PL EN
MISCELLANEA
Osadnictwo neolityczne i wczesnobrązowe w okolicy Tomin, pow. opatowski
 
Więcej
Ukryj
1
Muzeum Mazowieckie w Płocku, ul. Tumska 8, PL 09-402 Płock
 
2
Państwowe Muzeum Archeologiczne w Warszawie, ul. Długa 52, PL 00-241 Warszawa
 
 
Data publikacji: 31-12-2013
 
 
Wiadomości Archeologiczne 2013;LXIV(64):97-136
 
SŁOWA KLUCZOWE
DZIEDZINY
STRESZCZENIE
Site 5 at Tominy lies to the north of the Sandomierz Highland (Fig. 1) on the south-eastern edge of the Foreland of Iłża (J. Kondracki 2002, fig. 38; M. Szeliga, A. Zakościelna 2009, p. 9), on an elevation built of glacial sands and boulder clay (Fig. 2). Traces of occupation were identified at 178–184 m ASL. In the immediate vicinity of the site are found carbonate rocks of Upper Jurassic (Kimmeridgian and Oxfordian) age. Discovered by Janusz Budziszewski in 1982 the site was investigated by test trenches in 2004 (Aleksandra Sujecka and Józef Bednarczyk) and attributed to the Funnel Beaker Culture. In 2006 it came under an area excavation (Zbigniew Miecznikowski and Sławomir Sałaciński; Fig. 3, 4). Also investigated that year were nearby sites 6 and 17 at Tominy with a multi-phase culture deposit (Marcin Szeliga, Anna Zakościelna, Tadeusz Wiśniewski). The main aim of the archaeological excavation made at Tominy 5 was to salvage the area’s archaeology before it came under development associated with the construction of a ring road for Ożarów. A total of 10000 m2 were investigated, identifying 127 archaeological features (Fig. 5, 9–17). The earliest occupation is documented by flint and pottery finds datable to the Early Neolithic attributed to Linear Pottery Cultures. This is material analogical to the one excavated at Tominy 6, published by M. Szeliga and A. Zakościelna (2009), the site of a Linear Band Pottery Culture settlement from its Musical Note Pottery phase and from the stage transitional to Želiezovce Phase. Some of the finds from Tominy 6 suggest strong links with the circle of eastern Linear Band Pottery Cultures from the Slovak-Hungarian border zone, manifested by pottery ornamentation styles and objects made of Carpathian obsidian (M. Szeliga, A. Zakościelna 2009, p. 14). Later occupation during the Neolithic is documented by a fragment of a Funnel Beaker Culture settlement, and later still, by a small number of features attributed to the Early Bronze Mierzanowice Culture, and traces of occupation by the people of Trzciniec Culture and Lusatian Culture. The assemblage recovered at Tominy 5 is dominated by pottery (Fig. 33–41) and flint artifacts (Fig. 20–32, Table 1–3) of the Funnel Beaker Culture. A more outstanding archaeological feature (No. 23) associated with this culture had a sub-rectangular plan, 100×150 m at the level of detection, and a depth of 100 cm (Fig. 6–8). It yielded a funnel beaker, a pottery fragment, an amphora, a clay spindlewhorl and flint flakes. Other Funnel Beaker Culture features (e.g., Nos. 53, 54, 90–93) are typical household pits, often recorded in settlements of this culture. The settlement identified at Tominy 5 belongs to the south-eastern group of Funnel Beaker Culture which resided in the region between 3900/3800 and 2900/2800 BC (P. Włodarczak 2006, p. 57–59; A. Uzarowicz-Chmielewska, B. Sałacińska 2013, p. 232). An even more outstanding feature was No. 68 (Fig. 18, 19). It appeared in plan as a concentration of brown-yellow clay interspersed with limestone rubble and broken flint nodules. At the level of detection it had a width of 280 cm and a depth of 260 cm. Because of the shape of its cross-section and the presence of limestone and flint rubble in its fill the feature was interpreted tentatively as a pit left behind from flint extraction. Evidence on shaft mining of siliceous rocks during the Early Bronze Age was identified at nearby Ożarów and Gliniany by Stefan Krukowski (1890–1982) and an investigation was made in early 1980s by J. Budziszewski (1980, p. 601–605; 2008, p. 34, 36). Other features of similar description identified at Tominy 5 (Nos. 39, 45, 78 and 79) were much less well preserved. By J. Budziszewski (Cardinal Stefan Wyszyński University in Warsaw) feature no. 68 is interpreted tentatively as a natural, karstic, formation. This view has been supported by the geomorphologist Piotr Szwarczewski (University of Warsaw, Faculty of Geography and Regional Studies), presumably a karstic funnel-shaped sink hole. The fieldwork at Tominy has brought in new data on the prehistoric settlement in the foreland of the Sandomierz Highland. The post-excavation analysis of the archaeological record from site 5 is also a complement to other published assemblages from the Ożarów ring road.
REFERENCJE (53)
1.
Bagniewski, Z., Lasek, I., Tomczak, E., Osada kultury pucharów lejkowatych w Wojnowicach, woj. opolskie, Studia Archeologiczne 21, Wrocław, 1992.
 
