PL EN
PAPERS
Borderlands: unsettled areas – borderline area – cultural contact. Understanding the term “borderland” in archaeology in the context of early middle age settlement in the southern parts of Greater Poland and northern parts of Lower Silesia.
 
More details
Hide details
1
Ośrodek Badań nad Kulturą Późnego Antyku i Wczesnego Średniowiecza, IAE PAN, ul. Więzienna 6, PL 50-118 Wrocław, Wrocław
 
 
Submission date: 2021-02-23
 
 
Final revision date: 2021-08-08
 
 
Acceptance date: 2021-09-06
 
 
Publication date: 2021-12-20
 
 
Wiadomości Archeologiczne 2021;LXXII(72):93-106
 
KEYWORDS
TOPICS
ABSTRACT
The issue of borderlands has been a subject of inquiry for various representatives of scientific disciplines for over 100 years. The development of theoretical reflection has contributed to the increase of the semantic scope of this term. Having been redefined, the term borderlands has come to have multiple meanings, and thus it requires a precise defining with each usage. As an example, from the modernist perspective (and as such on the level of archaeological research) borderlands, being a particular area, are situated somewhere physically, whilst on the other hand, due to the term’s re-evaluation from a postmodernist standpoint, every form of cultural contact is a borderland. The ongoing discussions within political science, anthropology, and sociology were my inspiration for formulating a few general remarks on the understanding of the term borderlands by Polish medieval scholars. In the works of these researchers, a certain consistency predominates in viewing and interpreting cultural phenomenon within the early medieval period of southern Wielkopolska and northern Dolny Śląsk (an area limited from the north by the latitudinal section of the Warta river and the central part of the Obra river, whereas from the south by the Barycz valley). This single-mindedness spurred me in this article to examine the mechanism for constructing conceptions concerning the early middle age reality of the area in the hopes of showing that the basis of this thinking is silently assumed definition of the term borderlands. The concepts present in the subject literature as introduced by medieval scholars, when reread from the perspective of modern emerging research theories, allowed me to showcase the current research directions undertaken within studies on i.a., the territorial expansions of the Piast dynasty. My deliberations consist of three parts. They respond to the way the term borderlands is defined. The first I characterize as the territorial viewpoint; indicating the established perspective found within the source literature of the historians’ understanding of today’s borderland between Śląsk and Wielkopolska. In their findings we come across a viewpoint asserting the existence of borderlands between tribes within the discussed area. The historical discussion suggests that the cultural phenomena of southern Wielkopolska are interpreted in opposition to the northern lands of this region. The border line created by the Obra river and further to the east by the Mosiński Canal marshes, was perceived as the natural border dividing the region. The lack of any name of the tribe (or tribes) inhabiting southern Wielkopolska in the written sources has caused difficulties in interpreting cultural phenomena occurring in the area. An attempt to escape this cognitive gridlock resulting from a lack of data, was to conduct research focused on recognizing subsequent administrative and territorial divisions. Some of the researchers accepted them as the benchmark for determining the range of earlier tribal structures. The next perspective, being territorial and interactive, I tied to the outlook maintaining the settlement method of the area after it was joined to the territories of the Piast dynasty. They refer to the borderlands as an area located next to the border and also at a distance from the center. This perspective – within political studies – relates to the idea of a core and peripheries, or, as is the case in sociology, as center and peripheries. Elements of universal concepts describing and explaining the processes taking place on areas newly conquered, dependent, or incorporated, can be found within the views concerning the process of settling southern Wielkopolska and northern Dolny Śląsk up to the river Barycz. The third perspective is the interactive one. It is a proposal to define the autonomous research issue of this area, in which I suggest that research be conducted on the culture of the inhabiting society. This suggestion diminishes the territorial aspect of the borderlands, the necessity to locate it near to the border, and its relation to some center or core. I define borderlands as an interaction between representatives of different communities, or whole communities, with a differing system of values, norms, or social structure. This kind of contact necessitates interactions, with possibly varying and diverse results – from persisting with ones’ own values to shaping a new reality. These communities I characterize as local, that is, small groups inhabiting a given area with its none-too large center – this being a stronghold (Polish – gród). This structure is not to be understood as a defensive facility, but rather as a place organizing the life of every community. These small communities may be also referred to as face-to-face-societies. Amber Karolina Steele-Zielińska
 
REFERENCES (62)
1.
BABIŃSKI G. 1997: Pogranicze polsko-ukraińskie. Etniczność, zróżnicowanie religijne, tożsamość, Kraków.
 
2.
BABIŃSKI G. 2010: Refleksje nad kierunkami przemian pogranicza polsko-ukraińskiego, [w:] M. Zowczak (red.), Na pograniczu „nowej Europy”. Polsko-ukraińskie sąsiedztwo, Warszawa, 31–43.
 
