PL EN
ROZPRAWY
Przyczyny zaniku ceramiki toczonej na ziemiach polskich w początkach I w. po Chr. – zapomniany sekret, uwarunkowania społeczno-psychologiczne czy czynniki ekonomiczne?
 
 
Więcej
Ukryj
1
Instytut Archeologii Uniwersytet Rzeszowski, ul. Hoffmanowej 8, 35-016 Rzeszów
 
 
Data publikacji: 31-12-2013
 
 
Wiadomości Archeologiczne 2013;LXIV(64):85-95
 
SŁOWA KLUCZOWE
DZIEDZINY
STRESZCZENIE
Relics of pottery kilns identified in the La Tène Culture settlement at Nowa Cerekwia, Upper Silesia, and in sites of the Tyniec Group in the Krakow region document local production of wheel-made pottery. The youngest finds of wheel-made wares are contemporary with the horizon of A. 68 fibulae. The technology was not adopted by the people of the Przeworsk Culture and almost invariably the pottery produced after the decline of Celtic cultures is hand-built; finds of wheel-made pottery of Early Iron Age date are very rare. This phenomenon has been explained in various ways. Some researchers, e.g., J. Wielowiejski, J. Marciniak and A. Cofta-Broniewska, concluded that the secrets of production of wheel-made pottery had not been handed down to the people of Przeworsk Culture and that with the extinction of the last foci of Celtic culture the knowledge of more advanced pottery making technologies naturally died out too. Alternately, J. Rodzińska-Nowak has proposed that a key factor responsible for the non-adoption of the wheel-made pottery technology by the Przeworsk Culture people was the existence of a socio-psychological barrier, the result of the traditional division of tasks into male and female. While feasible, this reason cannot be recognized as crucial. The decline of wheel-made pottery on the threshold of our era is a more widespread phenomenon observed across the Central European Barbaricum, both the territory occupied by latenized cultures (Przeworsk Culture, Elbian Culture), by the acculturated communities descended from the people of the Tyniec Group, a culture unit with Celtic traditions, and also on the territory of the “state” of Maroboduus, under influence of Rome. The named communities were dissimilar in their culture outlook, having evolved from different traditions but in none of them the technology of wheel-made pottery was adopted for good. In the Gross Romstedt Culture and in the Plaňany Horizon there is evidence on local pottery production using the potter’s wheel but there too the technology relatively soon disappears from the archaeological record. It is unlikely that in these environments, dissimilar in their tradition and evolving under the impact from different cultures, the traditional division into female and male roles could have played a key role in the reception of innovative pottery making technologies. Presumably, on the threshold of the Roman Period in communities residing on the territory of Poland there was a well-defined division of tasks into male and female, but it was not treated very rigorously or, possibly, it did not extend to all the areas of life and some activities were carried out together by both sexes. I believe that the key factor decisive for the decline of wheel-made pottery on the territory of Poland at the onset of the Roman Period was economic. In this I share the view expressed by L. Gajewski, J. Wielowiejski and K. Godłowski who, nevertheless, nowhere specify how they understand this term. To function, production workshops, potteries also, depend on the existence of a distribution network for their wares and there is a need to break with the autarkic tradition. The craftsmen must be assured of having recipients of their wares and in conditions of isolation of individual human groups and the limited scale of exchange the demand for their products is limited. There is an observable difference here between a potter and a blacksmith, the latter is more mobile and, what is more, has a monopoly on his activity for, in contrast to mass pottery production which needs to compete against wares made by hand as part of household activities, the means for individual manufacture of metal objects are quite limited. Specialised pottery workshops on the territory of Poland became viable only when exchange between human groups became sufficiently frequent and intensive for the cost of transport of pottery to decrease so that the ratio of the price of the vessels offered to their value (not necessarily utilitarian only) was recognized as favourable. Specialised pottery making could not function without a developed distribution network; only when the necessary level of social and economic development had been reached did it become profitable to introduce pottery as an object of exchange.
 
REFERENCJE (66)
1.
Błażejewski, A., Obrządek pogrzebowy kultury przeworskiej na Śląsku, Wrocław, 1998.
 
2.
Cofta-Broniewska, A., Rozwiane wątpliwości, Z otchłani wieków XLII, 1976, 119–123.
 
3.
Cofta-Broniewska, A., Grupa kruszańska kultury przeworskiej. Ze studiów nad rozwojem regionalizmu społeczeństw Kujaw, Poznań, 1979.
 
