MISCELLANEA
A Late Roman Period fibula from Łubnice, woj. Świętokrzyskie
More details
Hide details
1
Państwowe Muzeum Archeologiczne, ul. Długa 52, 00-241 Warszawa
Publication date: 2001-12-31
Wiadomości Archeologiczne 2001;LV(55):55-63
KEYWORDS
TOPICS
ABSTRACT
The collection of the State Archaeological Museum in Warsaw (PMA, IV/7589) contains a fragment of bronze fibula, discovered originally at Łubnice, gm. Połaniec, woj. świętokrzyskie (Fig. 1). The discovery was made presumably by Erazm Majewski during his investigation late in the 19th c. A silver Roman coin, now lost, is also reported as having been found at Łubnice (E. Majewski 1900b, 89–90; 1901, 97–99, 148). The fibula has a faceted bow, a foot ending in a profiled knob and a high catchplate. The bow and the foot are ornamented with coils of incised wire. The catchplate, decorated on the outside with a diagonal engraved cross, holds a short peg with coils of incised wire and profiled terminals. The length of the surviving fragment is 3.5 cm (Fig. 2a). The fibula may be linked with Almgren type 211 (1923, 91–93, 96, pl. IX:211) but without knowing the construction of the fastening it is difficult to say whether it represents a “classic specimen of group A.VII specimens having a cross-bow string, or the so-called Sarmatian variant of fibulae with a high catchplate and an upper string. The latter are much more numerous on Przeworsk Culture territory (A. Kietlińska, T. Dąbrowska 1963, 188–189; R. Kenk 1977, 329–333; K. Godłowski 1977, 23–24; 1988, 38–41). On Przeworsk territory chronology of fibulae of group A.VII series 1 fits with phases B2/C1–C1a. Specimens of the so-called Sarmatian variant continue slightly longer in use disappearing only in phase C1b. Richly decorated specimens similar to the find from Łubnice are thought to be younger within the group. Features of the fibula from Łubnice (very high catchplate, facetting of the bow and foot, incised wire coils) suggest that it may be dated – irrespective of the original construction of its spring – to phases C1a–C1b. Analogies to the distinct ornamentation of the catchplate seen on the fibula from Łubnice are almost unknown. I am aware of only three such specimens. Cemetery at Żalęcino, woj. zachodniopomorskie, grave 33A on the western periphery of Wielbark Culture (P. Kaczanowski, R. Madyda-Legutko, E. Nawrolska 1984, 75, fig. 5.25:1) produced a bronze fibula decorated with wire coils and application of silver incised wire. Its catchplate held a short peg, both its sides decorated with coiled wire, ending in decorative knobs (Fig. 2d). The grave assemblage is dated to phase B2/C1–C1a. The next analogy is from Przeworsk culture cemetery at Cząstków Polski, woj. mazowieckie, grave 21 (unpublished material from excavations of M.Kulisiewicz), which yielded a heavily damaged silver fibula – originally having a very high catchplate and rich ornamentation. The pin held by the catchplate had knobs at both its ends, which are identical with those seen on the axis of the spring (Fig. 2c). Finally, the third, also silver, fibula originates from the settlement of the Dacian group Militari-Chilia from Mătăsaru, dép. Dîmboviţa in Muntenia, where it is dated to AD 3rd – beginning of the 4th c. (Gh. Bichir 1984, 47–48, pl. XXXIX:1). The pin in the catchplate is ornamented with profiled knobs (Fig. 2b). The fibula belongs to late variants of series 1 of group A.VII. A similarly ornamented specimen was found at a Wielbark Culture cemetery at Elbląg–Pole Nowomiejskie (S. Anger 1880, 117, pl. V:25): its catchplate held a relatively peg coiled with wire, evidently in the imitation of the fibula spring fibula (Fig. 