3.
BARWIŃSKI M. 2002: Pogranicze w ujęciu geograficzno-socjologicznym – zarys problematyki, „Acta Universitatis Lodziensis. Folia Geographica Socio-Oeconomika” 4, 11–23.
 
4.
BARWIŃSKI M. 2014: Pogranicze jako przedmiot badań geografii politycznej, „Pogranicze. Polish Borderlands Studies” 2/1, 46–48.
 
5.
BOBROWNICKA M. 2003: Pogranicza w centrum Europy. Slavica, Kraków.
 
6.
BUCZEK K. 1970: Z badań nad strukturą terytorialną Polski wczesnośredniowiecznej. O tzw. ziemiach, czyli rzekomych terytoriach plemiennych, „Studia Historyczne” XIII (1/48), 3–24.
 
7.
BUKO A. 2013: Najstarsze ośrodki Piastów w świetle danych archeologii, [w:] J. Banaszkiewicz, M. Kara, H. Mamzer (red.), Instytucja „wczesnego państwa” w perspektywie wielości i różnorodności kultur, Poznań, 331–354.
 
8.
CHRZAN K. 2018: Miejsce w krajobrazie oraz funkcje wczesnośredniowiecznych grodów w dorzeczach środkowej i górnej Obry, Baryczy oraz środkowej Prosny w IX i X w., PArch. 66, 261–282.
 
9.
CURTA F. 2005: (red.) Borders, Barriers, and Ethnogenesis. Frontiers in Late Antiquity and the Middle Ages, Studies in the Early Middle Ages 12, Turnhout.
 
10.
CURTA F. 2011: Linear Frontiers in the 9th Century: Bulgaria and Wessex, „Quaestiones Medii Aevi Novae” 16, 15–32.
 
11.
ĆWIKLAK K. 2013: Bliscy nieznajomi. Górnośląskie pogranicze w polskiej i niemieckiej prozie współczesnej, Kraków.
 
12.
DOMINICZAK H. 1997: Granice państwa i ich ochrona na przestrzeni dziejów 966–1996, Warszawa.
 
13.
DONNAN H., WILSON T.H. 2007: Granice tożsamości, narodu, państwa (tłum. M. Głowacka-Grajper), Kraków.
 
14.
DULINICZ M. 1994: Problem datowania grodzisk typu Tornow i grupy Tornow – Klenica, „Archeologia Polski” XXXIX/1–2, 31–49.
 
15.
HANSEN M.H. 2011: Polis. Wprowadzenie do dziejów greckiego miasta-państwa w starożytności (tłum. A. Kulesza, R. Kulesza), Warszawa2.
 
16.
HUDSON J.C. 1969: A location theory for rural settlement, „Annals of the Association of American Geographers” 59/2, 365–381.
 
17.
JANECZEK A., PARCZEWSKI M., DZIK M. 2019: (red.) Pogranicza w polskich badaniach mediewistycznych, Materiały V Kongresu Mediewistów Polskich III, Rzeszów.
 
18.
KARA M. 2002: Osadnictwo ludności pomorskiej i wieleckiej w państwie pierwszych Piastów w świetle znalezisk nekropolicznych z terenu Wielkopolski, „Slavia Antiqua” XLIII, 45–96.
 
19.
KIARSZYS G., KOLENDA J. 2017: Wczesnośredniowieczne grodziska w krajobrazie Doliny Baryczy. Przyczynek do studiów nad przemianami osadniczymi, „Śląskie Sprawozdania Archeologiczne” 59, 93–126.
 
20.
KŁOSKOWSKA A. 2012: Kultury narodowe u korzeni, Warszawa.
 
21.
KOLENDA J. 2011: Wczesnośredniowieczny osadnictwo grodowe pogranicza Śląska i Wielkopolski w świetle analiz dendrochronologicznych, [w:] M. Rębkowski, S. Rosik (red.), Populi Terrae Marisque. Prace poświęcone pamięci Profesora Lecha Leciejewicza, Wrocław, 41–65.
 
22.
KOLENDA J., RĄCZKOWSKI W. 2018: Anatomia pustki: o archeologicznym rekonesansie lotniczym w północno-wschodniej części Dolnego Śląska, PARCH. 66, 283–318.
 
23.
KOLENDA J., ZAMELSKA-MONCZAK K. 2020: Wczesnośredniowieczna wytwórczość ceramiczna z północno–wschodniej części Dolnego Śląska, [w:] K. Chrzan, P. Rzeźnik, S. Siemianowska (red.), Ceramika i szkło w badaniach interdyscyplinarnych, Wrocław, 17–43.
 