4.
Czarnecka, K., Struktura społeczna ludności kultury przeworskiej. Próba rekonstrukcji na podstawie źródeł archeologicznych i analizy danych antropologicznych z cmentarzyska, Warszawa, 1990.
 
5.
Danka, I. R., Kowalski, A. P., Kultura i wyobrażenie społeczeństw neolitycznych. Wybór słownictwa indoeuropejskiego, [w:] H. van den Boom, A. P. Kowalski, M. Kwapiński (red.), ΕΙΔΟΛΟΝ. Kultura archaiczna w zwierciadle wyobrażeń, słów i rzeczy, Gdańsk, 2000, s. 218–243.
 
6.
Dąbrowska, T., Wczesne fazy kultury przeworskiej. Chronologia–zasięg–powiązania, Warszawa, 1988.
 
7.
Dąbrowski, J. Archeologiczne aspekty badania początków zawodów, Wiadomości Archeologiczne XLII/1, 1977, s. 9–26.
 
8.
Dobrzańska, H., Zagadnienie datowania ceramiki toczonej w kulturze przeworskiej, Archeologia Polski XXIV/1, 1980, s. 87–152.
 
9.
Dobrzańska, H., Ceramika toczona jako wyraz zmian zachodzących w kulturze przeworskiej we wczesnej fazie późnego okresu rzymskiego, [w:] J. Wielowiejski (red.), Znaczenie wojen markomańskich dla państwa rzymskiego i północnego Barbaricum, Scripta Archaeologica II, Warszawa, 1982, s. 90–98.
 
10.
Döhlert, N., Die Datierung der Großromstedter Kultur. Zum Forschungsstand anhand der Gräberfelder von Großromstedt und Schkopau, [w:] S. Grunwald, J. K. Koch, D. Mölders, U. Sommer, S. Wolfram (red.), ARTeFACT. Festschrift für Sabine Rieckhoff zum 65. Geburtstag, Teil 2, Universitätsforschungen zur prähistorischen Archäologie 172/2, Bonn, 2009, s. 417–438.
 
11.
Droberjar, E., Dobřichov-Pičhora. Ein Brandgräberfeld der älteren römischen Kaiserzeit in Böhmen (Ein Beitrag zur Kenntnis des Marbod-Reichs), Fontes Archaeologici Pragenses 23, Pragae, 1999.
 
12.
Droberjar, E., Plaňanská skupina grossromstedtské kultury. K chronologii germánských nálezů a lokalitat v Čechách na sklonku doby laténské a v počátcich doby řimské, [w:] E. Droberjar, M. Lutovský (red.), Archeologie Barbarů 2005, Sbornik příspěvků z I. protohistorické konference „Pozdně keltské, germánské, a časně slovanské osidlení”, Konnice, 20.–22. zaří 2005, Praha, 2006, s. 11–90.
 
13.
Droberjar, E., K chronologii nejstaršich labsko-germanských (svebských) sídlišť w Čechach, [w:] E. Droberjar, B. Komóroczy, D. Vachůtová (red.), Barbarská sídliště. Chronologické, ekonomické a historické aspekty jejich vývoje ve světle nových archeologických výzkumů (Archeologie barbarů 2007), Spisy Archeologického ústavu AV ČR 37, Brno, 2008, s. 99–110.
 
14.
Eichhorn, G., Der Urnenfriedhof auf der Schanze bei Grossromstedt, Mannus-Bibliothek 41, Leipzig, 1927.
 
15.
Filip, J., Keltové ve středni Evropě, Monumenta Archaeologica 5, Praha, 1956.
 
16.
Gajewski, L., Badania nad organizacją produkcji garncarskiej w okresu rzymskiego w Igołomi, Archeologia Polski III/1, 1959, s. 101–158.
 
17.
Gajewski, L., Z badań nad wyspecjalizowanym garncarstwem okresu późnolateńskiego i rzymskiego w dorzeczu górnej Wisły, Sprawozdania Archeologiczne V, 1959, s. 281–302.
 
18.
Gebhard, R., Die spätkeltische Gräbergruppe von Hörgertshausen, Lkr. Freising, [w:] C.-M. Hüssen, W. Irlinger, W. Zanier (red.), Spätlatènezeit und frühe römische Kaiserzeit zwischen Alpenrand und Donau, Akten des Kolloquiums in Ingolstadt am 11. und 12. Oktober 2001, Kolloquien zur Vor- und Frühgeschichte 8, Bonn, 2004, s. 105–112.
 