2e). The specimen in question typologically is most probably linked with crossbow fibulae having afull catchplate, elongated foot and an elongated knob on the head2, known from Bornholm (cf. e.g. E. Vedel 1886, fig. 274; O. Klindt-Jensen 1957, fig.87, 88; A. Bitner-Wróblewska 1991, 233–236, fig. 7). It may be dated to the Migration Period, most likely, its younger phase (cf. L. Jørgensen 1989; A. Bitner-Wróblewska 1992). The fibula would probably be associated with the settlement of Balt population in the region3. Decorative pegs held by the catchplate seen in the fibulae cited here appear to be a transformed form of the distinct ornamentation of the foot. Several of similarly ornamented knee-shaped fibulae from phase B2 have been found on the northern fringe of the Elbian culture circle: Hamburg–Marmstorf, site 9 (W. Wegewitz 1964, 58, pl. 15:29, 43:209), Garlstorf, site 27 (unpublished material in the Helms-Museum in Hamburg; cf.W.Thieme 1984) and Archsum on the island of Sylt (K. Kersten, P.LaBaume 1958, 371, pl. 146:3, 5). They may be, in turn, a far echo of early LaTène fibulae with a pseudo-spring on the foot from phases LT A and LT B (K. Peschel 1972). Also a relic of the same La Tène motif may be the loop of decoratively coiled wire seen on the foot of fibulae from the close of the early and the onset of the Late Roman Period. (J.Andrzejowski 1992). Erazm Majewski discovered in close vicinity of Łubnice other Przeworsk culture sites dated to the early phase of the Late Roman Period (Fig. 1). A larger number of finds originate only from Beszowa, gm. Połaniec (E. Majewski 1901, 144–146; 1911, 130). Most of them were published (T.Liana 1962, 47–48, pl. X, XI), but a dozen-odd was identified only after T. Liana’s study appeared in print. They include fragments of bronze and iron fibulae, a bronze needle, iron rivet of a composite comb, bronze belt-end fitting and two beads (Fig. 3). The finds confirm that the cemetery at Beszowa was especially intensively used in phase C1a. Other Przeworsk culture sites in the region produced only isolated finds (Fig. 4). Concentration of Przeworsk culture sites inside the triangle formed by the lower course of Wschodnia and Czarna Rivers and the Vistula registered by Majewski has been confirmed in recent years by results of systematic excavation and field survey. Well-identified cemeteries are those at Grzybów (K. Garbacz 1990; E. and K. Garbacz 1990), gm. Staszów, and Zawada, gm. Połaniec (B. Chomentowska 1983; B. Chomentowska, J.Michalski, E. Twarowska 1985, 9–10, fig. 10–13; B. Chomentowska, J.Michalski 1988a; 1988b; 1992). An extensive settlement from the Roman Period was discovered at Sichów Duży, gm. Staszów. The latter locality may also have harboured a cemetery as is suggested by an old (from before 1945?) photograph preserved by the Museum showing two shield-bosses (type J.7a and J.6) and blacksmith’s tongs, signed Sichów, pow. stopnicki (Fig. 5). Sichów also produced a Domitian denarius (L. Piotrowicz 1934, 101; M. Gumowski 1958, 114).
REFERENCES (80)
1.
Aleksiewicz, M., Zarys osadnictwa w okresie lateńskim i rzymskim oraz wpływów kultury prowincjonalno-rzymskiej na ziemie województwa rzeszowskiego, Rocznik Województwa Rzeszowskiego 1, 1958.
2.
Almgren, O., Studien über nordeuropäische Fibelformen der erste nachchristlichen Jahrhunderte mit Berücksichtigung der provinzialrömischen und südrussischen Formen, Leipzig 1923.
3.
Ambroz, A. K., Fibuly juga evropejskoj časti SSSR II v. do n.e – IV v. n.è., Archeologija SSSR, Moskva, 1966.
4.
Andrzejowski, J., The Roman Period Brooches Made of Decoratively Coiled Wire, Barbaricum 2, Warszawa, 1992, s. 160–177.
5.
