MISCELLANEA
Provincial Roman disc brooch from Wielbark Culture cemetery at Babi Dół-Borcz, distr. Kartuzy
1
Instytut Archeologii Uniwersytetu Łódzkiego, ul. Uniwersytecka 3, 90-137 Łódź
Publication date: 2006-12-31
Wiadomości Archeologiczne 2006;LVIII(58):145-158
KEYWORDS
TOPICS
ABSTRACT
In 2005 grave no. 112 in a cemetery of Wielbark Culture at Babi Dół-Borcz, distr. Kartuzy, produced a provincial Roman disc brooch ornamented with white, blue and red enamel (Pl. I:1). In different systems of classification the specimen is defined as type Exner III.26, type Thomas ‘a’, group Ambroz 8, type Böhme 41y, type Ettlinger 45, group Rieckhoff B or type Feugère 25b. Enamelled disc brooches are recorded in number in Danubian and Rhinish provinces, dated from 70–80ies AD to the second half of 3rd c. In Barbaricum they are relatively the most numerous in Elbian Culture, West-Balt Culture, as well as Przeworsk and Wielbark Cultures. Among finds of Roman provincial brooches recorded in Poland the best dated pieces are known from assemblages of Wielbark Culture, where they continue in use from phase B2b until phase C1b. Somewhat later, during phase B2/C1, they start to appear in Bogaczewo Culture, and continue in evidence for a longer period, until phase C2/C3 (Pl. II–IV). Enamelled provincial Roman brooches were in Barbaricum an integral element of women’s attire. They tend to occur in moderately and quite modestly furnished graves and are much more rare in deposits containing a larger quantity of Roman imports.
REFERENCES (99)
1.
Almgren, O., Studien über nordeuropäische Fibelformen der ersten nachchristlichen Jahrhunderte mit Berücksichtigung der provinzialrömischen und südrussischen Formen, Mannus-Bibliothek 32, Leipzig, 1923.
2.
Ambroz, A. K., Fibuly ûga evropejskoj časti SSSR II v. do n.è – IV v. n.è., Arheologiâ SSSR D1-30, Moskva, 1966.
3.
Andrzejowski, J., Żórawska, A., Cmentarzysko kultury wielbarskiej na stan. 1 w Nadkolu, woj. mazowieckie, [w:] J. Andrzejowski et alii (red.), Varia Barbarica Zenoni Woźniak ab amicis dicata, Monumenta Archaeologica Barbarica, Series Gemina I, Warszawa-Lublin, 2002, s. 29–80.
5.
Balke, B., Kultura przeworska w międzyrzeczu Wisły, Pilicy i Iłżanki, Warszawa, 1991.
6.
Beckmann, B., Studien über die Metallnadeln der römischen Kaiserzeit im freien Germanien, Saalburg Jahrbuch XXII, 1966, s. 7–100.
7.
Beckmann, B., Die baltischen Metallnadeln der römischen Kaiserzeit, Saalburg Jahrbuch XXVI, 1969, s. 107–119.
8.
Beckmann, Ch., Metallfingerringe der römischen Kaiserzeit im freien Germanien, Saalburg Jahrbuch XXVI, 1969, s. 5–106.
10.
Benea, D., Regep-Vlascici, S., Crînguş, M., Emaillierte Fundstücke aus Tibiscum, [w:] C. Muşeţeanu (wyd.), The Antique Bronzes: Typology, Chronology, Authenticity, Bucharest, 2004, s. 57–67.
11.
Bezzenberger, A., Gräberfeld bei Abbau Thierberg, Kr. Osterode, Prussia 22 (1900–1904), 1909, s. 70–104.
12.
Blume, E., Die germanischen Stämme und die Kulturen zwischen Oder und Passarge zur römischen Kaiserzeit, część II, Mannus-Bibliothek 14, Würzburg, 1915.
13.
Boguwolski, R., Kurzyńska, M., Archeologia północnej części Ziemi Chełmińskiej, Grudziądz, 2001.
14.
Böhme, A., Die Fibeln der Kastelle Saalburg und Zugmantel, Saalburg Jahrbuch XXIX, 1972, s. 5–112.
15.
Bursche, A., Okulicz-Kozaryn, J., Groby z monetami rzymskimi na cmentarzysku kultury wielbarskiej w Weklicach koło Elbląga, [w:] J. Andrzejowski (red.), COMHLAN. Studia z archeologii okresu przedrzymskiego i okresu wpływów rzymskich w Europie Środkowej dedykowane Teresie Dąbrowskiej w 65. rocznicę urodzin, Warszawa, 1999, s. 141–163.
