ROZPRAWY
Studia nad lateńskimi oraz prowincjonalnorzymskimi importami w kulturze oksywskiej
Więcej
Ukryj
1
Instytut Archeologii Uniwersytet Rzeszowski, ul. Hoffmanowej 8, PL 35-016 Rzeszów
Data publikacji: 31-12-2013
Wiadomości Archeologiczne 2013;LXIV(64):3-48
SŁOWA KLUCZOWE
DZIEDZINY
STRESZCZENIE
The article addresses the subject of influx of La Tène and provincial Roman imports to the territory of Oksywie Culture settlement. Provenance of these artifacts is established mainly on the basis of stylistic and technological criteria.
The earliest imported brooches, from Rumia, graves 150 and 151, have good analogies among brooches, type 13b/c (after R. Gebhard), known from the oppidum at Manching. Also possibly of La Tène provenance are brooches from Rumia, grave 162 (Fig. 1:1a.b), and from Podwiesk, grave 112, since they too have analogies among finds from La Tène Culture territory, e.g., from D Langendiebach, Kr. Hanau (Fig. 1:2a.b), or D Giengen a.d. Brenz. Another imported form would be brooches type A.65 and their iron imitations, also, type Nauheim (a total of at least 10) recorded at Bystrzec, Nowe Dobra, Papowo Toruńskie, Pruszcz Gdański (Fig. 3:1), Rządz (nowadays Grudziądz-Rządz) and Skowarcz (Fig. 3:2) (see the Catalogue). Finally, there are brooches type A.18, represented by least twelve specimens known from Chełmno (Fig. 6:2), Czarnówko, Podwiesk (Fig. 6:6–8), Pruszcz Gdański (Fig. 6:1.3–5.9), Rządz and Rumia (Fig. 6:10) (see the Catalogue). All specimens type A.18a are variants Altenburg and Wederath (after T. Völling = types 2a and 2b after S. Rieckhoff, or variant A.18a2 after S. Demetz). A single specimen of type A.18b comes from Rządz and may be linked with variant A.18b2b (after S. Demetz).
All double-edged swords recorded in Oksywie Culture either have close analogies in finds from La Tène Culture territory or have parameters and stylistic features definitely close to their Celtic counterparts. An evident import is a specimen discovered in a richly furnished grave from Opalenie, very likely executed by pattern welding, or alternately, by selective etching with acid, wax and birch-tar. Other swords of La Tène provenance are specimens that were discovered in a set with a metal scabbard identified as an import (see the Catalogue).
Similarly as double-edged swords all metal scabbards from the territory of Oksywie Culture settlement have close parallels in the Celtic world or are markedly similar to their La Tène counterparts. On the evidence of close analogies known from La Tène Culture and metal scabbard finds from its territory – potentially the prototypes of their style design – the metal scabbard, type Ł.1a, alternately, Bo.III (type Paruszewice), discovered at Rządz in grave 678 is an evident import. This is true also of the uniform group of scabbards decorated in a ladder pattern with at least three or four S-curve patterns, known from sites at Pruszcz Gdański, Żukczyn, Gdańsk-Nowolipki, Opalenie and, possibly, Ciepłe (see the Catalogue). The best analogy to this group of scabbards would be the specimen discovered in grave 23 from D Hoppstädten-Weiersbach, Kr. Birkenfeld, dated to LT D2a. Next to this find another piece of evidence to support La Tène provenance of metal scabbard finds under analysis here is the semi-product, in copper alloy, of a triple S-curve pattern, recovered from the oppidum at Bibracte. Metal scabbards with shagreen ornament may be treated as an expression of exchange with Western Celts. In Oksywie Culture two specimens decorated with this technique are known, one from Lubieszewo (grave 34b, unpublished) the other from Bolszewo, where it was discovered in a grave containing a Celtic cauldron. Other imports include a scabbard, classified to the eastern variant Ludwigshafen from Pruszcz Gdański (grave 137) and scabbard-plates decorated with opus interrasile technique, from Kopaniewo, grave IX (Fig. 10:1a) and Rządz from a grave excavated in 22 November 1883 (Fig. 10:2). It is also possible that scabbard-plates with a lattice pattern decoration (Gittermuster) have La Tène provenance; they are known from Będziechowo, stray find (Fig. 11:2) and from Troszyn, grave 1 (Fig. 11:1). Openwork ornament definitely has is origins in La Tène Culture. Moreover, La Tène Culture some inventories contain scabbards with a top decorated with openwork applique, reminiscent of the Gittermuster pattern – e.g., the scabbard from Lamadelaine, grave 3, and, possibly, the scabbard from grave 2/1898 in the cemetery at D Hüttigweiler, Lkr. Neuenkirchen, in the Rhineland. The small number of analogies recorded on Celtic territory for the may finds of scabbards with plates decorated with a lattice pattern (Gittermuster) recorded on the territory of the Przeworsk and the Oksywie Cultures must be the consequence of different burial practices followed in each of these culture units. It is possible that the scabbard from Pruszcz Gdański 7, grave 346 (Fig. 11:3), originally had a plate decorated with a lattice pattern (Gittermuster), or perhaps, with opus interrasile but now it is seriously fragmented and retains only the upper part of an iron openwork plate at the mouth of its front scabbard-plate made of iron.
Metal scabbards of double-edged swords disappear are gone from European Barbaricum with the decline of the La Tène Culture. To claim that they were manufactured in the Przeworsk and the Oksywie culture environment is to accept that during the Late Pre-Roman on the territory of these culture units there were scabbard-making workshops not inferior in any way to La Tène workshops. This is a bizarre claim to make because none of the objects (e.g., single-edged swords, circular shield-bosses, spearheads), recognized as local Przeworsk or Oksywie metalwork, require the level of expertise and advanced tools which are necessary to make metal scabbards. Assuming that the Germanic smiths had gained, through contact with La Tène Culture craftsmen, sufficiently high skill to allow them to make metal scabbards, we would expect find locally made metal scabbards of single-edged swords and other objects made of materials or using technologies analogical to those needed in the production of the class of military object under discussion here, but none have been recorded. The above observations are strong evidence to treat all metal scabbards of double-edged swords as objects produced in La Tène workshops, and consequently, to recognize their La Tène provenance. The difference in the number of finds of these scabbards on the Celtic and the Germanic territories must result from different rules of the burial rite. The same applies to the lack of close analogies in La Tène Culture materials.
A separate chapter focuses on finds of metal vessels of La Tène and provincial Roman provenance. Out of a broad spectrum of metal vessels presented in the study of H.-J. Eggers, the following forms have been recorded in Oksywie Culture: E.4–8 (bronze cauldrons with an iron rim, from Bolszewo, Brzeźniak, Ciepłe, Tuja and Skowarcz), and E.18–20 (situla-shaped buckets, from Małe Czyste, Opalenie, Rokosowo, Rządz, Sławno, Starzyno, Troszyn), and vessels type E.67 and E.91 (bowls, from Rządz).
The assortment of La Tène and provincial Roman imports closes with objects made of glass: assorted beads and bracelets recorded at Podwiesk, Rumia and Toruń (see the Catalogue).
The broad spectrum of objects of La Tène and provincial Roman provenance recorded in Oksywie Culture evidently documents extensive contacts of the inhabitants of Pomerania with the Celtic world. The imports cluster mostly in Chełmno Land, the Lower Vistula basin and on the coast of the Bay of Puck. During phase A1 they include brooches, from Rumia (graves 150, 151 and 162), which find analogy in La Tène brooches from LT C1b. Possibly attributable to the group of imported objects is the brooch from Podwiesk (grave 112), which has the best morphological and stylistic parallels in finds from LT C2. Imports observed during phase A2 include brooches type A.65 and Nauheim forms, which possibly linger until the onset of the youngest phase of the Late Pre-Roman Period. Assemblages with metal vessels and Celtic vessels recorded at Bolszewo and Opalenie also belong approximately in this phase. A similar chronology is feasible for the metal scabbard type Ł.1a / Bo.III from the grave assemblage 678 from Rządz. A more broad chronology, one that takes in phases A2 and A3, is accepted for the many glass ornaments, a relatively common category of find. A similar dating is given to metal scabbards ornamented in a ladder pattern with S-shaped volutes, recovered at Żukczyn, Gdańsk-Nowolipki, Pruszcz Gdański 7, grave 374, and Pruszcz Gdański 10, grave 137, as well as to buckets E.18 and E.20 (from Małe Czyste, Sławno and Starzyno) and to Celtic cauldrons. During phase A3 imported objects include brooches A.18 and buckets types E.18–19, from cemeteries at Rządz and Troszyn, as well as bowls E.67 and E.91 from Rządz. Also datable to phase A3 is grave 355 from Pruszcz Gdański 7 containing a metal sword scabbard ornamented with a ladder pattern of S-shaped volutes.
