DISCOVERIES
A Cast from Čarnaŭčycy and Brooches of Almgren type 41 from Belarus
More details
Hide details
1
Wydział Archeologii, Uniwersytet Warszawski, Polska
Submission date: 2023-03-27
Final revision date: 2023-05-10
Acceptance date: 2024-03-19
Online publication date: 2024-03-19
Corresponding author
Vadzim Beliavets
Wydział Archeologii, Uniwersytet Warszawski, Krakowskie Przedmieście 26/28, 00-927, Warszawa, Polska
Wiadomości Archeologiczne 2023;LXXIV(74):217-226
KEYWORDS
TOPICS
ABSTRACT
In 2019, the Belarusian State University (Minsk) received a cast of a brooch of O. Almgren type 41, variant X2 as distinguished by J. Schuster (Fig. 1, 3:1). It comes from a Wielbark Culture settlement located near the village of Čarnaŭčycy/Чарнаўчыцы (English transcription: Charnawchytsy) in western Belarus (Fig. 2), dated to phases B2/C1–C1a – C3 (D?) (Fig. 3:2–7). The half-finished piece made of copper alloy, weighing 18.78 g, was made using the lost-wax technique and was abandoned due to casting defects. Earlier, in 2016, a fragment of a failed cast of an Almgren 41 brooch (Fig. 4:2) was discovered at the nearby Radasc'/Радасць (Radasts’). Both finds attest to the local manufacture of fibulae of this type on the eastern fringes of Prybuzhskaya Plain during phase B2/C1–C1a, when it was occupied by the people of the Wielbark Culture. Fourteen brooches of Almgren type 41, intact or partially preserved, are known from six sites in the region, with no less than 11 of them representing variant X2. Four more brooches of this variant come from Polesie (Fig. 2:8–11). Among them are two specimens of rare designs: a fibula of the Rzyszczewo variant from Bobìnka/Бобінка (Fig. 4:14) and a brooch of the Osie variant from Lemâšèvìčy/Лемяшэвічы (Lyemyashevichy) (Fig. 4:15). They provide a further argument to support the thesis that southwestern Belarus was settled by migrant groups originating from different settlement zones of the Wielbark Culture at an early stage of its development.
The abundance of Almgren 41 brooches in the Bug River basin, as well as the finds of half-finished artefacts of this type, showcase the exceptionally important role of this river as a travel route during the migration of the Wielbark Culture groups to the south. Also, worthy of consideration is the concentration of finds of brooches of this type at the confluence of the Pripyat River and its great left tributary, the Yaselda River. It is likely that they are traces of another travel route, leading from Polish Podlachia along the Narew and Yaselda rivers towards the Pripyat River and on to Volhynia. A brooch of variant Z from Starael'nia/Стараельня (Starayel’nya), discovered in the Nemunas River basin (Figs. 2:12, 4:19), should be considered evidence of contacts between the local population and the population of the Wielbark Culture that inhabited the lands by the Lower Vistula River in phase B2/C1–C1a.
REFERENCES (41)
1.
Almgren O. 1923: Studien über Nordeuropäische Fibelformen der ersten nachchristlichen Jahrhunderte mit Berücksichtigung der provinzialrömischen und südrussischen Formen, Mannus-Bi¬blio¬thek 32, Leip¬zig2 [Curt Kabitzsch Verlag].
2.
Andrzejowski J. 1994: Zapinki o cechach mieszanych II i IV grupy Almgrena, Barbaricum 3, Warszawa [Uniwersytet Warszawski], 87–129.
3.
Andrzejowski J. 2018: Jartypory-type brooches – traces of a ‘living culture’ or just a research construct?, [w:] A. Michałowski, J. Schuster (red.), Kulturkonzepte und konzipierte Kulturen. Aussagemöglichkeiten und Grenzen einer systematischen Erfassung archäologischer Funde des eisenzeitlichen Mittel- und Nordeuropas. Akten des Internationalen Colloquiums anlässlich des 100. Jahrestages des Erscheinens des Fundkataloges von Erich Blume im Jahr 1915. Puszczykowo 2015, 6.–9. Mai, Kolloquien zur Vor- und Frühgeschichte 23, Bonn [Dr. Rudolf Habelt GmBH], 99–127.
4.
Andrzejowski J. 2020: The Eastern Zone of the Przeworsk Culture – and what it comprehends, AAC LV, 9–38.
5.
Belâvec V.G. (Белявец В.Г.) 2004: [V. Belâvec] Belaruskae Zahodnâe Palesse ŭ peryâd pravìncyjnarymskіh uplyvaŭ – stan ì perspektyvy dasledavannâў, [w:] A. Kośko, A. Kalečyc (red.), Wspólnota dziedzictwa kulturowego ziem Białorusi i Polski, Warszawa [Ośrodek Ochrony Dziedzictwa Archeologicznego], 227–265.
