DISCOVERIES
Relics of a Przeworsk Culture Cemetery in Błonie, Warsaw West County
More details
Hide details
1
Muzeum Starożytnego Hutnictwa Mazowieckiego im. S. Woydy
Submission date: 2019-03-11
Final revision date: 2019-11-05
Acceptance date: 2019-11-24
Publication date: 2019-12-31
Wiadomości Archeologiczne 2019;LXX(70):225-238
KEYWORDS
TOPICS
ABSTRACT
In the middle of April 1969, an urn cremation grave from the Roman Period (Fig. 2) was discovered by accident in Błonie, now Warsaw West County (Fig. 1). Several days later, a rescue excavation was carried out in the area of the find, during which four trenches with a total surface area of 130 square metres were opened. Another burial from the Roman Period, two settlement features from the Neolithic and the Late Bronze Age/Early Iron Age, and three modern graves were registered within their limits (Fig. 3). In 1974, 1985, and 2015, fieldwalking surveys took place in the vicinity of the site. The material discovered at this time was interpreted as traces of a multicultural settlement and, in the Roman Period, also a place of iron production. These assumptions were confirmed by excavations that took place in recent years and were prompted by the intense residential development in the area of the site. However, no Przeworsk Culture graves were found during the excavations.
The accidently discovered grave 1 is an urn cremation burial of an individual at the age of infans II/iuvenis. In addition to burnt bones, an iron axe (Fig. 4:1), fragments of a melted glass vessel (Fig. 5), and pieces of a burnt multilayer antler comb (Fig. 4:2) were found inside the urn. The clay vessel that served as a cinerary urn was made on a potter’s wheel (Fig. 4:3). Specimens of similar morphology are known from other Przeworsk Culture sites occupied in the Late Roman Period. The closest analogies, both territorially and stylistically, come from sites located not far from Błonie, on the Middle and Lower Bzura River. The iron axe corresponds to the Żarnowiec type. Objects of a similar shape are found in different parts of barbarian Europe, where they are dated within the range of the Late Roman Period. The slender specimen from Błonie, with a rectangular shaft-hole, finds its best parallels in the territory of the Przeworsk Culture in central Poland. It is not easy to date grave 1 based on local artefact forms.
The destroyed glass vessel is the most problematic. The better preserved fragments suggest that it was a mould-blown cup decorated with vertical and fairly shallow grooves (Fig. 5). I am not aware of any such specimen found in the territory of Poland. The most similar vessels are found mainly at Roman cemeteries in the area of present-day Cologne, where they were also most likely made. They are usually dated to the 4th century AD. They are quite diverse – some differ from the specimen from Błonie by having narrower grooves; all have concave bottoms. Out of these specimens, the closest analogies are finds from the vicinity of Hambach, Lkr. Düren (Fig. 6:1), Cologne-Neußer Straße (Fig. 6:2), and Krefeld-Gellep, Lkr. Krefeld (Fig. 6:3), characterised by grooves of a similar size. Vessels with vertically ribbed bodies could have also been made in other regions, e.g. in the late Roman (phases C2–C3) glass workshop in Komarìv, Černìvcì Province, on the Dniester River. Unfortunately, we do not know of any glasses from that workshop that are decorated in the same manner as the preserved fragment from Błonie. In conclusion, grave 1 from Błonie should be dated to no earlier than phase C2, and most probably to phases C2–D.
Grave 4 (Fig. 7) is a destroyed urn burial. Burnt bones of a child at the age of infans I, sherds of two smaller clay vessels, and a lump of melted glass were found inside the urn. Burnt bones, a fragment of a glass bead, and a spindle whorl (Fig. 7:1), all scattered by ploughing, were found within a 25 cm radius of the urn. The clay vessels found in grave 4 (Fig. 7:2–4) are forms typical of the Przeworsk Culture. They appear in phase B2 and are most often encountered in assemblages from the Late Roman Period. The assemblage from Błonie should most probably be dated to that later stage.
The cemetery in Błonie together with neighbouring settlements formed a settlement complex (Fig. 1). A settlement, located several hundred metres to the east and registered at site AZP 57-63/1, was in use at the same time. The complex is a part of the Przeworsk Culture settlement cluster, where signs of intense iron production have been registered (The Mazovian Centre of Metallurgy). Only a small number of cemeteries is known from this region, which led to a theory that local iron production was isolated to the settlement base usually placed within the Przeworsk Culture settlement clusters situated several dozen kilometres to the west, on the Lower and Middle Bzura River. However, this hypothesis resulted from research focused on examination of the local metallurgy. Over a dozen cemeteries are known from the area of the metallurgical centre; they are usually poorly explored and unpublished. An analysis of the material from these sites is necessary to better understand the character of the local settlement of the Przeworsk Culture population.