16.
Dąbrowska, T., Kamieńczyk. Ein Gräberfeld der Przeworsk-Kultur in Ostmasowien, Monumenta Archaeologica Barbarica III, Kraków, 1997.
17.
Dąbrowska, T., Brązowa fibula tarczowata z Kamieńczyka, woj. mazowieckie, [w:] R. Madyda-Legutko, T. Bochnak (red.), SVPERIORES BARBARI. Księga ku czci Profesora Kazimierza Godłowskiego, Kraków, 2000, s. 131–137.
18.
Domański, G., Wyniki badań wykopaliskowych na cmentarzysku kultury luboszyckiej w Grabicach, gm. Gubin, w 1990 r., Śląskie Sprawozdania Archeologiczne XXXIII, 1992, s. 77–81.
19.
Domżalski, K.. Środkowoitalskie naczynia glazurowane znalezione w Polsce, [w:] Nowe znaleziska importów rzymskich z ziem Polski III, Corpus der römischen Funde im europäischen Barbaricum Polen, Suplement tom 3 (red. A. Bursche, R. Ciołek), Warszawa, 2006, s. 45–50.
20.
Ebert, M. Truso, Schriften der Königsberger Gelehrten Gesellschaft III/1, Berlin, 1926.
21.
Eggers, H. J., Der römische Import im freien Germanien, Atlas der Urgeschichte 1, Hamburg, 1951.
22.
Engel, C., La Baume, W., Kulturen und Völker der Frühzeit im Preußenlande, Erläuterungen zum Atlas der ost- und westpreußischen Landesgeschichte, 1. Teil, Königsberg, 1937.
23.
Erdrich, M., von Carnap-Bornheim, C., Corpus der römischen Funde im europäischen Barbaricum Deutschland, Bd. 5: Freie und Hansestadt Hamburg und Land Schleswig-Holstein, Bonn, 2004.
25.
Exner, K., Die provinzialrömischen Emailfibeln der Rheinlande, Bericht der Römisch-Germanischen Kommission 29 (1939), 1941, s. 31–121.
26.
Feugère, M., Les fibules en Gaule Mèridionale de la conquęte à la fin du Ve siècle après J.-C., Revue archéologique de narbonnaise, suppl. 12, Paris, 1985.
28.
Godłowski, K., The Chronology of the Late Roman and Early Migration Periods in Central Europe, Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Jagiellońskiego CCXVII, Prace Archeologiczne 11, Kraków, 1970.
29.
Godłowski, K., Materiały do poznania kultury przeworskiej na Górnym Śląsku – część I, Materiały Starożytne i Wczesnośredniowieczne II, 1973, s. 255–382.
30.
Godłowski, K., Materiały do poznania kultury przeworskiej na Górnym Śląsku (część II), Materiały Starożytne i Wczesnośredniowieczne IV, 1977, s. 7–234.
31.
Grabarczyk, T., Metalowe rzemiosło artystyczne na Pomorzu w okresie rzymskim, Wrocław, 1983.
32.
Gudea, N., Lucăcel, V., Fibule romane în Muzeul de Istorie şi Arta din Zalău (I), Acta Musei Porolissensis III, 1979, s. 321–378.
33.
Hahuła, K., Dalsze badania w Nowym Łowiczu, Koszalińskie Zeszyty Muzealne 19, 1992, s. 52–68.
35.
Kaszewska, E., Niektóre importy z wczesnego okresu rzymskiego między Prosną a Pilicą, Prace i Materiały Muzeum Archeologicznego i Etnograficznego w Łodzi, seria archeologiczna 20, 1973, s. 39–79.
36.
Kaszewska, E., Kultura przeworska w Polsce Środkowej, Prace i Materiały Muzeum Archeologicznego i Etnograficznego w Łodzi, seria archeologiczna 22, 1975, s. 194–252.
37.
Kaufmann, H., Das spätkaiserzeitliche Brandgräberfeld von Wechmar. Kr. Gotha, Weimarer Monographien zur Ur- und Frühgeschichte 9, Weimar, 1984.
38.
Kemke, H., Das Gräberfeld von Bartlickshof, Schriften der königlichen Physikalisch-Ökonomischen Gesellschaft zu Königsberg i. Pr. XLI, 1899, s. 108–116.