The influx of assorted objects of non-local provenance to the area occupied by Oksywie Culture settlement apparently came from more than one direction. Brooches types A.65, Nauheim and variant A.18a (variant Altenburg after T. Völling or A.18a2 after S. Demetz), A.18b, provincial Roman buckets types E.18–20, and the sword scabbard type Ł.1a, apparently found their way to the region from the south. On the other hand, the brooch type A.18a (variant Wederath after T. Völling) and the cauldrons with an iron rim, as well as the shagreen-decorated sword scabbards and specimens decorated with a pattern of s-shaped volutes, suggest a western connection. It is feasible that this was the direction also of the influx of bowls, types E.67 and E.91, and if the chain mail discovered at Opalenie, although this question cannot be resolved conclusively for the time being; this is true also of other objects with a La Tène or provincial Roman provenance.
Analysis of the distribution of finds of non-local provenance on the territory of Oksywie Culture and its neighbour culture units leads us to conclude that their presence in our region must be the result of a chain of episodes of exchange – of varying complexity – in which a significant role was played by local settlement concentrations and border zones of different cultures. Transactions may have been concluded directly by the makers of the goods or by intermediaries of agents.
When it comes to burials furnished with metal vessels and, on occasion, with other imported objects, we may speak of a more focused model of long-distance exchange or possibly, diplomatic gifts. In this type of exchange one would expect the participation of representatives or envoys of individual clans, tribes or territorial communities.
The crucial role in the trade must have been played by amber. Another feasible important branch of trade with areas found north of the Carpathian range could have been slave trade. Unfortunately, we have no explicit data on salt deposits in Kuyavia and their exploitation, if any, during the period of interest, although during the La Tène there was a great demand for this commodity. The influx of imports has been interpreted also in terms of military activity (plunder), as well as in political or social terms, e.g., gifts exchange. It seems also that we cannot discount, especially during the first stages of the Late Pre-Roman period, the trade in raw iron, which should also be treated in the category of imports. It is also relevant that a range of commodities, potential equivalents in exchange, both local and regional, unfortunately leave no traces recoverable with investigation methods available at present – natural goods found with a varying intensity in different regions, but also, services and various type of intelligence.
The presence of imports of La Tène and Roman provincial provenance in Pomerania appears to be the result of extensive contacts of the population resident in the region during the Late Pre-Roman period. Of major importance for this exchange presumably were two complementary routes that provided connections with the western and the eastern zone of Celtic settlement.
REFERENCJE (207)
1.
Almgren, O., Studien über nordeuropäische Fibelformen der ersten nachchristlichen Jahrhunderte mit Berücksichtigung der provinzialrömischen und südrussischen Formen, Mannus-Bibliothek 32, Leipzig, 1923.
2.
Anger, S., Das Gräberfeld zu Rondsen im Kreise Graudenz, Abhandlungen zur Landeskunde der Provinz Westpreussen 1, Graudenz, 1890.
3.
Biborski, M., Miecze z okresu wpływów rzymskich na obszarze kultury przeworskiej, Materiały Archeologiczne XVIII, 1978, s. 53–165.
4.
Biborski, M., Typologische Differenzierung der Schwerter und ihrer Scheiden im europäischen Barbaricum in der ersten Hälfte des 1. Jh. n. Chr., [w:] J. Andrzejowski (red.), COMHLAN. Studia z archeologii okresu przedrzymskiego irzymskiego w Europie Środkowej dedykowane Teresie Dąbrowskiej w 65. rocznicę urodzin, Warszawa, 1999, s. 81–107.
5.
Biborski, M., Kaczanowski, P., Celtycki miecz z Mazowsza, [w:] A. Urbaniak et alii (red.), Terra Barbarica. Studia ofiarowane Magdalenie Mączyńskiej w 65. rocznicę urodzin, Monumenta Archaeologica Barbarica, Series Gemina II, Łódź-Warszawa, 2010, s. 155–165.
6.
Biborski, M., Kaczanowski, P., Kędzierski, Z., Stępiński, J., Badania nad technologią mieczy z młodszego okresu przedrzymskiego z obszaru kultury przeworskiej, [w:] J. Andrzejowski et alii (red.), Varia Barbarica Zenoni Woźniak ab amicis dicata, Monumenta Archaeologica Barbarica, Series Gemina I, Warszawa-Lublin, 2002, s. 81–104.
7.
Bochnak, T., Rola kultury puchowskiej i grupy tynieckiej w kształtowaniu się modelu uzbrojenia kultury przeworskiej w fazie A3 młodszego okresu przedrzymskiego, [w:] Okres lateński i rzymski w Karpatach polskich. Materiały z konferencji (red. J. Gancarski), Krosno, 2004, s. 263–287.
8.
Bochnak, T., Zróżnicowanie typologiczne ostróg oraz bojowe zastosowanie konia w kulturze przeworskiej w młodszym okresie przedrzymskim, Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Rzeszowskiego 23: Seria Socjologiczno-Historyczna, Archeologia 1, Rzeszów, 2004, s. 9–61.
9.
Bochnak, T., Uzbrojenie ludności kultury przeworskiej w młodszym okresie przedrzymskim, Rzeszów, 2005.
10.
Bochnak, T., Early circular umbones of the Przeworsk culture. The role of local tradition and Celtic influences on the diversity of metal parts of shields at the beginning of the Late Pre-Roman Period, Analecta Archaeologica Ressoviensia I, 2006, s. 161–194.
11.
Bochnak, T., Die Militaria der vorrömischen Eisenzeit aus dem Archiv von Józef Kostrzewski, Barbaricum 8, Warszawa, 2009, s. 7–32.
12.
Bochnak, T., Les fourreaux chagrinés en Pologne, [w:] L. Borhy (red.), Studia Celtica Classica et Romana Nicolae Szabó septuagesimo dedicata, Budapest, 2010, s. 55–63.
13.
Bochnak, T., Północna droga napływu importów celtyckich na ziemie Polski – zarys problematyki, [w:] B. Gediga, W. Piotrowski (red.), Rola głównych centrów kulturowych w kształtowaniu oblicza kulturowego Europy Środkowej we wczesnych okresach epok żelaza, Biskupińskie Prace Archeologiczne 8, Biskupin-Wrocław, 2010, s. 391–420.
14.
Bochnak, T., Kierunki napływu celtyckich kotłów z żelaznym brzegiem jako odbicie oddziaływań latenizacyjnych w kulturze oksywskiej, [w:] M. Fudziński, H. Paner (red.), Między kulturą pomorską a kulturą oksywską. Przemiany kulturowe w okresie lateńskim, Gdańsk, 2011, s. 57–77.
15.
Bochnak, T., Przyczyny zaniku ceramiki toczonej na ziemiach polskich w początkach I wieku po Chr. – zapomniany sekret, uwarunkowania społeczno-psychologiczne czy czynniki ekonomiczne?, Wiadomości Archeologiczne LXIV, 2013, s. 85–95.
16.
Bochnak, T., Czarnecka, K., Iron scabbard-plates decorated in openwork technique (opus interrasile) in Central Europe. Celtic import or locally made copy?, „Anodos. Studies of the Ancient World” 4–5, 2004–2005 (2006), s. 25–34.
17.