2.
Balcer, B., Stanowisko Pieczyska (Zbrza Wielka) w Zawichoście-Podgórzu, pow. Sandomierz w świetle pierwszych wykopalisk, Wiadomości Archeologiczne XXXII/3–4, 1966–1967 (1968), s. 290–375.
 
3.
Balcer, B., Kopalnia krzemienia w Świeciechowie-Lasku, pow. Kraśnik w świetle badań 1967 r., Wiadomości Archeologiczne XXXVI/1, 1971, s. 71–132.
 
4.
Balcer, B., Krzemień świeciechowski w kulturze pucharów lejkowatych. Eksploatacja, obróbka i rozprzestrzenienie, Wrocław, 1975.
 
5.
Balcer, B., Związki między kulturą pucharów lejkowatych (KPL) a kulturą trypolską (KT) na podstawie materiałów krzemiennych, [w:] T. Wiślański (red.), Kultura pucharów lejkowatych w Polsce. Studia i materiały, Poznań, 1981, s. 81––91.
 
6.
Balcer, B., Wytwórczość narzędzi krzemiennych w neolicie ziem Polski, Wrocław, 1983.
 
7.
Balcer, B., Ćmielów – Krzemionki – Świeciechów. Związki osady neolitycznej z kopalniami krzemienia, Warszawa, 2002.
 
8.
Bargieł, B., Libera, J., Z badań nad formami bifacjalnymi w Małopolsce, [w:] J. Lech, D. Piotrowska (red.), Z badań nad krzemieniarstwem epoki brązu i wczesnej epoki żelaza. Materiały sympozjum zorganizowanego w Warszawie 20–22 października 1994 r., Polska Akademia Nauk. Komitet Nauk Pra- i Protohistorycznych. Prace 2, Warszawa, 1997, s. 145–161.
 
9.
Bąbel, J. T., Cmentarzyska społeczności kultury mierzanowickiej na Wyżynie Sandomierskiej, część 2: Źródła, Rzeszów, 2013.
 
10.
Budziszewski, J., PL 10 Gliniany, „Wzgórze Kruk”, Ożarów, Wojw. Tarnobrzeg, [w:] G. Weisgerber, R. Slotta, J. Weiner (red.), 5000 Jahre Feuersteinbergbau. Die Suche nach dem Stahl der Steinzeit, Veröffentlichungen aus dem Deutschland Bergbau-Museum Bochum 22, Bochum, 1980, s. 601–602.
 
11.
Budziszewski, J., Exploration of the Mining Field “Za Garncarzami“ in Ożarów, Tarnobrzeg voivodship. Preliminary report, [w:] K. Biro (red.), International Conference on Prehistoric Flint Mining and Lithic Raw Material Identification in the Carpathian Basin. Budapest-Sümeg, 20–22 May, 1986, s. 69–82.
 