19.
Godłowski, K., Wymiana handlowa ludności kultury przeworskiej na Górnym Śląsku z Imperium Rzymskim, Archeologia XVI, 1966, s. 28–62.
 
20.
Godłowski, K., Kultura przeworska na Górnym Śląsku, Katowice-Kraków, 1969.
 
21.
Godłowski, K., The Chronology of the Late Roman and Early Migration Periods in Central Europe, Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Jagiellońskiego CCXVII, Prace Archeologiczne 11, Kraków, 1970.
 
22.
Godłowski, K., Konfrontacja i ocena wartości archeologicznych i antropologicznych wyznaczników płci w odniesieniu do grobów ciałopalnych z okresu późnolateńskiego i rzymskiego, [w:] Metody, wyniki i konsekwencje badań kości z grobów ciałopalnych (materiały z sesji naukowej w dniu 25 III 1972 roku), Uniwersytet im. Adama Mickiewicza, Seria Antropologia 2, Poznań, 1974, s. 63–70.
 
23.
Godłowski, K., Strefy kulturowe w okresie rzymskim w Europie Środkowej, [w:] Kultury archeologiczne i strefy kulturowe w Europie Środkowej w okresie wpływów rzymskich, Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Jagiellońskiego CDXXII, Prace Archeologiczne 22, Warszawa-Kraków, 1976, s. 12–32.
 
24.
Godłowski, K., Północni barbarzyńcy i wojny markomańskie w świetle archeologii, [w:] J. Wielowiejski (red.), Znaczenie wojen markomańskich dla państwa rzymskiego i północnego Barbaricum, Scripta Archaeologica II, Warszawa, 1982, s. 48–80.
 
25.
Godłowski, K., Die ältere Kaiserzeit in der Umgebung von Kraków, [w:] J. Tejral, K. Pieta, J. Rájtár (red.), Kelten, Germanen, Römer im Mitteldonaugebiet vom Ausklang der Latène-Zivilisation bis zum 2. Jahrhundert, Spisy Archeologického Ústavu AV ČR Brno 3, Brno-Nitra, 1995, s. 83–102.
 
26.
Harris, M., Krowy, świnie, wojny i czarownice, Warszawa, 1985.
 
27.
Hołubowicz, W., Garncarstwo wiejskie zachodnich terenów Białorusi, Toruń, 1950.
 
28.
Jahn, M., Die ersten Germanen in Südböhmen, Altböhmen und Altmähren 1, 1941, s. 64–93.
 
29.
Jamka, R., Ceramika siwa w świetle zespołów grobowych odkrytych na obszarze Polski środkowej, zachodniej i południowo-zachodniej, Wiadomości Archeologiczne XVI, 1948, s. 201–210.
 
30.
Jażdżewski, K., Uwagi o chronologii ceramiki zachodniosłowiańskiej z wczesnego średniowiecza, Przegląd Archeologiczny X, 1958, s. 150–191.
 
31.
Kmieciński, J., Osadnictwo słowiańskie i ceramika „siwa” na terenie Kujaw i Ziemi Łęczyckiej, Dawna Kultura 2, 1955, s. 16–21.
 
32.
Krämer, W., Die Grabfunde von Manching und die latènezeitlichen Flachgräber in Südbayern, Ausgrabungen in Manching 9, Stuttgart, 1985.
 
33.
Madyda-Legutko, R., Drehscheibenkeramik aus dem Gebiet der polnischen Karpaten. Zur regionalen Differenzierung, [w:] J. Bemmann, M. Hegewisch, M. Meyer, M. Schmauder (red.), Drehschibentöpferei im Barbaricum. Technologietransfer und Professionalisierung eines Handwerks am Rande des Römischen Imperiums. Akten der Internationalen Tagung in Bonn vom 11. bis 14. Juni 2009, Bonner Beiträge zur Vor- und Frühgeschichtlichen Archäologie 13, Bonn, 2011, s. 295–306.
 
34.
Madyda-Legutko, R., Pohorska-Kleja, E., Rodzińska-Nowak, J., Warsztat garncarski z Sanoka, stan. 54, na tle materiałów ceramicznych z terenu górnego dorzecza Sanu, [w:]J. Gancarski (red.), Okres lateński i rzymski w Karpatach polskich, Krosno, 2004, s. 691–710.
 