Bochnak, T., Harasim, P., Interregional and multidirectional contacts of local elites: a case of scabbards with crossbars decorated with three or more S-figures in Northern Poland, Archaeologia Baltica 18, 2012, s. 59–82.
18.
Bochnak, T., Przychodni, A., Das Grab mit einem importierten Latèneschwert von Pawłowice, Gde. Michałów, Kr. Jędrzejów, Acta Archaeologica Carpathica XXXVII, 2002, s. 85–109.
19.
Boguwolski, R., Kurzyńska, M., Archeologia północnej części Ziemi Chełmińskiej, Grudziądz, 2001.
20.
Bohm, J., Das Gräberfeld von Rondsen bei Graudenz, Zeitschrift für Ethnologie 17, 1885, s. 1–7.
21.
Böhme-Schönberger, A., Das Grab eines vornehmen Kriegers der Spätlatènezeit aus Badenheim. Neue Forschungen zu den Schwertscheiden mit opus interrasile-Zierblechen, Germania 76/1, 1998, s. 217–256.
22.
Böhme-Schönberger, A., Das silberne Zierblech von Eggeby, Fornvännen 96, 2001, s. 79–88.
23.
Böhme-Schönberger, A., Neue Forschungen zu den Schwertscheiden mit opus interrasile-Zierblechen, [w:] C. von Carnap-Bornheim et alii (red.), Bewaffnung der Germanen und ihrer Nachbarn in den letzten Jahrhunderten vor Christi Geburt. Acten der Internationalen Tagung in Nałęczów, 23. bis. 25 September 1999, Archeologia Militaria I, Lublin, 2002, s. 199–209.
24.
Bokiniec, E., Podwiesk, Fundstelle 2. Ein Gräberfeld der Oksywie-Kultur im Kulmer Land, Monumenta Archaeologica Barbarica XI, Warszawa-Toruń, 2005.
25.
Bokiniec, E., Kultura oksywska na Ziemi Chełmińskiej w świetle materiałów sepulkralnych, Toruń, 2008.
26.
Božič, D., Slovenija in srednja Evropa v poznolatenskem obdobju, Arheološki vestnik 44, 1993, s. 137–152.
27.
Božič, D., Neues über die Kontakte längs der Bernsteinstraße während der Spätlatènezeit, Arheološki vestnik 49, 1998, s. 141––156.
28.
Božič, D., Late La Tène-Roman cemetery in Novo mesto. Ljubljanska cesta and Okrajno glavarstvo. Studies on fibulae and on the relative chronology of the Late La Tène period, Katalogi in monografije 39, Ljubljana, 2008.
29.
Brandt, J., Jastorf und Latène. Kultureller Austausch und seine Auswirkungen auf soziopolitische Entwicklungen in der vorrömischen Eisenzeit, Internationale Archäologie 66, Rahden/Westf, 2001.
30.
Brumlich, M., Eisenverhüttung und -verarbeitung in der vorrömischen Eisenzeit. Funde von der Hochfläche des Teltow, [w:] M. Meyer (red.), Haus – Gehöft – Weiler – Dorf. Siedlungen der vorrömischen Eisenzeit im nördlichen Mitteleuropa. Internationale Tagung an der Freien Universität Berlin vom 20.–23. März 2009, Berliner Archäologische Forschungen 8, Rahden/Westf., 2010, s. 61–84.
31.
Bujna, J., Spony z keltských hrobov bez zbroje z územia Slovenska, Slovenská archeológia LI/1, 2003, s. 39–108.
32.
Bukowski, Z., Najstarsze znaleziska przedmiotów żelaznych w Środkowej Europie a początki metalurgii żelaza w kulturze łużyckiej w dorzeczu Odry i Wisły, Archeologia Polski XXVI/2, 1981 (1982), s. 321–394.
33.
Bukowski, Z., Pomorze w epoce brązu w świetle kontaktów wymiennych, Gdańsk, 1998.
34.
Čižmář, M., Relativní chronologie keltských pohřebišt na Moravě, Památky archeologické LXVI/2, 1975, s. 417–437.
35.
Čižmář, M., Neue Erkenntnisse über die Spätlatènezeit in Mähren, [w:] E. Jerem et alii (red.), Die Kelten in den Alpen und an der Donau. Akten des Internationalen Symposiums, St. Pölten, 14.–18. Oktober 1992, Archaeolingua. Studien zur Eisenzeit im Ostalpenraum 1, Budapest-Wien, 1996, s. 359–369.
36.
Čižmářová, J., Bronzegefäße in Mähren, [w:] Z. Woźniak (red.) Kontakte längs der Bernsteinstraβe (zwischen Caput Adriae und den Ostseegebieten) in der Zeit um Christi Geburt. Materialien des Symposium – Kraków 26.–29 April 1995, Kraków, 1996, s. 117––125.
37.
Čižmářová, J., Bernstein auf dem keltischen Oppidum Staré Hradisko in Mähren, Arheološki vestnik, 47, 1996, s. 173–182.
38.
Cofta-Broniewska, A., Grupa kruszańska kultury przeworskiej. Ze studiów nad rozwojem regionalizmu społeczeństw Kujaw, Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu, seria archeologia 11, Poznań, 1979.
39.
R. Laser, H.-U. Voß (red.), Corpus der römischen Funde im europäischen Barbaricum. Deutschland 1. Bundesländern Brandenburg und Berlin, Bonn, 1994.
40.
H.-U. Voß (red.), Corpus der römischen Funde im europäischen Barbaricum. Deutschland 3. Bundesland Mecklenburg-Vorpommern, Bonn, 1998.
41.
M. Erdrich (red.), Corpus der römischen Funde im europäischen Barbaricum. Deutschland 4. Hansestadt Bremen und Bundesland Niedersachsen, Bonn, 2002.
42.
M. Erdrich, C. von Carnap-Bornheim (red.), Corpus der römischen Funde im europäischen Barbaricum. Deutschland 5. Freie und Hansestadt Hamburg und Land Schleswig-Holstein, Bonn, 2004.
43.
M. Becker et alii (red.), Corpus der römischen Funde im europäischen Barbaricum. Deutschland 6. Land Sachsen-Anhalt, Bonn, 2006.
44.
S. Berke (red.), Corpus der römischen Funde im europäischen Barbaricum. Deutschland 7. Landesteile Westfalen und Lippe, Bonn, 2009.
45.
Cosack, E., Zur spätlatènezeitlichen Schwertscheide von Zemplin, bez. Trebišov (Slowakei), [w:] B. Chropovský (red.), Symposium Ausklang der Latène-Zivilisation und Anfänge der germanischen Besiedlung im mittleren Donaugebiet, Bratislava, 1977, s. 41–46.
46.
Cosack, E., Neue Forschungen zu den latènezeitlichen Befestigungsanlagen im ehemaligen Regierungsbezirk Hannover, Neumünster, 2008.
47.
Czarnecka, K., Germanic weaponry of the Przeworsk culture and its Celtic Background, [w:] M. Feugère (red.), L’équipement militaire et l’armement de la république (IVe–Ier s. avant J.-C.). Proceedings of the Tenth International Roman Military Equipment Conference, Held at Montpellier, France, 26th–28th September 1996, Journal of Roman Military Equipment Studies 8, 1997, s. 291–297.
48.
Czarnecka, K., Die Schwertscheiden mit dem Gittermusterornament in Mitteleuropa um die Zeitwende, [w:] C. von Carnap-Bornheim et alii (red.), Bewaffnung der Germanen und ihrer Nachbarn in den letzten Jahrhunderten vor Christi Geburt. Akten der Internationalen Tagung in Nałęczów, 23. bis. 25 September 1999, Archeologia Militaria I, Lublin, 2002, s. 93–106.
49.
Czarnecka, K., Oblin. Ein Gräberfeld der Przeworsk-Kultur in Südmasowien, Monumenta Archaeologica Barbarica XIII, Warszawa, 2007.
50.
Czarnecka, K., Prochowicz, R. J., Rekonstrukcja zespołu grobowego z Janówka, pow. Legionowo, [w:] J. Andrzejowski et alii (red.), Varia Barbarica. Zenoni Woźniak ab amicis dicata, Monumenta Archaeologica Barbarica, Series Gemina I, Warszawa-Lublin, 2002, s. 211–218.