6.
Belâvec V.G. (Белявец В.Г.) 2007: [V.G. Belevec] K izučeniû pamâtnikov vel'barskoj kul'tury v Belarusi, [w:] M. Fudziński, H. Paner (red.), Nowe materiały i interpretacje: stan dyskusji na temat kultury wielbarskiej, Gdańsk [Muzeum Archeologiczne w Gdańsku], 293–344.
7.
Belâvec V.G. (Белявец В.Г.) 2016a: Nasel'nіctva vel'barskaj kul'tury ŭ gìstoryka-kul'turnym razvìccì zâmel' Belarusì rubâžu II/III – pačatku V st. n.è., [w:] O.N. Levko, V.G. Belevec (red.), Slavâne na territorii Belarusi v dogosudarstvennyj period, tom 1, Minsk [Belaruskaâ Navuka], 384–450.
8.
Belâvec V.G. (Белявец В.Г.) 2016b: [V. Beljavec] Zapinki grup III i IV O. Almgrena na Białorusi, [w:] A. Jarzec, W. Nowakowski, A. Szela (red.), Pogranicze trzech światów – Mazowsze u schyłku starożytności, ŚWIATOWIT Suppl. Series P: Prehistory and Middle Ages XVII, Warszawa [Instyttut Archeologii Uniwersytetu Warszawskiego], 52–88.
9.
Belâvec V.G. (Белявец В.Г.) 2017a: [V.G. Belevec] Rezul'taty razvedočnyh rabot na poselenii Merčicy 2 i perspektivy izučeniâ pamâtnikov rimskogo vremeni i èpohi Velikogo pereseleniâ narodov v Belorusskom Poles'e, [w:] V.E. Rodinkova, O.S. Rumânceva (red.), Evropa ot Latena do Srednevekov'â: varvarskij mir i roždenie slavânskih kul'tur. K 60-letiâ A.M. Oblomskogo, Ranneslavânskij mir 18, Moskva [Institut Arheologii Rossijskoj Akademii Nauk], 179–191.
10.
Belâvec V.G. (Белявец В.Г.) 2017b: [Belavec V.] O elementach przeworskich w materiałach z cmentarzyska w Brześciu-Tryszynie (Брэст-Трышын) na przykładzie naczyń z wybranych grobów, [w:] J. Andrzejowski et alii (red.), Orbis Barbarorum. Studia ad archaeologiam germanorum et baltorum temporibus Imperii Romani pertinentia Adalberto Nowakowski dedicata, Monumenta Archaeologica Barbarica. Series Gemina VI, Warszawa-Schleswig [Instytut Archeologii Uniwersytetu Łódzkiego / Fundacja Uniwersytetu Łódzkiego, / Fundacja Monumenta Archaeologica Barbarica / Państwowe Muzeum Archeologiczne w Warszawie] 293–307.
11.
Belâvec V.G. (Белявец В.Г.) 2022: Rèčy vel'barskaga pahodžannâ ŭ zborah Grodzenskaga dzâržaўnaga gìstoryka-arhealagіčnaga muzea, [w:] A.U. Cìhamìraŭ, A.D. Garškoŭ (red.), Labor omnia vincit. Praca zaŭsëdy peramagae: matèryâl'naâ kul'tura ŭ gìstaryčnym kantèksce. Prablemy vyvučènnâ ì zahavannâû. Matèryâly kanferèncyì, Grodna 6–7 maâ 2021 g., Grodna [Grodzenski dzâržaŭny ŭnìversìtèt іmâ Jankì Kupaly], 3–14.
12.
Cieśliński A., Rau A. 2017: Ermland und Oberland in der späten römischen Kaiserzeit und frühen Völkerwanderungszeit im Licht neuer Erwerbengen des Museums für Ermland und Masuren in Olsztyn, [w:] J. Andrzejowski et alii (red.), ORBIS BARBARORUM. Studia ad archaeologiam germanorum et baltorum temporibus Imperii Romani pertinentia Adalberto Nowakowski dedicata, Monumenta Archaeologica Barbarica. Series Gemina VI, Warszawa-Schleswig [Instytut Archeologii Uniwersytetu Warszawskiego / Fundacja Monumenta Archaeologica Barbarica / Zentrum für Baltische und Skandinavische Archäologie], 327–342.
13.
Cociş S., Bârcă V. 2013: The workshops and production of “sarmatian” brooches (Almgren group VII, series I), „Dacia” NS LVII, 161–175.
14.
Godłowski K. 1972: Fromborski skarb z okresu wędrówek ludów, „Komentarze Fromborskie” 4, 57–69.
15.
