца знаходка глінянага тыгелька (Рыс. 3:17) аб’ёмам 18 см3, а таксама аплаўленыя брылкі сыравіны. Амаль усе прадметы з каляровых металаў, знойдзеныя ў Давыд-Гарадку, былі выкананы метадам адліўкі. Большасць з іх верагодна была адліта ў каменных формах шматразовага выкарыстання, як адна – (калечка, спражка), так і двухбаковых (лунніца). Верагодна, выкарыстоўвалася таксама тэхналогія выплаўкі па воскавай мадэлі (званочак), валачэнне дроту і пакрыццё жалезных прадметаў волавам, свінцова-алавянiстымi сплавамi, альбо медзю (луджэнне). У пабудове ІІІ, дзе быў знойдзены тыгілёк, адсутнічаюць якія-небудзь іншыя сляды апрацоўкі каляровых металаў. Таксама і планіграфія знаходак аплаўленай сыравіны (пабудова VI, раскоп І, ІІ, вал) не дае падстаў для лакалізацыі майстэрні. Сярод не вельмі шматлікай групы прадметаў з каляровых металаў вылучаюцца ўпрыгожанні і дэталі вопраткі, а таксама рыбацкія снасці. Асобную групу ўтвараюць жалезныя вырабы звязаныя з хатняй гаспадаркай, паверхня якіх пакрыта каляровымі металамі (замкі, ключ, акоўка). Найбольш цікавай знаходкай з’яўляецца залаты пярсцёнак, зноёдзены ў вале. Ён меў замацаваны на гладкім кольцы шасцівугольны кошычак са змешчаным унутры цёмначырвоным напаўакруглым вочкам. Зробленыя з гэтай жа сыравіны пярсцёнкі з вочкамі, што паходзяць з Гродна (датаваны ХІІІ–ХIV ст.) (N. N. Voronin 1954, с. 180–181, рыс. 99:12.13) і Ноўгарада – са слою, датаванага 30–60-мі гг. ХІІ ст. (M. V. Sedova 1981, с. 140, рыс. 55), выразна адрозніваюцца ад давыд-гарадокскага звярынымі галоўкамі пры месцы мацавання кошачка і ішнай формай апошняга. Больш падобны да нашага экзэмпляра залаты пярсцёнак з Полацка з гладкім кольцам, які датуецца ХІІ ст. (Archealogěja 1993, s. 506). Характэрная форма аканчанняў другога пярсцёнка, які захаваўся толькі ў дробных фрагментах, дазваляе мяркаваць, што ён быў зроблены з фрагмента бранзалета з авальнымі канцамі. Падобныя бранзалеты вядомыя ў Ноўгарадзе ў слаях датаваных 30-мі гг. ХІІ – канцом ХІІІ ст. (M. V. Sedova 1981, с. 112–113, рыс. 37:58). Фрагмент латуннага бранзалета з патоўшчанымі, акруглымі ў сячэнні канцамі, які быў знойдзены каля труны 12, з’яўляецца абломкам ўпрыгожання тыповага для ранніх фаз ряннесярэднявечнага перыяду. Прысытнасць яго на гарадзішчы, пачатак функцыянавання якога падцверджаны толькі ў ХІІ ст., не зусім зразумелая. Аналагічныя бранзалеты вядомыя па знаходках на гарадзішчы VI – п.п. VII ст. Зімнэе на Украіне (V. V. Aulich 1972, с. 66–70, табл. XIII:2.5–11), а таксама ў Хачках (Беластоцкае ваяводства, Польша), дзе падобны бранзалет датаваны другой паловай VI – п.