51.
Dąbrowska, T., Wczesne fazy kultury przeworskiej. Chronologia – zasięg – powiązania, Warszawa, 1988.
52.
Dąbrowska, T., Frühe Stufen der Przeworsk-Kultur. Bemerkungen zu den Kontakten mit Südeuropa, [w:] Z. Woźniak (red.) Kontakte längs der Bernsteinstraβe (zwischen Caput Adriae und den Ostseegebieten) in der Zeit um Christi Geburt. Materialien des Symposium – Kraków 26.–29 April 1995, Kraków, 1996, s. 127–142.
53.
Dąbrowska, T., Kamieńczyk. Ein Gräberfeld der Przeworsk-Kultur in Ostmasowien, Monumenta Archaeologica Barbarica III, Kraków, 1997.
54.
Dąbrowska, T., Jeszcze raz o najwcześniejszych wpływach rzymskich na ziemiach polskich, [w:] A.Bursche, R. Ciołek (red.), Antyk i Barbarzyńcy. Księga dedykowana profesorowi Jerzemu Kolendo w siedemdziesiątą rocznice urodzin, Warszawa, 2003, s. 153–159.
55.
Dąbrowska, T., Centra metalurgiczne kultury przeworskiej na tle osadnictwa młodszego okresu przedrzymskiego, [w:] S. Orzechowski, I. Suliga (red.), 50 lat badań nad starożytnym hutnictwem świętokrzyskim. Archeologia – Metalurgia – Edukacja, Kielce, 2006, s. 125–130.
56.
Dąbrowska, T., Młodszy okres przedrzymski na Mazowszu i zachodnim Podlasiu. Zarys kulturowo-chronologiczny, Materiały Starożytne i Wczesnośredniowieczne VII, 2008.
57.
Dąbrowska, T., Woźniak, Z., Problem genezy kultur przeworskiej i oksywskiej, [w:] P. Kaczanowski, M. Parczewski (red.), Archeologia o początkach Słowian. Materiały z konferencji, Kraków, 19––21 listopada 2001, Kraków, 2005, s. 87–101.
58.
Dechezleprêtre, T., Augier, L., Cachal, S., Viand, A., La fortification gauloise de Vernon. Recherches récentes sur un oppidum des Véliocasses. Catalogue d’exposition, Vernon, 1998.
59.
Demetz, S., Fibeln der Spätlatène- und frühen römischen Kaiserzeit in den Alpenländern, Frühgeschichtliche und Provinzialrömische Archäologie. Materialien und Forschungen 4, Rahden/Westf, 1999.
60.
Dohme, I., Bronzegefässe (Kat. 236–251), [w:] R. Wyss, T. Rey, F. Müller (red.), Gewässerfunde aus Port und Umgebung. Katalog der latène- und römerzeitlichen Funde aus der Zihl, Schriften des Bernischen Historischen Museums 4, Bern, 2002, s. 86–87.
61.
Dulęba, P., Importowane celtyckie miecze z odciskami stempli z terytorium kultury przeworskiej, [w:] A. Bursche, R. Ciołek (red.), Nowe znaleziska importów rzymskich z ziem Polski III, Corpus der römischen Funde im europäischen Barbaricum Polen, Suplement tom 3, Warszawa, 2006, s. 177–206.
62.
Dzięgielewski K., Purowski T., Uwagi o datowaniu i technikach wykonania celtyckich ozdób szklanych z osady w Podłężu koło Krakowa (stanowisko 17), Przegląd Archeologiczny 59, 2011, s. 75–135.
63.
Eggers, H. J., Der römische Import im freien Germanien, Atlas der Urgeschichte 1, Hamburg, 1951.
64.
Eggers, H. J., Stary, P. F., Funde der Vorrömischen Eisenzeit, der Römischen Kaiserzeit und der Völkerwanderungszeit in Pommern, Beiträge zur Ur- und Frühgeschichte Mecklenburg-Vorpommerns 38, Lübstorf, 2001.
65.
Feugère, M., Les fibules en Gaule Mèridionale de la conquête à la fin du Ve siècle après J.-C., Revue archéologique de narbonnaise, suppl. 12, Paris, 1985.
66.
Filip, J., Keltové ve středni Evropě, Monumenta Archaeologica: Acta praehistorica, protohistorica et historica Instituti Archaeologici Academiae Scientiarum Bohemoslovenicae 5, Monumenta archaeologica 5, Praha, 1956.
67.
Frey O.-H., Einige Überlegungen zu den Beziehung zwischen Kelten und Germanen in der Spätlatènezeit, [w:] O.-H. Frey (red.), Gedenkschrift für Gero von Merhart zum 100. Geburstag, Marburger Studien zur Vor- und Frühgeschichte 7, Rahden/Westf., 1986, s. 45–79.
68.
Gebhard, R., Die Fibeln aus dem Oppidum von Manching, Die Ausgrabungen von Manching 14, Stuttgart, 1991.
69.
Gleser, R., Studien zu sozialen Strukturen der historischen Kelten in Mitteleuropa aufgrund der Gräberanalyse. Die keltisch-römische Nekropole von Höppstädten-Weiersbach im Kontext latènezeitlicher Fundgruppen und römischer Okkupation, Saarbrücker Beiträge zur Altertumskunde 81, Bonn, 2005.
70.
Glüsing, P., Studien zur Chronologie und Trachtgeschichte der Spätlatènezeit und der frühen römischen Kaiserzeit, Kiel, 1972.
71.
Godłowski, K., Zmiany w uzbrojeniu ludności kultury przeworskiej w okresie wpływów rzymskich, [w:] M. Głosek et alii (red.), Arma et Ollae. Studia dedykowane Profesorowi Andrzejowi Nadolskiemu w 70 rocznicę urodzin i 45 rocznicę pracy naukowej. Sesja naukowa, Łódź 7–8 maja 1992 r., Łódź, 1992, s. 71–88.
73.
Grasselt, T., Gall, W., Stoi, G., Die Ausgrabungen am Kleinen Gleichberg in den Jahren 1989–1990, Alt-Thüringen 27, 1993s. 125–152.
74.
Grygiel, M., Problem chronologii i przynależności kulturowej materiałów z Brześcia Kujawskiego, woj. kujawsko-pomorskie, w świetle ostatnich badań nad problematyką okresu przedrzymskiego w Polsce, [w:] H. Machajewski (red.), Kultura jastorfska na Nizinie Wielkopolsko-Kujawskiej, Poznań, 2004, s. 13–82.
75.
Grygiel, M., Pikulski, J., Trojan, M., The research on the multicultural site no. 1 in Zagórzyce, com. and distr. Kazimierza Wielka, voiv. Świętokrzyskie during the years 2003 to 2004, Recherches Archéologiques NS 1, 2009, s. 199–275.
76.
Grzymkowski, A., „Książę” z Mazowsza, Z otchłani wieków XLV/3, 1980, s. 197–201.
77.
Guillaumet, J.-P., Szabó, M., Les fourreaux d’épées de La Tène dans la vallée de la Saône au musée de Chalon-sur-Saône, [w:] D. Maranski, V. Guichard (red.), Les âges du Fer en Nivernais, Bourbonnais et Berry oriental. Regards européens sur les âges du Fer en France. Actes du 17e colloque de l’Association Française pour l’Etude de l’âge du fer, nevers, 20 au 23 mai 1993, Collection Bibracte 6, Glux-en-Glenne, 2002, s. 199–232.
78.
Guštin, M., Die Kelten in Jugoslawien. Übersicht über das archäologische Fundgut, Jahrbuch des Römisch-Germanischen Zentralmuseums Mainz 31, 1984, s. 305–365.
79.
Guštin, M., Die Kelten von der Adria und ihre Nachbarn. Zu der Bernsteinfrage des West – und Zentralbalkans in der jüngeren Eisenzeit, [w:] Z. Woźniak (red.) Kontakte längs der Bernsteinstraβe (zwischen Caput Adriae und den Ostseegebieten) in der Zeit um Christi Geburt. Materialien des Symposium – Kraków 26.–29 April 1995, Kraków, 1996, s. 15–21.