Godłowski K. 1974: Chronologia okresu późnorzymskiego i wczesnego okresu wędrówek ludów w Polsce północno-wschodniej, RB XII, 9–109.
16.
Gorohovskij E.L. (Гороховский Е.Л.) 1988: Hronologiâ černâhovskih mogil'nikov lesostepnoj Ukrainy, [w:] B.A. Rybakov [red.], Trudy V Meždunarodnogo kongressa archeologov-slavistov, tom 4, Kiev 1988 [Naukova dumka], 34–46.
17.
Iov O.V. [Иов О.В.] 2008: Otčët ob arheologičeskih issledovaniâh v 2007 g. v Brestskom, Kobrinskom, Pinskom raënah Brestskoj oblasti i Kalinkovičskom rajone Gomel'skoj oblasti, mps (Arhіŭ arhealagìčnaj navukovaj dakumentacyі DNU «Іnstytut gìstoryì NAN Belarusì», Mìnsk, nr 2390).
18.
Kokowski A. 1995: Grupa masłomęcka. Z badań nad przemianami kultury Gotów w młodszym okresie rzymskim, Lublin [Wydawnictwa UMCS].
19.
Kuharenko Û.V. (Кухаренко Ю.В.) 1980: Mogil'nik Brest-Trišin, Moskva [Nauka].
20.
Mączyńska M. 2006: Uwagi o niektórych typach zapinek II grupy serii wschodniej Oscara Almgrena, WA LVIII, 159–184.
21.
Mączyńska M. 2011: Der frühvölkerwanderungszeitliche Hortfund aus Łubiana, Kreis Kościerzyna (Pommern), BerRGK 90 (2009), 7–481.
22.
Mączyńska M. 2019: Die Stufen C3 und D1 in der Wielbark-Kultur – ein Trennungsversuch, [w:] R. Annaert (red.), Early medieval waterscapes. Risks and opportunities for (im)material cultural exchange, Neue Studien zur Sachsenforschung 8, Brauschweig [Verlag Uwe Krebs], 207–220.
23.
Mączyńska M. 2020: The Southern Baltic Region, [w:] A. Bursche, J. Hines, A. Zapolska (red.), The Migration Period between the Oder and the Vistula 1, East Central and Eastern Europe in the Middle Ages, 450–1450, 59, Leiden-Boston [Brill], 434–466.
24.
Mączyńska M., Rudnicka D. 1998: Uwagi wstępne o skarbie z okresu rzymskiego z Łubianej, woj. gdańskie, [w:] J. Kolendo (red.), Nowe znaleziska importów rzymskich z ziem Polski I, CRFB Polen, Suppl. 1 Warszawa [Instytut Archeologii Uniwersytetu Warszawskiego], 41–51.
25.
Natuniewicz-Sekuła M. 2020: Złotnictwo społeczności kultury wielbarskiej ze szczególnym uwzględnieniem wybranych zabytków z cmentarzyska w Weklicach, Warszawa [Instytut Archeologii i Etnologii PAN].
26.
Niezabitowska-Wiśniewska B. 2021: Zapinki 8 serii V grupy Oscara Almgrena z Lubelszczyzny, [w:] A. Michałowski et alii (red.), Ze świata dawnych barbarzyńców. Studia pradziejowe i wczesnodziejowe. Księga dedykowana Profesorowi Henrykowi Machajewskiemu z okazji 70. urodzin i 50 lat pracy archeologicznej, Seria Archeologia 60, Poznań [Wydawnictwo Naukowe UAM], 277–300.
27.
Niezabitowska-Wiśniewska B. 2022: Młodszy okres przedrzymski, rzymski i wędrówek ludów – materiały do dziejów Kotliny Hrubieszowskiej / Late pre-Roman, Roman and Migration periods – materials for the history of the Hrubieszów Basin, [w:] B. Niezabitowska-Wiśniewska, A. Hyrchała, B. Bartecki (red.), Odkryte. Odzyskane. Ocalone. Kolekcja zabytków z młodszego okresu przedrzymskiego, okresu rzymskiego i wędrówek ludów ze zbiorów Muzeum im. ks. Stanisława Staszica w Hrubieszowie / Unearthed. Recovered. Saved. A collection of late pre-Roman, Roman and Migration period artefacts from the Rev. Stanisław Staszic Museum in Hrubieszów, Hrubieszów [Muzeum im. ks. Stanisława Staszica w Hrubieszowie], 24–452.
28.
Nowakowski W. 1996: Das Samland in der römischen Kaiserzeit und seine Verbindungen mit dem römischen Reich und der barbarischen Welt, Veröffentlichung des Vorgeschichtlichen Seminars Marburg, Sonderbd. 10, Marburg-Warszawa [AS Druk].
29.