The cemetery in Błonie is also relevant to another research aspect, i.e. the nature of the late Roman settlement of the Przeworsk Culture in the area in question. In light of established findings, at the end of the Early Roman Period and the beginning of the Late Roman Period, the local settlement structures underwent a kind of regression, which is believed to be associated with a decline in large-scale iron production. The results of the latest archaeological research only partly support these findings. Some of the settlements were in fact abandoned at the beginning of the Late Roman Period. On the other hand, the well-examined sites founded near the end of the Early Roman Period do not demonstrate symptoms of a settlement crisis in phases C and D. What is different is the nature of these sites, as they do not show signs of the intense metallurgical activity known from the Early Roman Period.
REFERENCES (78)
1.
Almgren O. 1923: Studien über nordeuropäische Fibelformen der ersten nachchristlichen Jahrhunderte mit Berücksichtigung der provinzialrömischen und südrussischen Formen, Mannus-Bibliothek 32, Leipzig.
2.
Balke B. 1977: Cmentarzysko z okresu rzymskiego w Brzeźcach, pow. Białobrzegi (stanowisko 2), Wiadomości Archeologiczne XLI/2 (1976), 155–209.
3.
Barankiewicz B. 1959: Cmentarzysko z okresu rzymskiego w Grodzisku Mazowieckim, Materiały Starożytne V, 191–231.
4.
Bemmann J. 2014: Mitteldeutschland und das Gallische Sonderreich 260–274 – Eine liebgewonnene These auf dem Prüfstand, Kölner Jahrbuch 47, 179–213.
5.
Bender W., Dąbrowska T. 2012: Materiały ze stan. 1 w Wólce Łasieckiej, gm. Bolimów, pow. skierniewicki, Wiadomości Archeologiczne LXIII, 161–225.
6.
Brzóska A. 2011: Żuków, woj. mazowieckie. Badania w latach 2007–2008, Światowit VIII (XLIX), fasc. B (2009–2010), 285–286.
7.
Cieśliński A., Nowakowski W. 2002: Zniszczone cmentarzysko kultury przeworskiej w Sochaczewie Karwowie, [w:] J. Andrzejowski, R. Prochowicz, A. Żórawska (red.), Varia barbarica Zenoni Woźniak ab amicis dicata, Monumenta Archaeologica Barbarica. Series Gemina I, Warszawa-Lublin, 185–210.
8.
Danys-Lasek K., Lasek P., Morysiński T., Waluś A. 2011: Tłuste, st. II, woj. mazowieckie. Badania w latach 2007–2008, Światowit VIII (XLIX), fasc. B (2009–2010), 269–271.
9.
Dąbrowska T. 2008: Młodszy okres przedrzymski na Mazowszu i zachodnim Podlasiu. Zarys kulturowo-chronologiczny, Materiały Starożytne i Wczesnośreniowieczne VII, 1–246.
10.
Dobrzańska H. 1990: Osada z późnego okresu rzymskiego w Igołomi, woj. krakowskie, część II, Kraków.
11.
Dzięgielewska M., Kulczyńska M. 2008: Ciebłowice Duże. Ein Gräberfeld der Przeworsk-Kultur in südwestlichen Masowien, Monumenta Archaeoogica Barbarica XIV, Warszawa.
12.
Dušek S., Becker M., Eberhardt I., Grasselt Th., Heising A., Künzel H.,. Schlapke M, Seidel M. 2017: Corpus der römischen Funde im europäischen Barbaricum. Deutschland 8, 1: Freistaat Thüringen, Teil 1: Südharzvorland, Saale-Elster-Region, Thüringer Wald, Wiesbaden.
13.
Fontaine S., Roussel-Ode J. 2010: Vases soufflés-moulés du Haut-Empire trouvés en Narbonaisse, [w:] Ch. Fontaine--Hodiamont (red.), D’Ennion au Val Saint-Lambert. Le verre soufflé-moulé: Actes des 23e Rencontres de l’Association françaie pour l’Archéologie du Verre. Colloque international, Bruxelles – Namur, 17–19 octobre 2008, Scienta Artis 5, Bruxelles-Brussel, 177–203.
