PL EN
MISCELLANEA
„Pas” z Krasnego Boru ze zbiorów Państwowego Muzeum Historycznego w Moskwie
 
Więcej
Ukryj
1
State Historical Museum, Moscow / State Hermitage, St. Petersburg Red Square, 1, 109012 Moscow / Palace Square, 2, 190000 St. Petersburg
 
2
Institute of Archaeology, Russian Academy of Sciences Dm. Uljanov street, 19, 117036 Moscow
 
 
Data publikacji: 31-12-2014
 
 
Wiadomości Archeologiczne 2014;LXV(65):125-133
 
SŁOWA KLUCZOWE
DZIEDZINY
STRESZCZENIE
W artykule przedstawiono wyniki badań jednego z przedmiotów z zespołu (skarbu) odkrytego przed 1865 roku w przysiółku Krasny Bór w ówczesnym powiecie borysowskim w guberni mińskiej (dzis. Красны Бор, раён Лагойск, вобл. Мінск) (K. Tyshkevich 1865, с. 35; K. Tyszkiewicz 1868, tabl. II:1; F. V. Pokrovskiy 1892, tabl. XII:1–4; N. Kondakov 1892, tabl. 24:2.3). Skarb ten zawierał serię unikatowych przedmiotów należących do kręgu tzw. wschodnioeuropejskich ozdób emaliowanych. Większość badaczy uznaje zabytki z Krasnego Boru za wieloczęściowe pasy, choć niekiedy identyfikowane są one jako „diademy” lub „obręcze z piórami”. Obecnie trzy fragmenty dwóch „pasów” z tego skarbu znajdują się w Państwowym Muzeum Archeologicznym w Warszawie a 12 fragmentów czterech „pasów” – w Litewskim Muzeum Narodowym w Wilnie (L. D. Pobol 1971, s. 101–111, ryc. 1–6; 1972, s. 115, 116, 118–128, przyp. 7, ryc. 3–11, 13–19). Trzy kolejne, uznawane dotychczas za zaginione, odnaleziono w zbiorach Działu Zabytków Archeologicznych Państwowego Muzeum Historycznego w Moskwie, gdzie trafiły w 1934 r. wraz z kolekcją dawnego wileńskiego Muzeum Starożytności, którą przewieziono do Moskwy częściowo już w 1865, i ostatecznie w 1915 r. Są to dwie blaszki zdobione emalią, których opracowanie nie zostało jeszcze ukończone, i „pas” zachowany niemal w całości (inw. ГИМ 77034, Оп. В376). W najpełniejszej dotychczas prezentacji „skarbu” z Krasnego Boru pióra L. D. Pobola ten ostatni wspomniany był po numerem 5 (L. Pobol 1972, ryc. 20). Analizowany zabytek, obecnie zwinięty 1½-krotnie, składa się z dwóch płaskich blaszek („piór”) połączonych cienką obręczą (Ryc. 1, 2); w obecnym stanie zachowania ma wymiary 28×33 cm, po rozwinięciu jego długość sięga 150 cm. Zewnętrzne powierzchnie obu „pióra” są zdobione identycznym wzorem wytłaczanym i rytym; w miejscu połączenia jednego n nich z obręczą znajduje się umocowana na stałe kolista płytka zdobiona czerwoną emalią. W partiach przy „piórach” obręcz ma postać wąskiej taśmy pokrytej rytym zdobieniem, w części środkowej – pręta o przekroju zbliżonym do kwadratowego. Wszystkie „pasy” z Krasnego Boru wykonane zostały w podobny sposób, ale kompozycje ornamentów poszczególnych egzemplarzy różnią się szczegółami. Ich dokładne analogie nie są znane, niemniej stylistycznie odpowiadają blaszkowatym ozdobom znajdowanym w zespołach ze wschodnioeuropejskimi brązami emaliowanymi z II–III wieku. Dobrych analogii doszukiwać się też można w znacznie starszych materiałach, np. wśród pasów typu Laminci, znanych z okresu późnolateńskiego ze strefy karpacko-dunajskiej (m.in. M. Guštin 2011). Elementy ornamentyki ozdób z kręgu brązów emaliowanych spotkać też można wśród materiałów z epoki brązu (m.in. W. Menhgin 2010, ryc. 15, 24, 25, 50). Te podobieństwa mogą być świadczyć, że populacje wschodnio- i środkowoeuropejskie łączyły długotrwałe tradycje kulturowe, których charakter pozostaje jednak nieznany. Podobieństwo detali ornamentacyjnych tych wyrobów może być tłumaczone zastosowaniem podobnych, nie zmieniających się przez dłuższy czas, technik i narzędzi do pracy w metalu. Analiza traseologiczna „pasa” ze zbiorów Państwowego Muzeum Historycznego w Moskwie pozwoliła stwierdzić, że jego „pióra” wykonano w technice wykuwania o wysokim stopniu redukcji. Obręcz odkuto z przygotowanego odlewu – podstawową techniką wydaje się tu być wyciąganie. Niejasne pozostaje jednak, czy cały przedmiot wykonano z jednego masywnego odlewu, a rzemieślnik stosował kolejno różne zabiegi kowalskie, czy też z kilku osobnych elementów („piór”, obręczy i stożkowatych guzków na końcach „piór”). Grawerunek na „piórach” i obręczy wykonano ostro zakończonym rylcem, wzory wypukłe wykonano puncami o kulistych główkach różnych rozmiarów i zestawu punc o główkach profilowanych (por. np. W. Menghin 2010, ryc. 20). Skład chemiczny metalu, z jakiego zrobiono „pas” z Krasnego Boru, oznaczono na rentgenowskim spektrometrze fluorescencyjnym. „Pas” wykonano ze stopu z udziałem srebra sięgającym od 25,87% do 41,29–44,92% (Tab. 1, ryc. 3) – takie różnice mogą być wynikiem „migracji” srebra na powierzchnię, ale też złożenia „pasa” z osobnych elementów, wykonanych z różnych stopów. Płytkę zdobiona emalią zrobiono z mosiądzu cynowego, co rożni ją od podobnej płytki na fragmencie obręczy pasa ze zbiorów Państwowego Muzeum Archeologicznego w Warszawie, którą wykonano z mosiądzu ołowiowego (A. Bitner-Wróblewska, T. Stawiarska 2009, s. 320, 335, 336, tab. I, nr 14732, 14732.01).
 