80.
Haevernick, T. E., Die Glasarmringe und Ringperlen der Mittel- und Spätlatènezeit auf dem europäischen Festland, Bonn, 1960.
81.
Hachmann, R., Das Gräberfeld von Rondsen (Rządz), Kreis Graudenz (Grudziądz) und die Chronologie der Spätlatènezeit im östlichen Mitteleuropa, Archaeologia Geographica 2, 1951, s. 79–96.
82.
Haffner, A., Das keltisch-römische Gräberfeld von Wederath-Belginum. 2 Teil, Gräber 429–883, Ausgegraben 1956/1957, Trierer Grabungen und Forschungen VI/2, Mainz, 1974.
83.
Haffner, A., Spätkeltische Prunkschwerter aus den Treverergebiet, Berichte zur Archäologie an Mittelrhein und Mosel 4 = Trierer Zeitschrift, Beiheft 20, 1995, s. 137–151.
84.
Hamm, G., L’artisanat des alliages base cuivre à Bibracte. Exploitation des données anciennes, [w:] J.-P. Guillaumet, M. Szabó (red.), Études sur Bibracte – 1, Collection Bibracte 10, Glux-en-Glenne, 2005, s. 61–80.
85.
Hansen, L., Die Panzerung der Kelten. Eine diachrone und interkulturelle Untersuchung eisenzeitlicher Rüstungen, Kiel, 2003.
86.
Harasim, P., Problematyka importowanych fibul proweniencji lateńskiej w kulturze oksywskiej, [w:] M. Fudziński, H. Paner (red.), Między kulturą pomorską a kulturą oksywską. Przemiany kulturowe w okresie lateńskim, Gdańsk, 2011, s. 221–264.
87.
Henning, J., Schmiedegräber nördlich der Alpen, Saalburg Jahrbuch XLVI, 1991, s. 65–82.
88.
Heym, W., Drei Spätlatènegräberfelder aus Westpreußen, Offa 17/18, 1959/1961 (1961), s. 143–170.
89.
Istenič, J., Late La Tène scabbards with non-ferrous openwork plates, Arheološki vestnik 61, 2010, s. 121–164.
90.
Istenič, J., Kosec, L., Perovšek, S., Gosar, M., Nagode, A., Research on a laddered chape from a Late La Tène scabbard with an openwork fitment from the River Ljubljanica, Arheološki vestnik 62, 2011, s. 317–337.
91.
Jahn, M., Die Bewaffnung der Germanen in der älteren Eisenzeit etwa von 700 v. Chr. bis 200 n. Chr., Mannus-Bibliothek 16, Würzburg, 1916.
92.
Jażdżewska, M., Ciekawsze zespoły grobowe ze śladami wpływów celtyckich na cmentarzysku kultury przeworskiej w Siemiechowie, woj. sieradzkie, [w:] J. Gurba, A. Kokowski (red.), Kultura przeworska I. Materiały z konferencji, Lubelskie Materiały Archeologiczne VIII/1, Lublin, 1994, s. 107–126.
93.
Jöns, H., Zur ältesten Eisenverhüttung in Norddeutschland und im südlichen Skandinavien, [w:] S. Möllers et alii (red.), Keltische Einflüsse im nördlichen Mitteleuropa während der mittleren und jüngeren vorrömischen Eisenzeit, Kolloquien zur Vor- und Frühgeschichte Band 9, Bonn, 2007, s. 53–71.
94.
Karasová, Z., Die römischen Bronzegefäße in Böhmen, Fontes Archaeologici Pragenses 22, Pragae, 1998.
95.
Karwowski, M., Keltische Glasfunde im polnischen Gebiet, Przegląd Archeologiczny 45, 1997, s. 33–71.
96.
Karwowski, M., Stan badań nad osadami kultury przeworskiej w Polsce, [w:] E. Droberjar et alii (red.), Barbarská sídlištĕ. Chronologické, ekonomické a historické aspekty jejich vývoje ve svĕtle nových archeologických výzkumů (Archeologie Barbarů 2007), Brno, 2008, s. 47–64.
97.
Kaszewska, E., Kultura przeworska w Polsce Środkowej, Prace i Materiały Muzeum Archeologicznego i Etnograficznego w Łodzi, seria archeologiczna 22, 1975, s. 195–252.
98.
Keiling, H., Ein Steinkreis mit Urnenfriedhof der vorrömischen Eisenzeit in der Netzebander Heide bei Greifswald, „Bodendenkmalpflege in Mecklenburg-Vorpommern” 57, 2009 (2010), s. 93–170.
99.
Kokowski, A., Pochówki kowali w Europie od IV w. p.n.e. do VI w. n.e., Archeologia Polski XXVI/1, 1981, s. 191–218.
100.
Kolendo, J., O metodach badań kontaktów ekonomicznych i politycznych między Imperium Romanum a ludami barbarzyńskimi, [w:] A. Bursche, R. Ciołek (red.), Świat antyczny i barbarzyńcy. Teksty, zabytki, refleksja nad przeszłością, tom I, Warszawa, 1998, s. 29–39.
101.
Kolendo, J., Pojawienie się pojęcia Germanów w czasie powstania Spartakusa, [w:] J. Kolendo, Świat antyczny i barbarzyńcy. Teksty, zabytki, refleksja nad przeszłością (red. A. Bursche, R. Ciołek), tom I, Warszawa, 1998, s. 85–93.
102.
Kolendo, J., Napływ bursztynu z północy na tereny Imperium Rzymskiego w I–VI w. n.e., [w:] J. Kolendo, Świat antyczny i barbarzyńcy. Teksty, zabytki, refleksja nad przeszłością (red. A. Bursche, R. Ciołek), tom I, Warszawa, 1998, s. 131––140.
103.
Kostrzewski, J., Wielkopolska w czasach przedhistorycznych, Poznań, 1914.
104.
Kostrzewski, J., Die ostgermanische Kultur der Spätlatènezeit, Mannus-Bibliothek 18, Leipzig-Würzburg, 1919.
105.
Kostrzewski, J., Wielkopolska w pradziejach, Warszawa-Wrocław, 1955.
106.
Krämer, W., Die Grabfunde von Manching und die latènezeitlichen Flachgräber in Südbayern, Die Ausgrabungen von Manching 9, Stuttgart, 1985.
107.
Kunow, J., Der römische Import in der Germania libera bis zu den Markomannenkriegen. Studien zu Bronze- und Glasgefäßen, Göttinger Schriften zur Vor- und Frühgeschichte 21, Neumünster, 1983.
108.
Künzl, E., Gladiusdekorationen der frühen römischen Kaiserzeit. Dynastische Legitimation, Victoria und Aurea Aetas, Jahrbuch des Römisch-Germanischen Zentralmuseums Mainz 43/2, 1996 (1998), s. 383–474.
109.
Kurzyńska, M., Zachowana misa E.91 z cmentarzyska w Grudziądzu-Rządzu, pow. grudziądzki, [w:] A. Bursche et alii (red.), Nowe znaleziska importów rzymskich z ziem Polski III, Corpus der römischen Funde im europäischen Barbaricum Polen, Supplement 3, Warszawa, 2006, s. 11–22.
110.
Lejars, T., L’Armement des Celtes en Gaule du Nord à la fin de l’époque gauloise, Revue archéologique de Picardie 3/4, 1996, s. 79–103.
111.
Lund Hansen, U., Römischer Import im Norden. Warenaustausch zwischen dem Römischen Reich und dem freien Germanien während der römischen Kaiserzeit unter besonderer Berücksichtigung Nordeuropas, Nordiske Fortidsminder B/10, København, 1987.
112.
Łęga, W., Cmentarzysko lateńsko-rzymskie z Chełmna, Toruń, 1938.
113.