24.
KOLENDA J., ZAMELSKA-MONCZAK K. (w druku): The North or the South? Early medieval ceramics decorated with a zoned ornament – the result of local changes or interregional contacts?, „Archeologické Rozhledy” LXXIII (2021).
 
25.
KOSIŃSKI D. 1991: Wczesnośredniowieczne zespół osadniczy Piaski-Rochy, „Studia Lednickie” II, 87–99.
 
26.
KOSIŃSKI D. 1996: Osada przygrodowa w Piaskach gmina Zduny, [w:] Z. Kurnatowska (red.), Słowiańszczyzna w Europie średniowiecznej, tom 1, Wrocław, 251–256.
 
27.
KOSIŃSKI D. 1998: Ze studiów nad średniowieczem regionu Sulmierzyc, [w:] H. Kóčka-Krenz, W. Łosiński (red.), Kraje słowiańskie w wiekach średnich. Profanum i sacrum, Poznań, 211–220.
 
28.
KOTER M. 2015: Geografia historyczna i polityczna w badaniach Marka Kotera. Wybór prac (red. M. Barwiński), Łódź.
 
29.
KOWALENKO W. 1938: Grody i osadnictwo grodowe Wielkopolski wczesnohistorycznej (od VII do XII wieku), Biblioteka Prehistoryczna III, Poznań.
 
30.
KURNATOWSKA Z. 1984: Próba odtworzenia organizacji zarządu terytorialnego państwa pierwszych Piastów, [w:] L. Leciejewicz (red.), Obronność polskiej granicy zachodniej w dobie pierwszych Piastów, Wrocław, 81–91.
 
31.
KURNATOWSKA Z. 2000: Relacje Wielkopolski i Śląska w okresie plemiennym i wczesnopaństwowym, [w:] M. Młynarska-Kaletynowa, E. Małachowicz (red.), Śląsk około roku 1000. Materiały z sesji naukowej we Wrocławiu, w dniach 14–15 maja 1999 roku, Wrocław, 11–24.
 
32.
KURNATOWSKA Z. 2008: Początki i rozwój państwa, [w:] M. Kobusiewicz (red.), Pradzieje Wielkopolski. Od epoki kamienia do średniowiecza, Poznań, 297–395.
 
33.
LIGHTFOOT K.G., MARTINEZ A. 1995: Frontiers and Boundaries in Archaeological Perspective, „Annual Review of Anthropology” 24/1, 471–492.
 
34.
LITWIN H. 1991: Wokół kwestii pogranicza (na marginesie książki: Medieval Frontier Societies, red. Robert Bartlett, Angus MасКay, Oxford 1989), „Przegląd Historyczny” LXXXII/1, 143–149.
 
35.
LITWIN H. 1998: Koncepcja pogranicza w historiografii amerykańskiej. Frederick Jackson Turner, jego kontynuatorzy i krytycy, „Kwartalnik Historii Nauki i Techniki” XLIII/1, 115–129.
 
36.
MERISALO O. 2006: (red.) Frontiers in the Middle Ages. Proceedings of the Third European Congress of Medieval Studies (Jyväskylä, 10–14 June 2003), Textes et Études du Moyen Âge 35, Louvain-la-Neuve.
 
37.
MOŹDZIOCH S. 2000: Społeczność plemienna Śląska w IX–X wieku, [w:] M. Młynarska-Kaletynowa, E. Małachowicz (red.), Śląsk około roku 1000. Materiały z sesji naukowej we Wrocławiu, w dniach 14–15 maja 1999 roku, Wrocław, 25–71.
 
38.
NAUM M. 2004: Słowiański Bornholm. Kontakty między Bornholmem a płn.-zach. wybrzeżem Bałtyku w latach 900–1259, „Materiały Zachodniopomorskie” NS I/1, 133–148.
 
39.
NAUM M. 2007: Słowiańsko-skandynawskie pogranicze kulturowe we wczesnym średniowieczu. Przykład wyspy Lolland Falster i Møn, [w:] K. Grążawski (red.), Pogranicze polsko-pruskie i krzyżackie (II), Włocławek-Brodnica, 417–431.
 
40.
NAUM M. 2010: Re-emerging Frontiers: Postcolonial Theory and Historical Archaeology of the Borderlands, „Journal Archaeological Method and Theory” 17/2, 101–131.
 
41.
NAUM M. 2012: Difficult middles, hybridity and ambivalence of a medieval frontier: the cultural landscape of Lolland and Falster (Denmark), „Journal of Medieval History” 38/1, 56–75.
 
42.
PANKIEWICZ A. 2020: Pottery at the Borderland. Southern influences in Silesia and Lesser Poland in 9th and 10th century, Wrocław.
 
43.
PATERNOGA M. 2003: Stanowisko nr 1 we Wszemirowie, pow. Trzebnica, w świetle dawniejszych i najnowszych badań, „Śląskie Sprawozdania Archeologiczne” XLV, 157–174.
 