14.
Fremersdorf F. 1961: Römisches geformtes Glas in Köln, Die Denkmäler des römischen Köln VI, Köln.
15.
Friedhoff U. 1991: Der römische Friedhof an der Jakobstraße zu Köln, Kölner Forschungen 3, Köln.
16.
Fünfschilling S. 2015: Die römischen Gläser aus Augst und Kaiseraugst. Kommentierter Formenkatalog und ausgewählte Neufunde 1981–2001 aus Augusta Raurica. Text und Formenkatalog, Forschungen in Augst 51, Augst.
17.
Gaitzsch W. et alii 2003: W. Gaitzsch, A.-B. Follmann-Schulz, K.H. Wedepohl, G. Hartmann, U. Tegtmeier, Spätrömische Glashütten im Hambacher Forst – Produktionsort der ECVA-Fasskrüge, Bonner Jahbücher 200 (2000), 83–241.
18.
Głosik J. 1975: Katalog materiałów wykopaliskowych Pogotowia Archeologicznego za lata 1963–1970, Materiały Starożytne i Wczesnośredniowieczne III, 423–470.
19.
Godłowski K. 1977: Materiały do poznania kultury przeworskiej na Górnym Śląsku (część II), Materiały Starożytne i Wczesnośredniowieczne IV, 7–237.
20.
Godłowski K. 1992: Zmiany w uzbrojeniu ludności kultury przeworskiej w okresie wpływów rzymskich, [w:] M. Głosek et alii (red.), Arma et ollae. Studia dedykowane Profesorowi Andrzejowi Nadolskiemu w 70 rocznicę urodzin i 45 rocznicę pracy naukowej. Sesja naukowa, Łódź, 7–8 maja 1992 r., Łódź, 71–88.
21.
Gottschalk R. 2015: Spätrömische Gräber im Umland von Köln, Rheinische Ausgrabungen 71, Darmstadt.
22.
Gozdowski M. 1952: Nowe znaleziska importów rzymskich na Mazowszu, Sprawozdania PMA IV/3–4 (1951), 179–182.
23.
Isings C. 1957: Roman Glass from Dated finds, Archaeologica Traiectina 2, Groningen.
24.
Janiszewska A., Łaszkiewicz T. 1994: Wola Piekarska 2 – z badań nad ceramiką siwą w Wielkopolsce, [w:] J. Gurba, A. Kokowski (red.), Kultura Przeworska, materiały z konferencji, tom I, Lubelskie Materiały Archeologiczne VIII/1, Lublin, 263–280.
25.
Jakubczyk I. 2018: Corpus der römischen Funde im europäischen Barbaricum. Polen 3: Mittelpolen, Kraków.
26.
Jurkiewicz B. 2010: Ceramika rzemieślnicza ze stanowiska nr 40 w Jankowie, gm. Piątek, woj. łódzkie – przyczynek do datowania, [w:] H. Machajewski, B. Jurkiewicz (red.), Ceramika rzemieślnicza jako źródło do badań nad zróżnicowaniem garncarstwa kultury przeworskiej, Pułtusk, 251–265.
27.
Kaczanowski P. 2017: Corpus der römischen Funde im europäischen Barbaricum. Polen 2: Kleinpolen, Kraków.
28.
Kieferling G. 1994: Bemerkungen zu Äxten der römischen Kaiserzeit und der frühen Völkerwanderungszeit im mitteleuropäischen Barbaricum, [w:] C. von Carnap-Bornheim (red.), Beiträge zu römischer und barbarischer Bewaffnung in der ersten vier nachchristlichen Jahrhunderten. Akten des 2. internationalen Kolloquiums in Marburg a.d. Lahn, 20. bis 24. Februar 1994, Veröffentlichungen des Vorgeschichtlichen Seminars Marburg, Sd.-Bd. 8, Lublin/Marburg, 335–356.
29.
Kontny B. 2006: Powracający temat. Głos w sprawie odkrycia z Żarnowca, [w:] W. Nowakowski et alii (red.), Goci i ich sąsiedzi na Pomorzu. Materiały z konferencji „Goci na Pomorzu Środkowym”, Koszalin 28–29 października 2005, Koszalińskie Zeszyty Muzealne, Seria A: Studia Archaeologica Pomeranica, tom II, Koszalin, 101–118.
30.