Anger, S., Das gemischte Gräberfeld auf dem Neustädter Felde bei Elbing, Zeitschrift für Ethnologie 12, 1880, s. 106–125.
6.
Balke, B., Kultura przeworska w międzyrzeczu Wisły, Pilicy i Iłżanki, Warszawa, 1991.
7.
Beckmann, Ch., Metallfingerringe der römischen Kaiserzeit im freien Germanien, Saalburg Jahrbuch XXVI, 1969, s. 5–106.
8.
Bichir, Gh., Geto–Dacii din Muntenia în epoca romană, Bucureşti, 1984.
9.
Bitner-Wróblewska, A., Between Scania and Samland. From Studies of Stylistic Links in the Baltic Basin during the Early Migration Period, Fornvännen 86, 1991, s. 225–241.
10.
Bitner-Wróblewska, A., The Southeastern Baltic Zone and Scandinavia in the Early Migration Period, Barbaricum 2, Warszawa, 1992, s. 245–263.
11.
Blume, E., Die germanischen Stämme und die Kulturen zwischen Oder und Passarge zur römischen Kaiserzeit, część I, Würzburg, 1912.
12.
Blume, E., Die germanischen Stämme und die Kulturen zwischen Oder und Passarge zur römischen Kaiserzeit, część II, Würzburg, 1915 .
13.
Bursche, A., Znaleziska monet rzymskich z Małopolski. Uwagi na marginesie pracy Andrzeja Kunisza, Wiadomości Numizmatyczne 32, 1988, s. 207–214.
14.
Bursche, A., Czy skarb z Połańca był łupem z bitwy w Lesie Teutoburskim?, [w:] A. Bursche, M. Mielczarek, W. Nowakowski (red.), Nvnc de Svebis dicendvm est..., Studia archaeologica et historica Georgii Kolendo ab amicis et discipulis dicata, Warszawa, 1995, s. 85–91.
15.
Chomentowska, B., Cmentarzysko z okresu rzymskiego w Zawadzie, gm. Połaniec, woj. Tarnobrzeg, Wiadomości Archeologiczne XLV/2, 1980, 1983, s. 225–235.
16.
Chomentowska, B., Michalski, J., Grób szkieletowy z cmentarzyska rzymskiego w Zawadzie, gm. Połaniec, woj. Tarnobrzeg, Sprawozdania Archeologiczne XXXIX, 1988, s. 193–200.
17.
Chomentowska, B., Michalski, J., Période romaine: les sépultures du village Zawada, dép. de Tarnobrzeg, Inventaria Archaeologica LVIII, 1988.
18.
Chomentowska, B., Michalski, J., Ciałopalny zespół grobowy z cmentarzyska z okresu wpływów rzymskich w Zawadzie, woj. tarnobrzeskie, Wiadomości Archeologiczne LII/1 (1991–1992), 1992, s. 99–110.
19.
Chomentowska, B., Michalski, J., Twarowska, E., Najstarsze dzieje Połańca i jego okolic, Staszów, 1985.
20.
Czarnecka, K., Ein Ring aus Roggendorf in Niederösterreich und seine kaiserzeitliche Parallelen im Barbaricum, Fundberichte aus Österreich 27, 1988, 1989, s. 11–17.
21.
Dąbrowska, T., Grób ciałopalny z okresu rzymskiego z miejscowości Radzice, pow. Opoczno, Wiadomości Archeologiczne XXXIII, 1968, s. 239–240.
22.
Garbacz, K., Wstępne wyniki badań przeprowadzonych na cmentarzysku ciałopalnym kultury przeworskiej w Grzybowie, gm. Staszów, woj. Tarnobrzeg, Sprawozdania Archeologiczne XLI, 1990, s. 181–194.
23.
Garbaczowie, E.i K., Grób z koniem odkryty na cmentarzysku kultury przeworskiej w Grzybowie, gm. Staszów, woj. Tarnobrzeg, Sprawozdania Archeologiczne XLII, 1990, s. 263–280.