REFERENCJE (21)
1.
Aleksandravičius, E., Kultūrinis sąjūdis Lietuvoje 1831–1863 m. Organizaciniai kultūros ugdymo aspektai, Vilnius, 1989.
 
2.
Bitner-Wróblewska, A., East European enamelled ornaments and the character of contacts between the Baltic Sea and the Black Sea, In: I. Khrapunov, F.-A. Stylegar (eds.), Inter Ambo Maria: Contacts between Scandinavia and the Crimea in the Roman Period, Kristiansand-Simferopol, 2011, p. 11–24.
 
3.
Bitner-Wróblewska, A., Stawiarska, T., Badania technologiczne wschodnioeuropejskich zabytków zdobionych emalią, In: A. Bitner-Wróblewska, G. Iwanowska (eds.), Bałtowie i ich sąsiedzi. Marian Kaczyński in memoriam, Seminarium Bałtyjskie II, Warszawa, 2009, p. 303–351.
 
4.
Bulychov, N. I. (Булычовъ, Н. И.), Zhurnal raskopok po chasti vodorazdela verkhnikh pritokov Volgi i Dnepra, Moskva [Журналъ раскопокъ по части водораздела верхнихъ притоков Волги и Днѣпра, Москва], 1899.
 
5.
Gorokhovskiy, E. L. (Гороховский, Е. Л.), Khronologiya yuvelirnykh izdeliy pervoy poloviny I tys. n.e. Lesostepnogo Podneprov'ya i Yuzhnogo Pobuzh'ya [Хронология ювелирных изделий первой половины I тыс. н.э. Лесостепного Поднепровья и Южного Побужья], unpublished dissertation, Kiev, 1988.
 