35.
Madyda-Legutko, R., Pohorska-Kleja, E., Rodzińska-Nowak, J., Ceramika z warsztatu garncarskiego z Sanoka, stan. 54, na tle materiałów ceramicznych z terenu górnego dorzecza Sanu. Próba interpretacji, [w:] A. Błażejewski (red.), Ceramika warsztatowa w środkowoeuropejskim Barbaricum, Wrocław, 2008, s. 9–23.
 
36.
Majewski, K., Importy rzymskie na ziemiach słowiańskich, Wrocław, 1949.
 
37.
Makiewicz, T., Znaleziska z kręgu kultury celtyckiej i trackiej na Kujawach, [w:] Celtowie i ich mennictwo. Materiały z sesji naukowej, Warszawa, 26 kwietnia 1985 r., Warszawa, 1986, s. 25–33.
 
38.
Małysa, A., Unstimmigkeiten bei der Geschichtsbestimmung der Toten – Fehlanzeige, Symbol oder Grabsitte?, Przegląd Archeologiczny 55, 2007, s. 109–144.
 
39.
Marciniak, J., [rec.] Leszek Gajewski, Z badań nad wyspecjalizowanym garncarstwem okresu późnolateńskiego i rzymskiego w dorzeczu górnej Wisły, „Sprawozdania Archeologiczne”, t. 5: 1959, s. 281–302; tenże, Badania nad organizacją produkcji garncarskiej w okresu rzymskiego w Igołomi, „Archeologia Polski”, t. 3: 1959, s. 101–158, Archeologia Polski III/1, 1962, s. 146–155.
 
40.
Motyková-Šneidrová, K., Das Fortleben latènezeitlicher Traditionen im Verlauf der älteren römischen Kaiserzeit in Böhmen, [w:] B. Chropovský (red.), Symposium. Ausklang der Latène- Zivilisation und Anfänge der germanischen Besiedlung im mittleren Donaugebiet, Bratislava, 1977, s. 239–248.
 
41.
Natuniewicz-Sekuła, M., Naczynia wykonane przy użyciu koła z cmentarzyska kultury wielbarskiej w Weklicach koło Elbląga. Przyczynek do badań nad warsztatem ceramicznym kultury wielbarskiej, Archeologia Polski L/1-2, 2005, s. 53–80.
 
42.
Niewęgłowski, A., O ceramice obtaczanej i toczonej na kole z okresu rzymskiego, Archeologia Polski VII/1, 1962, s. 107–120.
 
43.
Olędzki, M., Kurowicz, P., Cmentarzysko ludności kultury przeworskiej w Charłupi Małej koło Sieradza, Łódź, 2002.
 
44.
Peschel, K., Anfänge germanischer Besiedlung im Mittelgebirgsraum. Sueben-Hermunduren-Markomannen, Arbeits- und Forschungsberichte zur Sächsischen Bodendenkmalpflege, Beiheft 12, Berlin, 1978.
 
45.
Peires, J. B., The Central Beliefs of the Xhosa Cattle-Killing, Journal of African History 28, 1987, s. 43–63.
 
46.
Poleska, P., Celtycki warsztat garncarski na osadzie w Krakowie-Pleszowie (stan. 20), Materiały Archeologiczne Nowej Huty XX, 2000, s. 75–93.
 
47.
Poleska, P., Celtycki mikroregion osadniczy w rejonie podkrakowskim, Biblioteka Muzeum Archeologicznego w Krakowie II, Kraków, 2006.
 
48.
Prochowicz, R., Osada wielbarska w Kamieńczyku-Błoniu nad dolnym Liwcem, [w:] M. Fudziński, H. Paner (red.), Nowe materiały i interpretacje. Stan dyskusji na temat kultury wielbarskiej, Gdańsk, 2007, s. 497–512.
 
49.
Prochowicz, R., „Rzemieślnicza” produkcja ceramiki ręcznie lepionej kultury wielbarskiej w świetle znalezisk z Kamieńczyka--Błonia, pow. wyszkowski, [w:] A. Błażejewski (red.), Ceramika warsztatowa w środkowoeuropejskim Barbaricum, Wrocław, 2008, s. 37–46.
 
50.
Renfrew, C., Bahn, P., Archeologia. Teorie, metody, praktyka (tłum. M. Kasprzycka, K. Lewartowski, R. Oracz, D. Stabrowska, F. Stępniewski), Warszawa, 2002.
 
51.
Rieckhoff, S., Süddeutschland im Spannungsfeld von Kelten, Germanen und Römern. Studien zur Chronologie der Spätlatènezeit im südlichen Mitteleuropa, Trier, 1995.
 