24.
Gereta, M. P., Novye mogil’niki černjachovskoj kul’tury zapadnoj Podolii i vel’barskaja kul’tura, [w:] Kultura wielbarska w młodszym okresie rzymskim, część II, Lublin, 1989, s. 283–297.
25.
Godłowski, K., The Chronology of the Late Roman and Early Migration Periods in Central Europe, Prace Archeologiczne 11, Kraków, 1970.
26.
Godłowski, K.,Okres wpływów rzymskich, [w:] M. Gedl, B. Ginter, K. Godłowski, Pradzieje i wczesne średniowiecze dorzecza Liswarty, część II, Katowice, 1971, s. 71–117.
27.
Godłowski, K.,Chronologia okresu późnorzymskiego i wczesnego okresu wędrówek ludów w Polsce północno-wschodniej, Rocznik Białostocki XII, 1974, s. 8–110.
28.
Godłowski, K.,Materiały do poznania kultury przeworskiej na Górnym Śląsku (część II), Matiraiły Starożytne i Wczesnośredniowieczne IV, 1977, s. 7–234.
29.
Godłowski, K.,Kultura przeworska, [w:] J. Wielowiejski (red.), Prahistoria ziem polskich V: Późny okres lateński i okres rzymski, Wrocław, 1981, s. 57–135.
30.
Godłowski, K.,Okres wędrówek ludów na Pomorzu, Pomorania Antiqua 10, 1981, s. 65–129.
31.
Godłowski, K.,Przemiany kulturowe i osadnicze w południowej i środkowej Polsce w młodszym okresie przedrzymskim i w okresie wpływów rzymskich, Wrocław, 1985.
32.
Godłowski, K.,Problemy chronologii okresu rzymskiego, [w:] Scripta Archaeologica, Kraków, 1988, s. 27–47.
33.
Godłowski, K.,Ziemie polskie w okresie wędrówek ludów. Problem pierwotnych siedzib Słowian, Barbaricum 1, Warszawa, 1989, s. 12–63.
34.
Gorochovskij, E. L., Rannij ètap cernjachovskoj kul’tury (k probleme chronologičeskoj definicii), [w:] Kultura wielbarska w młodszym okresie rzymskim. Streszczenia referatów, Lublin, 1987, s. 61–67.
35.
Grossman, A., Michalski, J., Stanowisko wielokulturowe z epoki brązu w Zrębinie, gm. Połaniec, woj. tarnobrzeskie, na tle osadnictwa w dolnym biegu rzek Czarnej i Wschodniej, Wiadomości Archeologiczne LI/2 (1991–1992), 1992, s.177–222.
36.
Gumowski, M., Moneta rzymska w Polsce, Przegląd Archeologiczny X, 1958, s. 87–149.
37.
Jahn, M., Funde aus dem vierten Jahrhundert n. Chr., Altschlesien 1/2, 1924, s. 86–103.
38.
Jørgensen, L., En kronologi for yngre romersk og ældre germansk jernalder på Bornholm, [w:] Simblegård – Trelleborg. Danske gravfund fra førromersk jernalder til vikingetid, Arkæologiske Skrifter 3, København, 1989, s. 168–187.
39.
Kaczanowski, P., Madyda-Legutko, R., Stan i potrzeby badań nad młodszym okresem przedrzymskim i okresem rzymskim w Małopolsce, [w:] Stan i potrzeby badań nad młodszym okresem przedrzymskim i okresem wpływów rzymskich w Polsce, Kraków, 1986, s. 98–119.
40.
Kaczanowski, P., Madyda-Legutko, R., Nawrolska, E., Birytualne cmentarzysko z okresu wpływów rzymskich we wsi Żalęcino, woj. Szczecin (Badania 1976, 1978, 1979), MZP XXVI (1980), 1984, s. 61–110.
41.