39.
Kleemann, O., Völkerwanderungszeitliche Funde aus dem südlichen Ostpreußen, [w:] Documenta Archaeologica Wolfgang La Baume dedicata (red. O. Kleemann), Bonn, 1956, s. 71–78.
40.
Kmieciński, J. (red.), Odry cmentarzysko kurhanowe z okresu rzymskiego w powiecie chojnickim, Acta Archaeologica Lodziensia 15, Łódź, 1968.
41.
Kokowski, A., Grób wojownika kultury przeworskiej z Orońska w woj. radomskim, Acta Universitatis Lodziensis, Folia Archaeologica 12, 1991, s. 105–133.
42.
Kokowski, A., Schloßbeschläge und Schlüssel im Barbaricum in der Römischen Kaiserzeit und der frühen Völkerwanderungszeit. Klassifizierung, Verbreitung, Chronologie, Klasyfikacje Zabytków Archeologicznych II, Lublin, 1997.
44.
Kostrzewski, J., Od mezolitu do wędrówek ludów, [w:] S. Krukowski, J. Kostrzewski, R. Jakimowicz, Prehistoria ziem polskich, Encyklopedia Polska, tom IV, część 1 – dział V, Kraków, 1939–1948, s. 118–360.
46.
Kurzyńska, M., Zapinka tarczowata z Grudziądza w zbiorach Fundacji Książąt Czartoryskich, [w:] Nowe znaleziska importów rzymskich z ziem Polski III, Corpus der römischen Funde im europäischen Barbaricum Polen, Suplement tom 3 (red. A. Bursche, R. Ciołek), Warszawa, 2006, s. 45–50.
47.
Laser, R., Leineweber, R., Die römischen Importfunde der Altmark, Jahresschrift für mitteldeutsche Vorgeschichte 74, 1991, s. 191–282.
48.
Laser, R., Schultze, E. et alii, Corpus der römischen Funde im europäischen Barbaricum Deutschland, Bd. 2: Freistaat Sachsen, Bonn, 1995.
49.
Leineweber, R., Die Altmark in spätrömischer Zeit, Veröffentlichungen des Landesamtes für Archäologie – Landesmuseum für Vorgeschichte – Sachsen-Anhalt 50, Halle (Saale), 1997.
50.
Liana, T., Chronologia względna kultury przeworskiej we wczesnym okresie rzymskim, Wiadomości Archeologiczne XXXV/4, 1970, s. 429–492.
51.
Łaszczewska, T., Rzymskie importy przemysłowe z terenu Polski, [w:] Szlak bursztynowy (red. T. Łaszczewska), Biblioteka Muzeum Archeologicznego i Etnograficznego w Łodzi 27, Łódź, 1992, s. 56–81.
52.
Łęga, W., Handel między państwem rzymskim a Pomorzem nadwiślańskim od I w. przed n.e. do IV w. n.e., Przegląd Archeologiczny X, 1958, s. 5–87.
53.
Łuka, L. J., Cmentarzysko z okresu rzymskiego w Nacławiu w pow. kościańskim. Tymczasowe wyniki badań przeprowadzonych w 1952 r., Przegląd Archeologiczny X, 1958, s. 385–402.
54.
Madyda-Legutko, R., Die Gürtelschnallen der Römischen Kaiserzeit und der frühen Völkerwanderungszeit im mitteleuropäischen Barbaricum, B.A.R. Int. Series 360 (1986), 1987, Oxford.
57.
Malinowski, T., Materiały do najdawniejszego osadnictwa okolic Turka, Z otchłani wieków XXII, 1953, s. 28–34.
58.
Matthes, W., Die Fundorte der Wandalenzeit in Oberschlesien, [w:] Aus Oberschlesiens Urzeit. Germanische Vorzeit in Oberschlesien, Oppeln, 1933, s. 73–76.
59.
Mączyńska, M., Babi Dół-Borcz, Woiwodschaft Gdańsk, Gemeinde Somonino, Fundstelle 2, Recherches Archéologiques de 1991 et 1992, Kraków, 1995, s. 46–50.
60.
Mączyńska, M., Dudek, A., Badania cmentarzyska z wczesnego okresu żelaza i z okresu rzymskiego w Babim Dole-Borczu, powiat Kartuzy, stanowisko 2, [w:] XIII Sesja Pomorzoznawcza, vol. 1: Od epoki kamienia do okresu rzymskiego (red. M. Fudziński, H. Paner), Gdańsk, 2003, s. 271–275.