Kontny B. 2018: Topory w kulturach bogaczewskiej i sudowskiej, [w:] S. Wadyl, M. Karczewski, M. Hoffmann (red.), Materiały do Archeologii Warmii i Mazur, tom 2, Warszawa-Białystok-Olsztyn, 69–97.
31.
Kontny B., Nowakiewicz T., Rzeszotarska-Nowakiewicz A. 2016: Analiza archeologiczna znalezisk z lubanowskiego jeziora / An Archeological Analysis of the Finds from the Lake in Lubanowo, [w:] T. Nowakiewicz (red.), Starożytne miejsce ofiarne w jeziorze w Lubanowie (d. Herrn-See) na Pomorzu Zachodnim / Ancient Sacrificial Place in the Lake in Lubanowo (former Herrn-See) in West Pomerania, Warszawa, 236–280.
32.
Kempisty A. 1968: Cmentarzysko ciałopalne z późnego okresu rzymskiego w miejscowości Korzeń, pow. Gostynin, Materiały Starożytne XI, 303–415.
33.
Kietlińska A., Dąbrowska T 1963: Cmentarzysko z okresu wpływów rzymskich we wsi Spicymierz, pow. Turek, Materiały Starożytne IX, 143–254.
34.
Kostrzewski B. 1947: Cmentarzysko z okresu rzymskiego w Koninie (woj. poznańskie), Przegląd Archeologiczny VII/2, 192–294.
35.
Kostrzewski B. 1956: Cmentarzyska z okresu rzymskiego w Czaczu i w Kokorzynie w pow. kościańskim i w Pięczkowie w pow. średzkim, Fontes Archaeologici Posnanienses VI (1955) 65–103.
36.
Lazar I. 2003: Rimsko steklo Slovenije / The Roman Glass of Slovenia, Opera Instituti Archaeologici Sloveniae 7, Ljubljana.
37.
Liana T. 1970: Chronologia względna kultury przeworskiej we wczesnym okresie rzymskim, Wiadomości Archeologiczne XXXV/4, 429–491.
38.
Machajewski H. 2012: Grzebień znaleziony w studni ludności kultury przeworskiej z miejscowości Konotopa na Mazowszu, Folia Praehistorica Posnaniensia XVII, 275–285.
39.
Machajewski H. 2014: Zagroda na osadzie ludności kultury przeworskiej w miejscowości Konotopa, pow. warszawski zachodni, [w:] J. Andrzejowski (red.), In medio Poloniae barbaricae. Agnieszka Urbaniak in memoriam, Monumenta Archaeologica Barbarica. Series Gemina III, Warszawa, 115–124.
40.
Machajewski H. 2016: Osada ludności kultury przeworskiej z młodszego i późnego okresu rzymskiego i wczesnej fazy okresu wędrówek ludów, [w:] S. Domaradzka et alii (red.), Wielokulturowe stanowisko I w miejscowości Izdebno Kościelne, gmina Grodzisk Mazowiecki. Źródła archeologiczne z badań wykopaliskowych na trasie autostrady A2, odcinek mazowiecki, Via Archaeologica Masoviensis, Światowit Suppl. Series M 1, Warszawa, 207–350.
41.
Machajewski H., Jurkiewicz B. 2006: Osadnictwo kultury przeworskiej z przełomu er oraz z późnego okresu rzymskiego i wczesnej fazy okresu wędrówek ludów, [w:]L. Czerniak, J. Gąssowski (red.), Osada wielokulturowa w Jankowie, gmina Piątek, woj. łódzkie, Via Archaeologica Pultuskiensis 1, Pułtusk, 109–218.
42.
Machajewski H., Rozen J. 2016: Osada kultury jastorfskiej i cmentarzysko kultury przeworskiej z młodszego okresu przedrzymskiego, [w:] S. Domaradzka et alii (red.), Wielokulturowe stanowisko I w miejscowości Izdebno Kościelne, gmina Grodzisk Mazowiecki. Źródła archeologiczne z badań wykopaliskowych na trasie autostrady A2, odcinek mazowiecki, Via Archaeologica Masoviensis, Światowit Suppl. Series M 1, Warszawa, 45–206.
43.
Marchelak I. et alii 2017a: I. Marchelak, A. Niechrylewska, I. Nowak, P. Papiernik, Ratownicze badania archeologiczne na stanowisku 3 w Ludwinowie, pow. Włocławek, woj. kujawsko-pomorskie (trasa autostrady A-1), Via Archaeologica Lodziensis 7/1, Łódź.
44.