12.
Budziszewski, J., Mine I/4 of the “Za Garncarzami” Mining Field in Ożarów (Central Poland). Remarks on Methods of Studying Shallow Flint Mines, [w:] A. Ramos-Millán, M. A. Bustillo (red.), Siliceous Rocks and Culture, Monográfica Arte y Arqueologiá 42, Granada, 1997, s. 151–162.
 
13.
Budziszewski, J., C-14 Dating of Shallow Flint Mine Sites Case Study from the “Za Garncarzami” Mining Field in Ożarów (Central Poland), [w:] R. Schild, Z. Sulgostowska (red.), Man and Flint. Proceedings of the VIIth International Flint Symposium, Warszawa – Ostrowiec Świętokrzyski. September 1995, Warszawa, 1997 s. 49–55.
 
14.
Budziszewski, J., Metodyka badań płytkich kopalń krzemienia, [w:] W. Borkowski (red.), Metody badań archeologicznych stanowisk produkcyjnych – górnictwo krzemienia, Metodyka Badań Archeologicznych 4, Warszawa, 2000, s. 19–62.
 
15.
Budziszewski, J., Stan badań nad występowaniem i pradziejową eksploatacją krzemieni czekoladowych, [w:] W. Borkowski et alii (red.), Krzemień czekoladowy w pradziejach. Materiały z konferencji w Orońsku, 08–10.10.2003, Studia nad Gospodarką Surowcami Krzemiennymi w Pradziejach 7, Warszawa-Lublin, 2008, s. 33–106.
 
16.
Budziszewski, J., Michniak, R., Z badań nad występowaniem, petrograficzna naturą oraz prahistoryczna eksploatacją krzemieni pasiastych w południowym skrzydle Niecki Magoń-Folwarczysko, WA XLIX/2, 1984 (1989), s. 151–190.
 
17.
Burchard, B., Ze studiów nad chronologią kultury pucharów lejkowatych w zachodniej części Małopolski, [w:] Z badań nad neolitem i wczesną epoką brązu w Małopolsce, Prace Komisji Archeologicznej 12, Wrocław, 1973, s. 107–119.
 
18.
Burchard, B., Wyniki badań wykopaliskowych na osadzie kultury pucharów lejkowatych na stan. 1 w Niedźwiedziu, gmina Słomniki, woj. Kraków, w latach 1965–1973, Sprawozdania Archeologiczne XXIX, 1977, s. 59–81.
 
19.
Herbich, T., Geophysics in Flint Mine Surveying: Past Uses and Future Prospects, [w:] R. Schild, Z. Sulgostowska (red.), Man and Flint. Proceedings of the VIIth International Flint Symposium Warszawa – Ostrowiec Świętokrzyski, September 1995, Warszawa, 1997, s. 77–82.
 
20.
Kempisty, E., Materiały do osadnictwa kultury pucharów lejkowatych na terenie Gór Pieprzowych w pow. Sandomierz, Wiadomości Archeologiczne XXXII/1–2, 1966, s. 137–148.
 
21.
Klimaszewski, M., Geomorfologia ogólna, Warszawa, 1961.
 
22.
Kondracki, J., Geografia Polski. Mezoregiony fizyczno-geograficzne, Warszawa, 2002.
 
23.
Kowalewska-Marszałek, H., Krzemień świeciechowski w neolicie Wyżyny Sandomierskiej. Kilka uwag na temat rozprzestrzenienia inwentarzy, [w:] B. Matraszek, S. Sałaciński (red.), Krzemień świeciechowski w pradziejach. Materiały z konferencji w Ryni, 22–24.05.2000, Studia nad Gospodarką Surowcami Krzemiennymi w Pradziejach 4, Warszawa, 2002, s. 177–207.
 
24.
Kowalewska-Marszałek, H., Krzemień czekoladowy w neolicie Wyżyny Sandomierskiej. Uwagi na temat rozprzestrzenienia inwentarzy, [w:] W. Borkowski et alii (red.), Krzemień czekoladowy w pradziejach. Materiały z konferencji w Orońsku, 08–10.10.2003, Studia nad Gospodarką Surowcami Krzemiennymi w Pradziejach 7, Warszawa–Lublin, 2008, s. 245––276.
 