Łęga, W., Handel między państwem rzymskim a Pomorzem nadwiślańskim od I w. przed n.e. do VI w. n.e., Przegląd Archeologiczny X, 1954–1956 (1958), s. 5–87.
114.
Łuczkiewicz, P., Miecze lateńskie z obszaru kultury przeworskiej, [w:] J. Gurba, A. Kokowski (red.), Kultura przeworska III. Materiały z konferencji, Lubelskie Materiały Archeologiczne VIII/3, Lublin, 1997, s. 169–225.
115.
Łuczkiewicz, P., Uzbrojenie ludności ziem Polski w młodszym okresie przedrzymskim, Archeologia Militaria II, Lublin, 2006.
116.
Łuczkiewicz, P., Fragen zu Handel und Fernkontakten im ostgermanischen Raum am Ende der vorrömischen Eisenzeit, [w:] C. Tappert et alii (red.), Wege und Transport. Beiträge zur Sitzung der AG Eisenzeit während der 80. Verbandstagung des West- und Süddeutschen Verbandes für Altertumsforschung e.V. in Nürnberg 2010, Beiträge zur Ur- und Frühgeschichte Mitteleuropas 69, Langenweißbach, 2012, s. 111–130.
117.
Machajewski, H., Wygoda. Ein Graberfeld der Oksywie-Kultur in Westpommern, Monumenta Archaeologica Barbarica IX, Warszawa-Poznań, 2001.
118.
Machajewski, H., Cmentarzysko ludności kultury jastorfskiej z fazy marianowickiej oraz grób z młodszego okresu przedrzymskiego w Troszynie, pow. Kamień Pomorski, stan. 10, [w:] W. Nowakowski (red.), Goci i ich sąsiedzi na Pomorzu. Materiały z konferencji „Goci na Pomorzu Środkowym”, Koszalin 28–29 października 2005, Koszalińskie Zeszyty Muzealne, Seria A: Studia Archaeologica Pomeranica II, Koszalin, 2006, s. 84–106.
119.
Madsen, O., Hedegård – a rich village and cemetery complex of the Early Iron Age on the Skjern river. An interim report, Journal of Danish Archaeology 13, 1996–97 (1999), s. 57––93.
120.
Margos, U., Die Funde von „gallischen“ Fibeln im unteren Weichselgebiet, Sbornik Narodního Muzea v Praze, řada A –Historie LIV/1–4, 2000 (2002), s. 123–128.
121.
Martyniak, G., Pastwiński, R., Pazda, S., Cmentarzysko kultury przeworskiej w Ciecierzynie, gmina Byczyna, woj. opolskie, Wrocław, 1997.
122.
Meduna, J., Laténské žárové hroby na Moravé, Památky archeologické LIII, 1962, s. 87–136.
123.
Megaw, R. i V., Celtic Art. From its Beginnings to the Book of Kells, London, 2001.
124.
Meller, H., Die Fibeln aus dem Reitia-Heiligtum von Este (Ausgrabungen 1880–1916). Studien zu den Spätlatèneformen (Katalog und Tafeln), Santuario di Reitia a Este 1/1, Mainz, 2002.
125.
Metzler-Zens, N. i J., Méniel, P., Lamadelaine: une nécropole de l’oppidum du Titelberg, Dossiers d’Archéologie du Musée national d’histoire et d’art VI, Luxembourg, 1999.
126.
Miron, A., Die späte Eisenzeit im Hunsrück-Nahe-Raum: mittel- und spätlatènezeitliche Gräberfelder, [w:] A. Haffner, A. Miron (red.), Studien zur Eisenzeit im Hunsrück-Nahe-Raum, Trierer Zeitschrift, Beiheft 13, Trier, 1991, s. 151––169.
127.
Müller, R., Die Grabfunde der Jastorf- und Latènezeit an unterer Saale und Mittelelbe, Veröffentlichungen des Landesmuseums für Vorgeschichte in Halle 38, Berlin, 1985.
128.
de Navarro, J. M., The Finds from the Site of La Tène, tom 1: Scabbards and the Swords Found in them, London, 1972.
129.
Nowakowski, W., Römischer Bronzeeimer im Kulmerland, Germania 73, 1993, s. 198–203.
130.
Nybruget, P. O., Martens, J., The Pre-Roman Iron Age in Norway, [w:] J. Martens (red.), Chronological Problems of the Pre-Roman Iron Age in Northern Europe. Symposium at the Institute of Prehistoric and Classical Archaeology, University of Copenhagen, December 8 1992, Arkæologiske Skrifter 7, Copenhagen, 1997, s. 73–90.
131.
Okulicz-Kozaryn, J., Nowakowski, W., In search of the amber router. Traces of contacts between south-eastern coasts of the Baltic Sea and Celto-Illyrian and Dacian territories, [w:] Z. Woźniak (red.) Kontakte längs der Bernsteinstraβe (zwischen Caput Adriae und den Ostseegebieten) in der Zeit um Christi Geburt. Materialien des Symposium – Kraków 26.–29 April 1995, Kraków, 1996,s. 157–172.
132.
Olausson, D., Dots on a Map. Thoughts about the Way Archaeologists Study Prehistoric Trade and Exchange, [w:] B. Hårdh et alii (red.), Trade and Exchange in Prehistory. Studies in Honor of Berta Stjernquist, Acta Archaeologica Lundensia, Series in 8o, 16, Lund, 1988, s. 15–24.
133.
Orzechowski, S., Zaplecze osadnicze starożytnego okręgu hutniczego w Górach Świętokrzyskich i jego relacje ze strefą produkcyjną, [w:] S. Orzechowski (red.), Hutnictwo świętokrzyskie oraz inne centra i ośrodki metalurgii żelaza na ziemiach polskich, Kielce, 2002, s. 27–43.
134.
Orzechowski, S., Wyniki najnowszych badań na stanowiskach osadniczych i produkcyjnych świętokrzyskiego centrum hutniczego, [w:] S. Orzechowski, I. Suliga (red.), 50 lat badań nad starożytnym hutnictwem świętokrzyskim. Archeologia – Metalurgia – Edukacja, Kielce, 2006, s. 33–74.
135.
Orzechowski, S., Zaplecze osadnicze i podstawy surowcowe starożytnego hutnictwa świętokrzyskiego, Kielce, 2007.
136.
Paulík, J., Tomčíková, K., Ďalší hromadný nález železných predmetov v Plaveckom Podhradí, Slovenská archeológia 53/1, 2005, s. 85–122.
137.
Pernet, L., Carlevaro, E., Tori, L. Vietti, G., Della Casa, Ph., Schmid-Sikimic, B., La necropoli di Giubiasco (TI). II. Les tombes de La Tène finale et d’époque romaine, Collectio Archæologica 4, Zürich, 2006.
138.
Piaskowski, J., Metaloznawcze badania starożytnych przedmiotów żelaznych z cmentarzyska ciałopalnego w Rumi, woj. gdańskie, Pomorania Antiqua XI, 1983, s. 111–137.
139.
Pieta, K., Keltské osídlenie Slovenska. Mladšia doba laténska, Nitra, 2008.
140.
Pietrzak, M., Rumia. Cmentarzysko z młodszego okresu przedrzymskiego i wpływów rzymskich, Gdańsk, 1987.
141.
Pietrzak, M., Pruszcz Gdański, Fundstelle 10. Ein Gräberfeld der Oksywie- und Wielbark- Kultur in Ostpommern, Monumenta Archaeologica Barbarica IV, Kraków, 1997.
142.
Píč, J. L., Starožitnosti země České, II: Čechy na úsvitě dějin, 2: Hradiště u Stradonic jako historické Marobudum, Praha, 1903.
143.
Pleiner, R., The Celtic Sword, Oxford, 1993.
144.
Pleiner, R., Iron in Archaeology. Early European Blacksmiths, Praha, 2006.
145.
Poleska, P., Celtycki mikroregion osadniczy w rejonie podkrakowskim, Biblioteka Muzeum Archeologicznego w Krakowie II, Kraków, 2006.
146.
Poux, M., Paire de fibules en or du Ier s. av. J.-C. Autour d’une découverte de l’oppidum de Corent (Puy-de-Dôme), Gallia 64, 2007, s. 191–225.