Marchelak I. et alii 2017b: I. Marchelak, A. Niechrylewska, I. Nowak, P. Papiernik, Ratownicze badania archeologiczne na stanowisku 3 w Ludwinowie, pow. Włocławek, woj. kujawsko-pomorskie (trasa autostrady A-1), Via Archaeologica Lodziensis 7/2, Łódź.
45.
Marciniak J. 1957: Cmentarzysko ciałopalne z okresu późnolateńskiego w Wilanowie koło Warszawy, Materiały Starożytne II, 7– 174.
46.
Mączyńska M., Jagusiak M. 2002: Cmentarzysko z okresu rzymskiego w Czarnocinie, pow. Piotrków Trybunalski, stan. 1, [w:] J. Andrzejowski, R. Prochowicz, A. Żórawska (red.), Varia barbarica Zenoni Woźniak ab amicis dicata, Monumenta Archaeologica Barbarica. Series Gemina I, Warszawa-Lublin, 353–374.
47.
Niewęgłowski A. 1965: Ogólne wyniki i problematyka badań stanowisk z okresu późnolateńskiego i rzymskiego w okolicach Garwolina, WA XXX/3–4 (1964), 239–245.
48.
Niewęgłowski A. 1972: Mazowsze na przełomie er – przemiany społeczno-demograficzne i gospodarcze, Wrocław.
49.
Nowakowski, W. 2001: Corpus der römischen Funde im europäischen Barbaricum.. Polen 1: Masuren, Warszawa.
50.
Nowakowski Z. 2003: Cmentarzysko kultury przeworskiej w Żdżarowie, pow. sochaczewski, Wiadomości Archeologiczne LVI (2002–2003), 283–379.
51.
Nowoszewski R. 2005: (red.) Błonie na dawnej fotografii, Błonie3.
52.
Orzechowski S. 2013: Region żelaza. Centra hutnicze kultury przeworskiej, Kielce.
53.
Parczewski M. 2010: Cmentarzysko z okresu rzymskiego w miejscowości Leszno, pow. Warszawa-Zachód, [w:] A. Urbaniak et alii (red.), Terra barbarica. Studia ofiarowane Magdalenie Mączyńskiej w 65. rocznicę urodzin, Monumenta Archaeologica Barbarica. Series Gemina II, Łódź-Warszawa, 433–437.
54.
Pirling R. 1966: Das römisch-fränkische Gräberfeld von Krefeld-Gellep, tom 2: Katalog und Tafeln, Germanische Denkmäler der Völkerwanderungszeit B/2 = Die fränkischen Altertümer des Rheinlandes 2/2, Berlin-Stuttgart.
55.
Pirling R., Siepen M. 2006: Die Funde aus den römischen Gräbern von Krefeld-Gellep. Katalog der Gräber 6348––6361, Germanische Denkmäler der Völkerwanderungszeit B = Die fränkischen Altertümer des Rheinlandes 20, Stuttgart.
56.
Rodzińska-Nowak J. 2006: Jakuszowice, stanowisko 2. Ceramika z osady kultury przeworskiej z młodszego i późnego okresu wpływów rzymskich i wczesnej fazy okresu wędrówek ludów, ZNUJ, Prace Archeologiczne 61, Kraków.
57.
Rumânceva O.S. (Румянцева O.C.) 2014: Stekol'naâ masterskaâ v Komarove: harakter i osobennosti proizvodstvennogo kompleksa, [w:] O. V. Petrauskas, S. A. Gorbanenko (red.), OIUM 4. Černâhívs'ka kul'tura: pam'âtí V.P. Petrova, Kiїv, 184–196.
58.
Rumyantseva O., Belikov C. 2017: A Late Roman Glass Workshop at Komarow (Middle Dniestr) and Problem of the Origin of ’Barbarian’ Facet Cut Beakers, [w:] S. Wolf, A. de Pury-Gysel (red.), Annales du 20e Congrès de l’Association Internationale pour l’Histoire du Verre. Fribourg/Romont 7–11 septembre 2015, Romont, 257–264.
59.
Sawicki L. 1948: Działalność Wydziału Konserwacji i Badań Zabytków w Terenie w latach 1945–1947, Sprawozdania PMA I/1––4 (1945–1947), 85–144.
60.
Schulz W. 1933: Das Fürstengrab und das Grabfeld von Hassleben, [w:] Das Fürstengrab von Hassleben, Römisch-Germanische Forschungen 7, Berlin-Leipzig, 1–52.