52.
Rodzińska-Nowak, J., Jakuszowice, stanowisko 2. Ceramika z osady kultury przeworskiej z młodszego i późnego okresu wpływów rzymskich i wczesnej fazy okresu wędrówek ludów, Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Jagiellońskiego, Prace Archeologiczne 61, Kraków, 2006.
 
53.
Rodzińska-Nowak, J., Zur Chronologie der Drehscheibenkeramik in der Przeworsk-Kultur im Lichte der jüngsten Forschungsergebnisse, [w:] J. Bemmann, M. Hegewisch, M. Meyer, M. Schmauder (red.), Drehschibentöpferei im Barbaricum. Technologietransfer und Professionalisierung eines Handwerks am Rande des Römischen Imperiums. Akten der Internationalen Tagung in Bonn vom 11. bis 14. Juni 2009, Bonner Beiträge zur Vor- und Frühgeschichtlichen Archäologie 13, Bonn, 2011, s. 285–293.
 
54.
Roymans, N., Ethnic Identity and Imperial Power. The Batavians in the Early Roman Empire, Amsterdam Archaeological Studies 10, Amsterdam, 2004.
 
55.
Rudnicki, M., Miłek, S., Ziąbka, L., Kędzierski, A., Mennica celtycka pod Kaliszem, Wiadomości Numizmatyczne 53, 2009, s. 103–145.
 
56.
Salač, V., Zur Drehscheibenware der Spätlatène- und frühesten Kaiserzeit in Böhmen und in Mitteleuropa, [w:] J. Bemmann, M. Hegewisch, M. Meyer, M. Schmauder (red.), Drehschibentöpferei im Barbaricum. Technologietransfer und Professionalisierung eines Handwerks am Rande des Römischen Imperiums. Akten der Internationalen Tagung in Bonn vom 11. bis 14. Juni 2009, Bonner Beiträge zur vor- und Frühgeschichtlichen Archäologie 13, Bonn, 2011, s. 55–73.
 
57.
Schmidt, B., Nitzschke, W., Schkopau. Ein Gräberfeld der Spätlatènezeit und frührömischen Kaiserzeit, Berlin, 1989.
 
58.
Siewiaryn, M. , Z pewnością jak dawniej, utarty tradycją, istniał podział zajęć według płci… – kilka uwag o miejscu źródeł archeologicznych w konstruowaniu struktury społecznej w pradziejach, [w:] M. Rybicka (red.), Obraz struktury społecznej w świetle źródeł archeologicznych w pradziejach i średniowieczu, Rzeszów, 2011, s. 7–16.
 
59.
Völling, T. , Frühgermanische Gräber von Aubstadt im Grabfeldgau, Materialhefte zur Bayerischen Vorgeschichte 67, Kallmünz, 1995.
 
60.
Völling, T. , Germanien an der Zeitenwende. Studien zum Kulturwandel beim Übergang von der vorrömischen Eisenzeit zur älteren römischen Kaiserzeit in der Germania Magna (red. H. Baitinger, A. Popa, G. Rasbach), B.A.R. Int. Series 1360, Oxford, 2005.
 
61.
Waldhauser, J., Závěrečný horizont keltských oppid v Čechách. (Konfrontacje výkladů historických pramenů, numismatiky a archeologie), Slovenská archeológia XXXI/2, 1983, s. 325–356.
 
62.
Wielowiejski, J., Przemiany gospodarczo-społeczne u ludności południowej Polski w okresie późnolateńskim i rzymskim, Materiały Starożytne VI, 1960.
 
63.
Wielowiejski, J., Garncarstwo, [w:] Prahistoria ziem polskich V: Późny okres lateński i okres rzymski (red. J. Wielowiejski), Wrocław, 1981, s. 355–364.
 
64.
Woźniak, Z., Osadnictwo celtyckie w Polsce, Wrocław, 1970.
 
65.
Woźniak, Z., Osada grupy tynieckiej w Podłężu, woj. krakowskie, Wrocław, 1990.
 
66.
Zavřel, P., Současný stav poznani plaňanského horyzontu v jižních Čechách, [w:] E. Droberjar, M. Lutovský (red.), Archeologie Barbarů 2005. Sbornik příspěvků z I. protohistorické konference „Pozdně keltské, germánské, a časně slovanské osidlení”, Konnice, 20.-22. zaří 2005, Praha, 2006, s. 237–256.
 
ISSN:0043-5082
Journals System - logo
Scroll to top