61.
Meyer, E., Das germanische Gräberfeld von Zauschwitz, Kr. Borna, Arbeits- und Forschungsberichte zur sächsichen Bodenkmalpflege Beiheft 6, Berlin, 1969.
62.
Moora, H., Zur Frage nach der Herkunft des ostbaltischen emailverzier¬ten Schmuck, Suomen muinaismuistoyhdistyksen aikakauskirja XL, 1934, s. 75–90.
63.
von Müller, A., Die birnen- und kugelförmigen Anhänger der älteren römischen Kaiserzeit, Offa 15, 1956, s. 93–114.
64.
Natuniewicz, M., Nowe znaleziska ze starych wykopalisk. Ocalałe materiały archeologiczne z okresu wpływów rzymskich z okolic Elbląga, [w:] J. Kolendo, W. Nowakowski (red.), Antiquitates Prussiae. Studia z archeologii dawnych ziem pruskich, Warszawa, 2000, s. 105–206.
65.
Niewęgłowski, A., Mazowsze na przełomie er. Przemiany społeczno-demograficzne i gospodarcze, Wrocław, 1972.
66.
Nowakowski, W., Rzymskie importy przemysłowe na terytorium zachodniobałtyjskiego kręgu kulturowego, Archeologia XXXIV (1983), 1985, s. 63–106.
67.
Nowakowski, W., Od Galindai do Galinditae. Z badań nad pradziejami bałtyjskiego ludu z Pojezierza Mazurskiego, Barbaricum 4, Warszawa, 1995, s. 5–126.
68.
Nowakowski, W., Nowe materiały do badań nad znaleziskami importów rzymskich na dawnych ziemiach pruskich, [w:] J. Kolendo, W. Nowakowski (red.), Antiquitates Prussiae. Studia z archeologii dawnych ziem pruskich, Warszawa, 2000, s. 207–235.
69.
Nowakowski, W., Corpus der römischen Funde im europäischen Barbaricum Polen, Bd. 1: Masuren, Warszawa, 2001.
70.
Nowakowski, W., Cmentarzysko z okresu wpływów rzymskich i z okresu wędrówek ludów w Muntowie, pow. mrągowski, Barbaricum 7, Warszawa, s. 191247, 2004.
71.
Okulicz, J., Cmentarzysko z okresu rzymskiego odkryte w miejscowości Bogaczewo, na przysiółku Kula, pow. Giżycko, Rocznik Olsztyński I, 1958, s. 47–116.
72.
Okulicz-Kozaryn, J., Centrum kulturowe z pierwszych wieków naszej ery u ujścia Wisły, Barbaricum 2, Warszawa, 1992, s. 137–159.
73.
Olędzki, M., Cmentarzysko z młodszego okresu przedrzymskiego i okresu rzymskiego w Wólce Domaniowskiej koło Radomia, Biblioteka “Eastern Review 1, Łódź, 2000.
74.
Paték, E., Verbreitung und Herkunft der römischen Fibeltypen in Pannonien, Dissertationes Pannonicae II:19, Budapest, 1942.
76.
Protase, D., Cociş, S., Gaiu, C., Fibule din castrul roman şi aşezarea civila de la Ilişua (jud. Bistriţa-Năsăud), Revista Bistriţei VII, 1993, s. 51–61.
77.
Przewoźna, K., Osada i cmentarzysko z okresu rzymskiego w Słopanowie pow. Szamotuły, Fontes Archaeologici Posnanienses V, 1954, 1955, s. 60–140.
78.
Przewoźna, K., Importy rzymskie na Pomorzu Wschodnim, Pomorania Antiqua II, 1968, s. 75–99.
79.
Raddatz, K., Der Thorsberger Moorfund. Gürtelteile und Körperschmuck, Offa-Bücher 13, Neumünster, 1957.
80.
Rieckhoff, S., Münzen und Fibeln aus dem Vicus des Kastells Hüfingen (Schwarzwald-Baar-Kreis), Saalburg Jahrbuch XXXII, 1975, s. 5–104.
81.
Riha, E., Die römischen Fibeln aus Augst und Kaiseraugst, Forschungen in Augst 3, Augst, 1979.
82.
Schindler, R., Die Besiedlungsgeschichte der Goten und Gepiden im unteren Weichselraum auf Grund der Tongefässe, Quellenschriften zur ostdeutschen Vor- und Frühgeschichte 6, Leipzig, 1940.