Olędzki M. 1998: Rollenkappenfibeln der östlichen Hauptserie O. Almgren 37-41 und die Varianten Fig. 42-43, [w:] 100 Jahre Fibelformen nach Oscar Almgren. Internationale Arbeitstagung 25.–28. Mai 1997 in Klein Machnow, Land Brandenburg, Forschungen zur Archäologie im Land Brandenburg 5, Wunsdorf [druk 2002; Verlag Brandenburgisches Landesmuseum für Ur- und Frühgeschichte], 67–84.
30.
Peiser F.E., Kemke H. 1914: Der Depotfund von Frauenburg, Prussia 23/I (1905–1909), 58–79.
31.
Prochowicz R. 2014: Naprawiane zapinki kapturkowe z cmentarzysk kultury wielbarskiej w Szelkowie Nowym, pow. makowski, [w:] J. Andrzejowski (red.), In medio Poloniae barbaricae. Agnieszka Urbaniak in memoriam, Monumenta Archaeologica Barbarica. Series Gemina III, Warszawa [Fundacja Monumenta Archaeologica Barbarica], 191–196.
32.
Schuster J. 2006: O późnych zapinkach kapturkowych (A II 41), WA LVIII, 101–120.
33.
Schmidt A. 1902: Das Graberfeld von Warmhof bei Mewe, Reg.-Bez. Marienwerder (W.-Pr.), „Zeitschrift fur Ethnologie” 34, 97–160.
34.
Strobin J. 2021: Analiza technologiczna wybranych zabytków ze stopów miedzi i srebra z cmentarzyska kultury wielbarskiej w Babim Dole-Borczu, stan. 2, [w:] M. Mączyńska, I. Jakubczyk, A. Urbaniak, Babi Dół-Borcz. Cmentarzysko kultury wielbarskiej z kręgami kamiennymi i kurhanami na Pomorzu, Monumenta Archaeologica Barbarica. Series Gemina IX, Warszawa-Gdańsk [Wydział Archeologii Uniwersytetu Warszawskiego / Fundacja Monumenta Archaeologica Barbarica / Muzeum Archeologiczne w Gdańsku], 116–127.
35.
Szter I., Wiśniewska A., Woźniak M. 2018: Zapinka Almgren 172 z Wąsosza, w powiecie grajewskim, na tle innych fibul tego typu z obszaru kultury wielbarskiej i zachodniobałtyjskiego kręgu kulturowego [w:] S. Wadyl, M. Karczewski, M. Hoffmann (red.), Materiały do Archeologii Warmii i Mazur, tom 2, Warszawa-Białystok-Olsztyn [Instytut Archeologii Uniwersytetu Warszawskiego / Wydział Historyczno-Socjologiczny Uniwersytetu w Białymstoku / Instytut Historii i Stosunków Międzynarodowych Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego w Olsztynie], 153¬–192.
36.
Szter I., Zapolska A. 2020: Der Hortfund von Frauenburg, Kr. Braunsberg. Germanen und Balten in der Völkerwanderungszeit, [w:] G. Uelsberg, M. Wemhoff (red.), Germanen. Eine archäologische Bestandsaufnahme, Darmstadt [wbg Theiss], 361–367.
37.
Szela A. 2018: Kuczbork-Osada. Nekropola z pogranicza starożytnych światów, ŚWIATOWIT Suppl. Series P: Prehistory and Middle Age XXI, Warszawa [Instytut Archeologii Uniwersytetu Warszawskiego].
38.
Tejral J. 2006: Die germanische Gieβereiwerkstatt in Pasohlávky (Bez. Břeclav). Ein Beitrag zur Frage der Fernhandels- und Kulturbeziehungen nach den Markomannenkriegen, PA XCVII, 133–170.
39.
Wołągiewicz R. 1993: Ceramika kultury wielbarskiej między Bałtykiem a Morzem Czarnym, Szczecin [Muzeum Narodowe w Szczecinie].
40.
Woźniak M. 2016: Grób 884 z cmentarzyska kultury przeworskiej i wielbarskiej w Kleszewie, pow. pułtuski [w:] A. Jarzec, W. Nowakowski, A. Szela (red.), Pogranicze trzech światów – Mazowsze u schyłku starożytności, ŚWIATOWIT Suppl. Series P: Prehistory and Middle Ages XVII, Warszawa [Instytut Archeologii Uniwersytetu Warszawskiego], 189–209.
41.
Woźniak M. 2021: Kleszewo. Cmentarzysko kultur przeworskiej i wielbarskiej na połnocnym Mazowszu. Część 1: Katalog, Monumenta Archaeologica Barbarica. Series Gemina X/1, Pruszków-Warszawa [Muzeum Starożytnego Hutnictwa Mazowieckiego w Pruszkowie / Fundacja Monumenta Archaeologica Barbarica / Wydział Archeologii Uniwersytetu Warszawskiego].