п. VII ст. (Z. Kobyliński, Z. Hensel 1993, с. 129, рыс. 11a–e). Цікавай знаходкай з’яўляецца месяцападобная падвеска з пабудовы І. Яна належыць да тыпу добра вядомых на тэрыторыі Кіеўскай Русі вузкарогіх лунніц, якія набылі шырокае распаўсюджанне ў ХІ–ХІІ ст. (A. V. Uspenskaja 1967, c. 103). Аднак, лунніца з Давыд-Гарадка мае характэрную двухбаковую арнаментацыю, якая не сустракаецца на іншых экзэмплярах, а арнамент на адным з бакоў нагадвае арабскі надпіс. Грушападобны, злёгку сплошчаны званочак з крыжападобнай адтулінай быў знойдзены ў раскопе ІІ. Аналагічныя знаходкі вядомыя у т.л. у Тураве ў слаі, што датуецца к. Х – ХІ ст. (P. F. Lysenko 1974, с. 45, 56, рыс. 9:23), таксама ў Полацку ХІІ стагоддзя (G. V. Љtychov 1975, с. 71, рыс. 33:10). У Ноўгарадзе ўпрыгожанні гэтага тыпу вядомыя з сярэдзіны Х да сярэдзіны ХІІ ст. (M. V. Sedova 1981, с. 156, рыс. 62:1–5). Латунная спражка з арнаментаванай, набліжанай да трапецападобнай формы рамкай не мае дакладных аналогій. Гладкія, трапецападобныя, альбо прамавугольныя спражкі вядомы па даследаванням слаёў ХІІ–ХIV ст. у Ноўгарадзе (M. V. Sedova 1981, с. 147, рыс. 56). Незусім зразумелая функцыя пашкоджанага кольца з пабудовы IV, якое арнаментавана папярэчнымі баразёнкамі. Магчыма, гэта частка фібулы альбо спражкі накшталт тых, якія вядомыя сярод старажытнасцяў сяр. ХІІ – к. ХIV ст. ў Ноўгарадзе (M. V. Sedova 1981, с. 89, рыс. 31:9, 32:1). Грузікі для рыбалоўных сетак – алавянны і свінцова-алавянicты з пабудовы IV, знаходзяць аналогіі як на дзяцінцы сярэднявечнага Брэста ў слаях ХІІІ–ХIV ст. (P. F. Lysenko 1985, с. 271, рыс. 182:11–13), так і ў Германіі – Бюдэріх, што ў Паўночнай Надрэніі-Вестфаліі (Büderich, Kr. Neuss) (Das Reich 1992, с. 35, табл. на с. 32). Другі алавянны грузік –падоўжанай формы, блізкі да знаходак з Гнезна (Велькапольскае ваяводства, Польша) (B. Kostrzewski 1939, с. 64, табл. XLVI:1). Яны выкарыстоўваліся ў рыбацкіх сетках, альбо ў якасці грузіл на вуды. Падобны прадмет быў знойдзены таксама ў Драгічыне (Падляскае ваяводства, Польша) (фонды РМА V/1482). Можна сцвярджаць, што на тэрыторыі гарадзішча ў Давыд-Гарадку апрацоўка каляровых металаў не з’яўлялася асноўным з рамёстваў. Значна больш шырака прадстаўлены вырабы з косткі, драўніны альбо скуры. Мясцовыя майстэрні задавальнялі попыт жыхароў на нескладаныя ўпрыгожанні і прадметы штодзённага побыту. Матэрыяльная культура Давыд-Гарадка выглядае сціпла ў параўнанні з Туравам, Мінскам, альбо Наваградкам. Розніцу ва ўзроўні апрацоўкі каляровых металаў у параўнанні з суседнімі Туравам і Пінскам ужо адзначаў П. Ф. Лысенка. Аднак ён дапускае магчымасць мясцовай вытворчасці вырабаў з гэтых металаў у Давыд-Гарадку (P. F. Lysenko 1974, с. 140, 189).

REFERENCES (49)

Aulich, V. V., Zimněvs’ke gorodišče – slov’jans’ka pam’jatka VI–VII st. n.e. v Zachědněj Volině, Kiďv, 1972.