147.
Przybyła, M., Migration of individuals in the Roman Period. Testimonies of fine female dress in Scandinavia, Acta Archaeologica 82, 2011, s. 227–251.
148.
Renfrew, C., Trade as Action at Distance: Questions of Integration and Communication, [w:] J. A. Sabloff, C. C. Lamberg-Karlovsky (red.), Ancient Civilization and Trade, Albuquerque, 1975, s. 3–59.
149.
Rieckhoff, S., Süddeutschland im Spannungsfeld von Kelten, Germanen und Römern. Studien zur Chronologie der Spätlatènezeit im südlichen Mitteleuropa, Trierer Zeitschrift, Beiheft 19, Trier, 1995.
150.
Rodzińska-Nowak, J., Jakuszowice, stanowisko 2. Ceramika z osady kultury przeworskiej z młodszego i późnego okresu wpływów rzymskich i wczesnej fazy wędrówek ludów, ZNUJ, Prace Archeologiczne 61, Kraków, 2006.
151.
Rogalski, B., Przemiany kulturowe na Pomorzu Zachodnim i Przednim w młodszym okresie przedrzymskim (III–I w. p.n.e.), Szczecin, 2010.
152.
Rudnicki, M., Besiedlungs- und Kulturveränderungen in Kleinpolen während der späten Latènezeit und zu Beginn der älteren Römischen Kaiserzeit, [w:] V. Salač, J. Bemmann (red.), Mitteleuropa zur Zeit Marbods. Tagung Roztoky u Křivoklátu 4.–8.12.2006. Anlässlich des 200jährien Jubiläums des römischen Feldzuges gegen Marbod. 19. Internationales Symposium Grundprobleme der frühgeschichtlichen Entwicklung im mittleren Donauraum, Praha-Bonn, 2009, s. 289–330.
153.
Rudnicki, M., Miłek, S., Ziąbka, L., Kędzierski, A., Mennica celtycka pod Kaliszem, Wiadomości Numizmatyczne LIII/2, 2009, s. 103–145.
154.
Rustoiu, A., Gheorghiu, G., An iron variant of the Jezerine type brooch from pre-Roman Dacia, Instrumentum 30, 2009, s. 30–31.
155.
Rybová, A., Drda, P., Hradiště by Stradonice. Rebirth of a Celtic Oppidum, Dedicated to Libuše Jansová on the Occasion of Her 90th Birthday, for Her Lifelong Contribution to Celtic Studies, Praha, 1994.
156.
Salač, V., Zum Handel bei den Kelten in Mitteleuropa, [w:] H. Heftner, K. Tomaschitz (red.), Ad Fontes! Festschrift für Gerhard Dobesch zum fünfundsechzigsten Geburstag am 15. September 2004 dargebracht von Kollegen, Schülern und Freunden, Wien, 2004, s. 663–679.
157.
Salač, V., O obchodu v pravěku a době laténské především, Archeologické rozhledy LVIII, 2006, s. 33–58.
158.
Salač, V., Zur latènezeitlichen Keramik in den Gräberfeldern der älteren Römischen Kaiserzeit in Böhmen und in Mitteleuropa, [w:] J. M. Bagley et alii (red.), Alpen, Kult und Eisenzeit. Festschrift für Amei Lang zum 65. Geburtstag, Internationale Archäologie – Studia honoraria 30, Rahden/ Westf., 2009, s. 377–385.
159.
Salač, V., Zur Drehscheibenware der Spätlatène- und frühesten Kaiserzeit in Böhmen und in Mitteleuropa, [w:] J. Bemmann et alii (red.), Drehscheibentöpferei im Barbaricum. Technologietransfer und Professionalisierung eines Handwerks am Rande des Römischen Imperiums, Akten der Internationalen Tagung in Bonn vom 11. bis 14. Juni 2009, Bonner Beiträge zur Vor- und Frühgeschichtlichen Archäologie 13, Bonn, 2011, s. 55–73.
160.
Salač, V., O rychlosti dopravy v dobĕ laténské a jejích hospodářských, politických a kulturních dopadech na společnost, Archeologické rozhledy LXV, 2013, s. 89–132.
161.
Schaaf, U., Untersuchungen zur Geschichte der Kelten. Studien zur keltischen Bewaffnung, Jahrbuch des Römisch-Germanischen Zentralmuseums Mainz 31, 1984, s. 622–625.
162.
Schönberger, H., Die Spätlatènezeit in der Wetterau, Saalburg Jahrbuch XI, 1952, s. 21–130.
163.
Schumann, H., Die Urnenfriedhöfe in Pommern, Baltische Studien 39, 1889, s. 81–255.
164.
Schuster, J., Lübsow. Älterkaiserzeitliche Fürstengräber im nördlichen Mitteleuropa, Bonner Beiträge zur Vor- und Frühgeschichtlichen Archäologie 12, Bonn, 2010.
165.
Sedlmayer, H., Die Fibeln vom Magdalensberg. Funde der Grabungsjahre 1948–2002 und Altfunde des 19. Jahrhunderts, Kärntner Museumsschriften 79 = Archäologische Forschungen zu den Grabungen auf dem Magdalensberg 16, Klagenfurt am Wörthersee, 2009.
166.
Siciński, W., Zadowice nad Prosną. Zespół osadniczy kultury przeworskiej z wczesnego okresu wpływów rzymskich, Łódź, 2011.
167.
Sievers, S., Les armes d’Alésia, [w:] M. Reddé, S. von Schnurbein (red.), Alésia. Fouilles et recherches Franco-Allemandes sur les travaux militaires romains autour do Mont-Auxois (1991–1997), vol. 2: Le Matériel, Paris, 2001, s. 121–209.
168.
Sievers, S., Formen des Kulturtransfers, [w:] S. Möllers et alii (red.), Keltische Einflüsse im nördlichen Mitteleuropa während der mittleren und jüngeren vorrömischen Eisenzeit, Kolloquien zur Vor- und Frühgeschichte 9, Bonn, 2007, s. 245–253.
169.
Skóra, K., Z czym wędrowano w zaświaty? O niemilitarnym wyposażeniu grobowym wojowników „wielbarskich”, [w:] W. Świętosławski (red.), Nie tylko broń. Niemilitarne wyposażenie wojowników w starożytności i średniowieczu, Acta Archaeologica Lodziensia 54, Łódź, 2008, s. 7–28.
170.
Sławiński, W., Techniki kowalskie stosowane na Mazowszu w okresie wpływów rzymskich – uwagi praktyka, [w:] S. Orzechowski (red.), Hutnictwo świętokrzyskie oraz inne centra i ośrodki starożytnej metalurgii żelaza na ziemiach polskich, Kielce, 2002, s. 177–181.
171.
Stöckli, W. E., Bemerkungen zur räumlichen und zeitlichen Gruppierung der Funde in Oppidum von Manching, Germania 52/2, 1974 (1975), s. 368–385.
172.
Stolpiak, B. Szkło w kulturze społeczeństw przeworskich Kujaw – aspekt technologiczny, [w:] A. Cofta-Broniewska (red.), Kontakty pradziejowych społeczeństw Kujaw z innymi ludami Europy, Inowrocław, 1988, s. 229–266.
173.
Striewe, K., Studien zur Nauheimer Fibel und ähnlichen Formen der Spätlatènezeit, Internationale Archäologie 29, Espelkamp, 1996.
174.
Strobin, A., Pęsetka brązowa z cmentarzyska kultury oksywskiej w Wyczechowie, pow. kartuski, Wiadomości Archeologiczne LVIII, 2006, s. 127–143.
175.
Strobin, A., Ceramika naczyniowa kultury oksywskiej, Gdańsk, 2011.
176.
Tejral, J., Das Gebiet nördlich der mittleren Donau zur Zeit Marbods, [w:] V. Salač, J. Bemmann (red.), Mitteleuropa zur Zeit Marbods. Tagung Roztoky u Křivoklátu 4.–8.12. 2006. Anlässlich des 200jährien Jubiläums des römischen Feldzuges gegen Marbod. 19. Internationales Symposium Grundprobleme der frühgeschichtlichen Entwicklung im mittleren Donauraum, Praha-Bonn, 2009, s. 149–202.