61.
Siciński W., Płaza D.K., Papiernik P. 2016: Ratownicze badania archeologiczne na stanowisku 10 w Kruszynie, pow. Włocławek, woj. kujawsko-pomorskie (trasa autostrady A-1), Via Archaeologica Lodziensis 6, Łódź.
62.
Skowron J. 2006: Kultury przeworska w dorzeczu środkowej i dolnej Bzury. Monografia osadnictwa, Poznań.
63.
Słowińska D., Dejtrowska K., Lund Hansen U. 2008: A Roman Painted Glass Beaker from a Przeworsk Culture Cemetery at Zaborów, Western Mazowsze, Wiadomości Archeologiczne LX, 125–159.
64.
Stawiarska T. 1999: Naczynia szklane z okresu rzymskiego z terenu Polski. Studium archeologiczno-technologiczne, Warszawa.
65.
Stern E.M. 1995: Roman mold-blown glass: the first through sixth centuries, Rome.
66.
Stern E.M. 2010: Audacis plebeia toreumata vitri. Souffler le verre dans des moules, [w:] Ch. Fontaine-Hodiamont (red.), D’Ennion au Val Saint-Lambert. Le verre soufflé-moulé. Actes des 23e Rencontres de l’Association françaie pour l’Archéologie du Verre. Colloque international, Bruxelles – Namur, 17-19 octobre 2008, Scienta Artis 5, Bruxelles/Brussel, 25–37.
67.
Thomas S. 1960: Studien zu den germanischen Kämmen der römischen Kaiserzeit, AFB 8, 54–215.
68.
Trzop-Szczypiorska A., Karasiewicz-Szczypiorski R. 2018: Domy ze stanowisk kultury przeworskiej na Mazowszu. Kilka przykładów z niepublikowanych badań, Światowit XIII–XIV (LIV–LV), fasc. A/B (2015–2016), 47–71.
69.
Waluś A. 1979: Zespół narzędzi kowalskich i rolniczych z okresu wpływów rzymskich z miejscowości Tłuste, gm. Grodzisk Mazowiecki, woj. Warszawa, stan. 1, Sprawozdania Archeologiczne XXXI, 119–128.
70.
Wiklak T. 1995: Osada kultury przeworskiej w Różycach – Starej Wsi, na stanowisku 3, w woj. skierniewickim, Prace i Materiały Muzeum Archeologicznego i Etnograficznego w Łodzi, seria archeologiczna 37–38 (1991–1992), 141–196.
71.
Whitehouse D. 2001: Roman Glass in the Corning Museum of Glass. Volume II, Corning-New York.
72.
Wielowiejski J. 1986: Die spätkeltischen und römischen Bronzegefäße in Polen, Bericht der Römisch-Germanischen Kommission 66 (1985), 123–320.
73.
Woyda S. 1974: O pracach nad zdjęciem archeologicznym terenu Mazowsza i Podlasia, Wiadomości Archeologiczne XXXIX/1, 44–47.
74.
Woyda S. 1981: Archeologiczne Zdjęcie Terenu – ogólne założenia metody w oparciu o doświadczenia mazowieckie, [w:] M. Konopka (red.), Zdjęcie Archeologiczne Polski, Biblioteka Muzealnictwa i Ochrony Zabytków B/LXVI, Warszawa, 11–21.
75.
Woyda S. 1977: Mazowiecki ośrodek hutnictwa starożytnego (I w. p.n.e. – IV w. n.e.), Kwartalnik Historii Kultury Materialnej XXV/4, 471–488.
76.
Woyda S. 2002: Mazowieckie Centrum Metalurgiczne z młodszego okresu przedrzymskiego i okresu wpływów rzymskich, [w:] S. Orzechowski (red.), Hutnictwo świętokrzyskie oraz inne centra i ośrodki metalurgii żelaza na ziemiach polskich, Kielce, 121–154.
77.
Woyda S. 2005: Równina Błońska u schyłku doby starożytnej. Centrum metalurgiczne, [w:] M. Dulinicz (red.), Problemy przeszłości Mazowsza i Podlasia, Archeologia Mazowsza i Podlasia, Studia i Materiały III, Warszawa, 129–166.
78.
Woyda S. 2006: I niespodziewane i oczekiwane. Odkrycie na Mazowszu pieca garncarskiego do wypalania ceramiki siwej, Archeologia Żywa 4 (2005/2006), 24–32.