83.
Sellye, I., Les bronzes émaillés de la Pannonie romaine, Dissertationes Pannonicae II:8, Budapest, 1939.
84.
Skorupka, T., Kowalewko 12. Cmentarzysko birytualne ludności kultury wielbarskiej (od połowy I w. n.e. do początku III wieku n.e.), Archeologiczne badania ratownicze wzdłuż trasy gazociągu tranzytowego, tom II: Wielkopolska, cz. 3, Poznań, 2001.
85.
Skorupka, T., Prowincjonalnorzymskie zapinki z Kowalewka, pow. obornicki, [w:] Nowe znaleziska importów rzymskich z ziem Polski II, Corpus der römischen Funde im europäischen Barbaricum Polen, Suplement tom 2 (red. J. Kolendo, A. Bursche), Warszawa, 2001, s. 51–62.
86.
Stanek, K., Wisiory opasane odmiany wschodniej w środkowoeuropejskim Barbaricum, [w:] J. Andrzejowski (red.), COMHLAN. Studia z archeologii okresu przedrzymskiego i okresu wpływów rzymskich w Europie Środkowej dedykowane Teresie Dąbrowskiej w 65. rocznicę urodzin, Warszawa, 1999, s. 331–367.
87.
Tempelmann-Mączyńska, M., Die Perlen der römischen Kaiserzeit und der frühen Phase der Völkerwanderungszeit im mitteleuropäischen Barbaricum, Römisch-Germanische Forschungen 43, Mainz am Rhein, 1985.
88.
Thomas, S., Studien zu den germanischen Kämmen der römischen Kaiserzeit, Arbeits- und Forschungsberichte zur sächsichen Bodenkmalpflege 8, 1960, s. 54–215.
89.
Thomas, S., Die provinzialrömischen Scheibenfibeln der römischen Kaiserzeit im freien Germanien, Berliner Jahrbuch für Vor- und Frühgeschichte 6, 1966, s. 119–178.
90.
Thomas, S., Die germanischen Scheibenfibeln der römischen Kaiserzeit im freien Germanien, Berliner Jahrbuch für Vor- und Frühgeschichte 7, 1967, s. 4–187.
91.
Tuszyńska, M., Ulkowy. Cmentarzysko kultury wielbarskiej na Pomorzu Gdańskim, Gdańsk, 2005.
92.
Tyszler, L., Terra sigillata na ziemiach Polski, część I: Tekst, Acta Archaeologica Lodziensia 43 i 44, Łódź, 1999.
93.
Tyszler, L., Terra sigillata na ziemiach Polski, część II: Katalog i tablice, Acta Archaeologica Lodziensia 43 i 44, Łódź, 1999.
94.
Vaday, A., Cloisonné brooches in the Sarmatian Barbaricum in the Carpathian Basin, Acta Archaeologica Academiae Scientiarum Hungaricae LIV, 2003, s. 315–421.
95.
Vaday, A., Corpus der römischen Funde im europäischen Barbaricum Ungarn, Bd 1: Komitat Szolnok, Budapest, 2005.
96.
Wielowiejski, J., Kontakty Noricum i Pannonii z ludami północnymi, Wrocław, 1970.
97.
Wołągiewicz, R., Ceramika kultury wielbarskiej między Bałtykiem a Morzem Czarnym, Szczecin, 1993.
98.
Worbs, R., Zethlingen, ein Brandgräberfeld der spätrömischen Kaiserzeit aus der Altmark, Wissenschaftliche Beiträge der Martin-Luther-Universität Halle – Wittenberg 1979/12 (L 14), Halle/Saale, 1979.
99.
Wójcik, T., Pomorskie formy bransolet wężowatych z okresu rzymskiego, Materiały Zachodniopomorskie XXIV (1978), 1982, s. 35–113.
| ISSN: | 0043-5082 |
We process personal data collected when visiting the website. The function of obtaining information about users and their behavior is carried out by voluntarily entered information in forms and saving cookies in end devices. Data, including cookies, are used to provide services, improve the user experience and to analyze the traffic in accordance with the Privacy policy. Data are also collected and processed by Google Analytics tool (more).
You can change cookies settings in your browser. Restricted use of cookies in the browser configuration may affect some functionalities of the website.
You can change cookies settings in your browser. Restricted use of cookies in the browser configuration may affect some functionalities of the website.