Kaczanowski, P., Madyda-Legutko, R., Poleski, J., Cmentarzysko kultury przeworskiej w Górce Stogniewskiej koło Proszowic, Sprawozdania Archeologiczne XXXVI, 1984, s. 83–121.
42.
Kenk, R., Studien zum Beginn der jüngeren römischen Kaiserzeit in der Przeworsk–Kultur, dargestellt im Beispiel der Gräberfelder von Chorula und Spicymierz, Bericht der Römisch-Germanischen Kommission 58/I, 1977, s. 161–446.
43.
Kersten, K., La Baume, P., Vorgeschichte der nordfriesischen Inseln, Neumünster, 1958.
44.
Kietlińska, A., Monety starożytne w zbiorach Państwowego Muzeum Archeologicznego w Warszawie, Materiały Starożytne II, 1957, s. 269–291.
45.
Kietlińska, A., Nowe dane do mapy monet starożytnych, Wiadomości Archeologiczne XXXVI, 1971, s. 227–230.
46.
Kietlińska, A., Dąbrowska, T., Cmentarzysko z okresu wpływów rzymskich we wsi Spicymierz, powiat Turek, Materiały Starożytne IX, 1963, s. 143–254.
47.
Klindt-Jensen, O., Bornholm i folkevanderingstiden, København, 1957.
48.
Kmieciński, J., Blombergowa, M., Wa-lenta, K., Cmentarzysko kurhanowe ze starszego okresu rzymskiego wWęsiorach w pow. kartuskim, Prace Materiały Muzeum Archeologicznego i Etnograficznego w Łodzi, seria archeologiczna 12, 1966, s. 37–118.
49.
Kolendo, J., O skarbie monet rzymskich z Połańca, Biuletyn Numizmatyczny 9-12 (221-224), 1986, s. 161–165.
50.
Kolník, T., Honosné spony mladšej doby rímskej vo svetle nálezov zjuhozápadného Slovenska, Slovenská archeológia 12, 1964, s. 409–446.
51.
Kolník, T., K typológii a chronológii niektorych spôn z mladšej doby rímskej na juhozápadnom Slovensku, Slovenská archeológia 13, 1965, s. 183–236.
52.
Kołacz, M., Osada kultury przeworskiej w Izdebnie Kościelnym, stanowisko I, gmina Grodzisk Mazowiecki, Barbaricum 5, Warszawa, 1995.
53.
Kunisz, A., Skarb rzymskich denarów z czasów Republiki i Augusta, odkryty w Połańcu, pow. Staszów, Rocznik Muzeum Świętokrzyskiego 6, 1970, s. 103–159.
54.
Kunisz, A.,Dalszy denar republikański ze skarbu z Połańca, Rocznik Muzeum Świętokrzyskiego 9, 1975, s. 327–329.
55.
Liana, T., Znaleziska z okresu późnolateńskiego i rzymskiego z terenu województwa kieleckiego w zbiorach Państwowego Muzeum Archeologicznego, Wiadomości Archeologiczne XXVIII, 1962, s. 47–58.
56.
Machnik, J., Sprawozdanie z badań powierzchniowych lewobrzeżnej terasy Wisły na odcinku Igołomia–Sandomierz, Sprawozdania Archeologiczne IV, 1957, s. 151–167.
57.
Majewski, E., Garncarstwo we wsiach Grabowa i Góra (w pow. stopnickim), Światowit II, 1900, s. 29–43.
58.
Majewski, E., Sprawozdanie z wycieczek archeologicznych, dokonanych wlatach 1898 i 1899 (notatka tymczasowa), Światowit II, 1900, s. 85–91.
59.
Majewski, E., Powiat stopnicki pod względem przedhistorycznym. Część pierwsza, Światowit III, 1901, s. 95–161.
60.
Majewski, E., Katalog treściwy zbioru przedhistorycznego ułożonego porządkiem miejscowości, Światowit IX, 1911, s. 128–156.
61.