25.
Krakowska, E., Grace górnicze z pola eksploatacyjnego „Borownia” w Rudzie Kościelnej, [w:] Z badań nad wykorzystaniem krzemienia pasiastego, Studia nad Gospodarką Surowcami Krzemiennymi w Pradziejach 3, Warszawa, 1996, s. 55–85.
 
26.
Kruk, J., Milisauskas, S., Wyżynne osiedle neolityczne w Bronocicach, woj. kieleckie, Archeologia Polski XXVI/1, 1981, s. 65–113.
 
27.
Kruk, J., Milisauskas, S., Chronologia absolutna osadnictwa neolitycznego z Bronocic, woj. kieleckie, Archeologia Polski XXVIII/2, 1983, s. 257–317.
 
28.
Krukowski, S., Paleolit, [w:] S. Krukowski, J. Kostrzewski, R. Jakimowicz, Prehistorja ziem polskich, Encyklopedia Polska, tom IV, cz. 1, Kraków, 1939–1948 (1948), s. 1–117.
 
29.
Kulczycka-Leciejewiczowa, A., Zawarża. Osiedle neolityczne w południowopolskiej strefie lessowej, Wrocław, 2002.
 
30.
Libera, J., Przemysł krzemienny kultury pucharów lejkowatych na Lubelszczyźnie, Wiadomości Archeologiczne XLVII/2, 1982, s. 169–189.
 
31.
Libera, J., Zakościelna, A., Badania powierzchniowe w południowej części Niecki Magoń-Folwarczysko, Sprawozdania z badań terenowych Katedry Archeologii UMCS w 1990 roku, Lublin, 1990, s. 57–64.
 
32.
Libera, J., Zakościelna, A., Złoża krzemieni turońskich w przełomowym odcinku Wisły, [w:] B. Matraszek, S. Sałaciński (red.), Krzemień świeciechowski w pradziejach. Materiały z konferencji w Ryni, 22–24.05.2000, Studia nad Gospodarką Surowcami Krzemiennymi w Pradziejach 4, Warszawa, 2002, s. 93–109.
 
33.
Libera, J., Zakościelna, A., Inwentarze krzemienne z grobów grupy południowo-wschodniej kultury pucharów lejkowatych, [w:] J. Libera, K. Tunia (red.), Idea megalityczna w obrządku pogrzebowym kultury pucharów lejkowatych, Lublin-Kraków, 2006, s. 135–169.
 
34.
Małecka-Kukawka, J., Między formą a funkcją. Traseologia neolitycznych zabytków krzemiennych z ziemi chełmińskiej, Toruń, 2001.
 
35.
Matraszek, B., Osada kultury pucharów lejkowatych ze stan. „Nad Warem” w Złotej, gm. Samborzec, woj. świętokrzyskie, WA LV, 1999–2001 (2001), s. 123–174.
 
36.
Migal, W., Sałaciński, S., Eksperymentalne wytwarzanie siekier czworościennych z krzemienia pasiastego, [w:] Z badań nad wykorzystaniem krzemienia pasiastego, Studia nad Gospodarką Surowcami Krzemiennymi w Pradziejach 3, Warszawa, 1996, s. 121–139.
 
37.
Młynarczyk, H., Materiały krzemienne z grobowców kujawskich w Sarnowie, Gaju, Leśniczówce i Wietrzychowicach, Światowit XXXV, 1982, s. 55–93.
 