177.
Teske, G., Sławin, st. 1, gm. Sieroszewice, woj. kaliskie, Informator Archeologiczny 1983 (1984), s. 134.
178.
Tomaszewska, I., Uwagi na temat celtyckiej pochwy miecza z Warszawy--Żerania, Archeologia Polski XLII/1–2, 1997, s. 141–152.
179.
Völling, T., Studien zu Fibelformen der jüngeren vorrömischen Eisenzeit und ältesten römischen Kaiserzeit, Bericht der Römisch-Germanischen Kommission 75, 1994 (1995), s. 147–281.
180.
Völling, T., Germanien an der Zeitenwende. Studien zum Kulturwandel beim Übergang von der vorrömischen Eisenzeit zur älteren römischen Kaiserzeit in der Germania Magna, B.A.R. Int. Series 1360, Oxford, 2005.
181.
Wagner, H., Glasschmuck der Mittel- und Spätlatènezeit am Oberrhein und in den angrenzenden Gebieten, Ausgrabungen und Forschungen 1, Grunbach, 2006.
182.
Waldhauser, J., Gold und Bernstein der Hallstatt- und Latènezeit in Böhmen und ihre Kontakte zur „Bernsteinstraße” aufgrund der Mobilität, [w:] Z. Woźniak (red.) Kontakte längs der Bernsteinstraβe (zwischen Caput Adriae und den Ostseegebieten) in der Zeit um Christi Geburt. Materialien des Symposium – Kraków 26.–29 April 1995, Kraków, 1996, s. 77–95.
183.
Wegewitz, W., Die langobardische Kultur im Gau Moswidi (Niederelbe) zu Beginn unserer Zeitrechnung, Die Urnenfriedhöfe in Niedersachsen 2, Hildesheim und Leipzig, 1937.
184.
Werner, J., Die Nauheimer Fibel, Jahrbuch des Römisch-Germanischen Zentralmuseums Mainz 22, 1955, s. 170–195.
185.
Werner, J., Spätlatène-Schwerter Norischerz Herkunft, [w:] B. Chropovský (red.), Symposium Ausklang der Latène-Zivilisation und Anfänge der germanischen Besiedlung im mittleren Donaugebiet, Bratislava, 1977, s. 367–401.
186.
Westphal, H. H., Die Untersuchung des Schwertes von Badenheim. Beobachtungen zur Konstruktion und zur Vorbereitung der Grablegung, [w:] A. Böhme-Schönberger, Das Grab eines vornehmen Kriegers der Spätlatènezeit aus Badenheim. Neue Forschungen zu den Schwertscheiden mit opus interrasile-Zierblechen, Germania 76/1, 1998, s. 248––255.
187.
Wieland, G., Die Spätlatènezeit in Württemberg. Forschungen zur jüngeren Latènekultur zwischen Schwarzwald und Nördlinger Ries, Forschungen und Berichte zur Vor- und Frühgeschichte in Baden-Württemberg 63, Stuttgart, 1996.
188.
Wielowiejski, J., Główny szlak bursztynowy w czasach Cesarstwa Rzymskiego, Wrocław, 1980.
189.
Wielowiejski, J., Komunikacja, transport, wymiana, [w:] Prahistoria ziem polskich V: : Późny okres lateński i okres rzymski (red. J. Wielowiejski), Wrocław, 1981, s. 388–410.
190.
Wielowiejski, J., Die spätkeltischen und römischen Bronzegefässe in Polen, Bericht der Römisch-Germanischen Kommission 66, 1985 (1986), s. 126–319.
191.
Wielowiejski, J., Brązowe wiadra z delfinowatymi okuciami znalezione w Polsce w świetle nowszych badań, Archeologia XXXV, 1984 (1986), s. 51–71.
192.
Wielowiejski, J., Die Bronzeeimer mit Delphinattaschen in Mitteleuropa im Lichte der archäologischen und metallurgischen Untersuchung, „Zeitschrift für Archäologie” 21, 1987, s. 25–45.
193.
Wielowiejski, J., Chronologie und Zustrom von Bronzegefässen aus der späten römischen Republik nach Mitteleuropa, Acta Archaeologica Carpathica XXX, 1991, s. 141–166.
194.
Wielowiejski, J., Der Forschungsstand über den Hauptweg der Bernsteinstrasse, [w:] Z. Woźniak (red.) Kontakte längs der Bernsteinstraβe (zwischen Caput Adriae und den Ostseegebieten) in der Zeit um Christi Geburt. Materialien des Symposium – Kraków 26.–29 April 1995, Kraków, 1996, s. 57–62.
195.
Wielowiejski, P., Bernstein aus den latènezeitlichen und frührömischen Fundstellen Mihovo, Idria, Baška (Veglia), Hradischt (Stradonice, Böhmen) im Naturhistorischen Museum Wien, [w:] Z. Woźniak (red.) Kontakte längs der Bernsteinstraβe (zwischen Caput Adriae und den Ostseegebieten) in der Zeit um Christi Geburt. Materialien des Symposium – Kraków 26.–29 April 1995, Kraków, 1996, s. 47–56.
196.
Wiloch, R., Klamry do pasa kultury oksywskiej, Pomorania Antiqua XVI, 1995, s. 9–60.
197.
Wołągiewicz, R., Kultura oksywska i wielbarska. Chronologia. Systematyka kulturowa, [w:] Prahistoria ziem polskich V: : Późny okres lateński i okres rzymski (red. J. Wielowiejski), Wrocław, 1981, s. 136––156.
198.
Wołągiewicz, R., Kultura wielbarska – problemy interpretacji etnicznej, [w:] T. Malinowski (red.), Problemy kultury wielbarskiej, Słupsk, 1981, s. 79–105.
199.
Wołągiewicz, R., The Pre-Roman Iron Age in Pomerania, [w:] J. Martens (red.), Chronological problems of the Pre-Roman Iron Age in Northern Europe. Symposium at the Institute of Prehistoric and Classical Archaeology, University of Copenhagen, December 8 1992, Arkæologiske Skrifter 7, Copenhagen, 1997, s. 11–33.
200.
Wołągiewiczowie, M. D. i R., Uzbrojenie ludności Pomorza Zachodniego u progu naszej ery, Materiały Zachodniopomorskie IX, 1963 (1964), s. 9–136.
201.
Woźniak, Z., Osadnictwo celtyckie w Polsce, Wrocław, 1970.
202.
Woźniak, Z., (rec.) A. Cofta-Broniewska, Grupa kruszańska kultury przeworskiej, Poznań, 1979, Sprawozdania Archeologiczne XXXIII, 1981 (1982), s. 272–278.
203.
Woźniak, Z., Osada grupy tynieckiej w Podłężu, woj. krakowskie, Wrocław, 1990.
204.
Woźniak, Z., Rola Karpat Zachodnich w okresie lateńskim, [w:] J. Gancarski, (red.), Okres lateński i rzymski w Karpatach polskich. Materiały z konferencji, Krosno, 2004, s. 43–70.
205.
Woźniak, Z., Rola Celtów i kultury jastorfskiej w przemianach kulturowych i etnicznych na ziemiach Polski w 2. połowie I tysiąclecia p.n.e., [w:] L. Bakalarska (red.), Wspólnota dziedzictwa archeologów ziem Ukrainy i Polski, Warszawa, 2007, s. 390–419.
206.
Zieling, N., Studien zu germanischen Schilden der Spätlatène- und der römischen Kaiserzeit im freien Germanien I–III, B.A.R., Int. Series 505, Oxford, 1989.
207.
Żygadło, L., Narzędzia żelazne związane z obróbką metali w kulturze przeworskiej, [w:] S. Orzechowski (red.), Hutnictwo świętokrzyskie oraz inne centra i ośrodki starożytnej metalurgii żelaza na ziemiach polskich, Kielce, 2002, s. 167–176.