Majewski, K., Importy rzymskie na ziemiach słowiańskich, Wrocław, 1949.
62.
Mitkowa-Szubert, K., Beszowa, gm. Połaniec, woj. Tarnobrzeg, Wiadomości Numizmatyczne 31/1-2, 1987, 1989, s. 98.
63.
Nowakowski, W., Kultura bogaczewska na Pojezierzu Mazurskim od schyłku późnego okresu przedrzymskiego do starszej fazy późnego okresu wpływów rzymskich. Próba analizy chronologiczno–kulturowej (m-pis), 1983.
64.
Nowakowski, W.,Kulturowy krąg zachodniobałtyjski w okresie wpływów rzymskich. Kwestia definicji i podziałów wewnętrznych, [w:] Archeologia bałtyjska. Materiały z konferencji, Olsztyn 24-25 kwietnia 1988 roku, Olsztyn, 1991, s. 42–66.
65.
Okulicz, J., Pradzieje ziem pruskich od późnego paleolitu do VII w. n.e., Wrocław, 1973.
66.
Peschel, K., Fibeln mit Spiralfuß, Zeitschrift für Archäologie 6, 1972, s.1–42.
67.
Peškař, I., Fibeln aus der römischen Kaiserzeit in Mähren, Praha, 1972.
68.
Piotrowicz, L., Drobne znaleziska monet rzymskich w Polsce, Wiadomości Numizmatyczno-Archeologiczne XVI, 1934, s. 97–104.
69.
Piotrowicz, L., Znaleziska monet greckich i rzymskich przy budowie kolei małopolskich, Wiadomości Numizmatyczno-Archeologiczne XVIII (1936), 1937, s. 95–109.
70.
Szałapata, A., Tymczasowe sprawozdanie z badań ratowniczych na osadzie rzymskiej w Otałęży, pow. Mielec, Sprawozdanie Rzeszowskiego Ośrodka Archeologicznego za rok 1962, , Rzeszów, 1962, s.19–21.
71.
Szałapata, A., Badania archeologiczne osady z okresu rzymskiego w Otałęży, pow. Mielec, Sprawozdanie Rzeszowskiego Ośrodka Archeologicznego za rok 1963, Rzeszów, 1963, s. 29–33.
72.
Szałapata, A., Z badań osady kultury przeworskiej w Otałęży powiat Mielec, Sprawozdanie Rzeszowskiego Ośrodka Archeologicznego za rok 1964, Rzeszów, 1964, s. 23–26.
73.
Szałapata, A., Osada z okresu wpływów rzymskich w Otałęży, pow. Mielec, Materiały i Sprawozdania Rzeszowskiego Ośrodka Archeologicznego za rok 1966, Rzeszów, 1968, s. 126–134.
74.
Tempelmann-Mączyńska, M., Die Perlen der römischen Kaiserzeit und der frühen Phase der Völkerwanderungszeit im mitteleuropäischen Barbaricum, Mainz am Rhein, 1985.
75.
Thieme, W., Ein Urnenfriedhof der älteren römischen Eisenzeit in Garlstorf, Kreis Harburg, Hammaburg NF 6, 1981–83, 1984, s. 145–164.
76.
Vedel, E., Bornholms oltidsminder og oldsager, Kjøbenhavn1, 886.
77.
Vinokur, I. S., Ružičanskij mogil’nik, [w:] Mogil’niki černjachovskoj kul’tury, Moskva, 1979, s. 112–135.
78.
Wegewitz, W., Der Urnenfriedhof von Hamburg–Marmstorf, Hildesheim, 1964.
79.
Wielowiejski, J., Przemiany gospodarczo-społeczne u ludności południowej Polski w okresie późnolateńskim i rzymskim, Materiały Starożytne VI, 1960.
80.
Wołągiewicz, R. , Zagadnienie stylu wczesnorzymskiego w kulturze wielbarskiej, [w:] Studia Archaeologica Pomeranica, Koszalin, 1974, s.129–152.