44.
RAJMAN J. 2002: „In confinio terrae”. Definicje i metodologiczne aspekty badań nad średniowiecznym pograniczem, „Kwartalnik Historyczny” CIX/1, 79–96.
 
45.
SADOWSKI A. 1995a: Socjologia pogranicza, [w:] A. Sadowski (red.), Wschodnie pogranicze w perspektywie socjologicznej, Białystok, 12-19.
 
46.
SADOWSKI A. 1995b: Pogranicze polsko-białoruskie. Tożsamość mieszkańców. Białystok.
 
47.
SADOWSKI A. 2008: Pogranicze – pograniczność – tożsamość pograniczna, [w:] H. Bojar, D. Wojakowski, A. Sadowski (red.), Polskie granice i pogranicza: nowe problemy i interpretacje, „Pogranicze. Studia Społeczne” XIV, 17–30.
 
48.
SADOWSKI A. 2019: Społeczeństwo wielokulturowe z perspektywy pogranicza, Kraków.
 
49.
SEMKOWICZ W. 1917: Ród Awdańców w wiekach średnich, „Roczniki Towarzystwa Przyjaciół Nauk Poznańskiego” XLIV, 153–293.
 
50.
SKRZYŃSKA-JANKOWSKA K. 2006: Wczesnośredniowieczne pogranicze polsko-ruskie w dorzeczu środkowego Bugu –główne problemy badawcze, [w:] H. Karwowska, A. Andrzejewski (red.), Stan badań archeologicznych na pograniczu polsko-białoruskim od wczesnego średniowiecza po czasy nowożytne, Białystok, 51–62.
 
51.
SŁOWNIK... 1979: M. Szymczak (red.), Słownik języka polskiego, tom II, Warszawa.
 
52.
TESKE G. 1998: Wczesnośredniowieczne grodziska z okolic Kalisza. Szkic archeologiczny, [w:] T. Baranowski (red.), Kalisz wczesnośredniowieczny. Materiały sesji, Kalisz 15 czerwca 1998, Kalisz, 109–119.
 
53.
TESKE G. 2000: Ze studiów nad osadnictwem grodowym w południowo-wschodniej Wielkopolsce, „Slavia Antiqua” XLI, 107–128.
 
54.
TESKE G. 2003: Budownictwo grodowe w Wielkopolsce południowej w państwie pierwszych Piastów. Wstęp do problematyki, „Wielkopolskie Sprawozdania Archeologiczne” 6, 105–115.
 
55.
URBAŃCZYK P. 1986: Formowanie się układów stratyfikacyjnych jako procesu źródłowego, [w:] W. Hensel, G. Donato, S. Tabaczyński (red.), Teoria i praktyka badań archeologicznych. Tom I: Przesłanki metodologiczne, Wrocław, 184–245.
 
56.
WALLENSTEIN I. 1974: The Modern World-System I: Capitalist Agriculture and the Origins of the European World-Economy in the Sixteenth Century, New York/London.
 
57.
WOJAKOWSKI D. 2013: Kłopoty z pograniczem. Socjologia wobec tradycji i ponowoczesności, „Zeszyty Naukowe Politechniki Śląskiej” (1897), seria Organizacja i Zarządzanie 65, 419–431.
 
58.
WOJCIECHOWSKI Z. 1955: Pogranicze plemienne śląsko-wielkopolskie i problem kształtowania się państwa Polan, [w:] Z. Wojciechowski, Studia historyczne, Warszawa, 229––247.
 
59.
ZAJĄCZKOWSKI S. 2002: Podziały plemienne Polski w okresie powstania państwa. Geografia plemienna ziem polskich, [w:] K. Tymieniecki, G. Labuda, H. Łowmiański (red.), Początki państwa polskiego. Księga tysiąclecia, tom 1: Organizacja polityczna, Poznań, 73–110.
 
60.
ZARYCKI T. 2009: Peryferie. Nowe ujęcia zależności centro-peryferyjnych, Warszawa.
 
61.
ZARYCKI T. 2011: Peryferie czy pogranicza? Krytyczne spojrzenie na współczesne sposoby posługiwania się pojęciem „pogranicza”, [w:] B. Jałowiecki, S. Kapralski (red.), Peryferie i pogranicza. O potrzebie różnorodności, Warszawa, 33–54.
 
62.
ZOWCZAK M. 2010: Antropologia pogranicza. Projekt i realizacja badań, [w:] M. Zowczak (red.), Na pograniczu „nowej Europy”. Polsko-ukraińskie sąsiedztwo, Warszawa, 11–30.
 
ISSN:0043-5082
Journals System - logo
Scroll to top