38.
Osipowicz, G., Narzędzia krzemienne w epoce kamienia na ziemi chełmińskiej. Studium traseologiczne, Toruń, 2010.
 
39.
Pelisiak, A., Gębica, P., Podstawy geomorfologii i gleboznawstwa dla archeologów, Rzeszów, 2007.
 
40.
Pipes, M-L., Kruk, J., Makowicz-Poliszot, D., Milisauskas, S., Neolithic Human and Animal Remains from Shared Deposition Contexts at Bronocice, [w:] S. Czopek, S. Kadrow (red.), Mente et rutro. Studia archaeologica Johanni Machnik viro doctissimo octogesimo vitae anno ab amicis, collegis et discipulis oblata, Ressoviae, 2010, s. 41–58.
 
41.
Podkowińska, Z., Osada neolityczna na Górze Gawroniec w Ćmielowie, pow. Opatów, Wiadomości Archeologiczne XVII/2–3, 1950, s. 95–146.
 
42.
Podkowińska, Z., Prace wykopaliskowe na stanowisku „Gawroniec-Pałyga” w Ćmielowie w pow. opatowskim 1950 r., Wiadomości Archeologiczne XVIII/3–4, 1951/1952 (1952), s. 201–242.
 
43.
Rook, E., Nowak, M., Sprawozdanie z badań wielokulturowego stanowiska w Krakowie-Prądniku Czerwonym, w latach 1990 i 1991, Sprawozdania Archeologiczne XLV, 1993, s. 35–71.
 
44.
Sałaciński, S., Zbiór krzemiennych narzędzi retuszowanych z badań powierzchniowych S. Krukowskiego na stanowisku kultury pucharów lejkowatych „Gawroniec” w Ćmielowie, woj. tarnobrzeskie, Wiadomości Archeologiczne XLIX/2, 1984 (1989), s. 247–259.
 
45.
Samsonowicz, J., O złożach krzemieni w utworach jurajskich północno-wschodniego zbocza Gór Świętokrzyskich, Wiadomości Archeologiczne VIII, 1923, s. 17–24.
 
46.
Szeliga, M., Kontynuacja badań wykopaliskowych na wielokulturowym stanowisku 6 w Tominach, po. opatowski, w latach 2006–2007, Archeologia Polski Środkowowschodniej X, 2008 (2010), s. 9–27.
 
47.
Szeliga, M., Zakościelna, A., Wstępne sprawozdanie z ratowniczych badań wykopaliskowych na wielokulturowym sta. 6 w Tominach, pow. opatowski, w 2006 roku, Archeologia Polski Środkowowschodniej IX, 2007 (2009), s. 9–23.
 
48.
Tetzlaff, W., Funnel Beaker Culture, Mrowino, gm. Rokietnica, woj. Poznań, Site 3, Settlement, Przegląd Archeologiczny 36, 1989, s. 247–249.
 
49.
Uzarowicz-Chmielewska, A., Sałacińska, B., Osady neolityczne w Stryczowicach, woj. świętokrzyskie, Materiały Starożytne i Wczesnośredniowieczne X, 2013, Warszawa,.
 
50.
Wróblewski, T., Analiza i opis geomorfologiczny rejonu Zawada-Tominy, gm. Ożarów w województwie świętokrzyskim, m-pis w archiwum PMA, 2007.
 
51.
Więcek, M., Metodyka polowa, [w:] Tominy, gm. Ożarów, pow. Opatów, woj. świętokrzyskie, stan. 5/160, AZP 85-73. Dokumentacja z badań (opracowanie zbiorowe), m-pis w archiwum Wojewódzkiego Urzędu Ochrony Zabytków, Delegatura w Sandomierzu, 2007.
 
52.
Włodarczak, P., Chronologia grupy południowo-wschodniej kultury pucharów lejkowatych w świetle dat radiowęglowych, [w:] J. Libera, K. Tunia (red.), Idea megalityczna w obrządku pogrzebowym kultury pucharów lejkowatych, Lublin-Kraków, 2006, s. 27–63.
 
53.
Zakościelna, A., Wiśniewski, T., Sprawozdanie z badań ratowniczych na wielokulturowym stan. 17 w Tominach, pow. opatowski, Archeologia Polski Środkowowschodniej IX, 2007 (2009), s. 25–36.
 
ISSN:0043-5082
Journals System - logo
Scroll to top