6.
Guštin, M., Eastern imports from the end of late iron age at Novo Mesto / Slovenia, In: D. Măgureanu, D. Măndescu, S. Matei (eds.), Archaeology: making of and practice. Studies in honor of Mircea Babeş at his 70th anniversary, Piteşti, 2011, p. 239–254.
 
7.
Katalog predmetov muzeya drevnostey, sostoyashchego pri Vilenskoy publichnoy biblioteke, Vil'na2 [Каталогъ предметовъ музея древностей, состоящаго при виленской публичной библіотекѣ, Вильна2], 1885.
 
8.
Khanenko, B. I., Khanenko, V. I. (Ханенко, Б. И., Ханенко, В. И.), Drevnosti Pridneprov'ya i poberezh'ya Chernogo morya, vol. VI, Kiyev [Древности Приднѣпровья и побережїя Чернаго моря, вып. VI, Киев], 1907.
 
9.
Khoynovskiy, I. A. (Хойновский, И. А.), Kratkiya arkheologicheskiya svedeniya o predkakh slavyan i Rusi, Kiyev [Краткія археологическія свѣдѣнія о предкахъ славянъ и Руси, Кіевъ], 1896.
 
10.
Kondakov, N. (Кондаков, Н.), Istoriya i pamyatniki vizantiyskoy emali, Sankt-Petersburg [История и памятники византийской эмали], 1892.
 
11.
Korzukhina, G. F. (Корзухина, Г. Ф.), Predmety ubora s vyyemchatymi emalyami V – pervoy poloviny VI v. n.e. v Srednem Podneprov'ye, Arkheologiya СССР, vol. E1-43, Leningrad [Предметы убора с выемчатыми эмалями V – первой половины VI в. н.э. в Среднем Поднепровье, Археология СССР, вып. E1-43, Ленинград], 1978.
 
12.
Levada, M. E. (Левада, М .Е.), Sukhonosivka [Сухоносивка], [w:] A. Urbaniak et alii (red.), Terra Barbarica. Studia ofiarowane Magdalenie Mączyńskiej w 65. rocznicę urodzin, Monumenta Archaeologica Barbarica, Series Gemina II, Łódź-Warszawa, 2010, s. 557–594.
 
13.
Menghin, W., Der Berliner Goldhut: Macht, Magie und Mathematik in der Bronzezeit, Staatliche Museen zu Berlin – Stiftung Preussischer Kulturbesitz. Die Sammlungen des Museums für Vor- und Frühgeschichte, vol. II, Regensburg, 2010, p. 11–83.
 
14.
Oblomskiy, A. M., Terpilovskiy, R. V. (Обломский, А. М., Терпиловский, Р. В.), Predmety ubora s vyyemchatymi emalyami na territorii lesostepnoy zony Vostochnoy Evropy (dopolneniye svodov G. F. Korzukhinoy, I. K. Frolova i E. L. Gorokhovskogo), In: A. M. Oblomsky (ed.), Pamyatniki kiyevskoy kul'tury v lesostepnoy zone Rossii (III – nachalo V v n.e.), Ranneslavyanskiy mir 10, Мoskva, p. 113–141 [Предметы убора с выемчатыми эмалями на территории лесостепной зоны Восточной Европы (дополнение сводов Г. Ф. Корзухиной, И. К. Фролова и Е. Л. Гороховского), In: А. М. Обломский (ред.), Памятники киевской культуры в лесостепной зоне России (III – начало V в. н.э.), Раннеславянский мир 10, Москва], 2007.
 
15.
Pobol, L. D. (Поболь, Л. Д.), Slavyanskie drevnosti Belorussi (rannij etap zarubinetskoj kul'tury), Minsk [Славянские древности Белоруссии (ранний этап зарубинецкой культуры), Мінск], 1971.
 
16.
Skarb rechey z emallyu z Krasnogo Boru, In: Seredni viki na Ukraïni, vol. 1, Kiïv, p. 100–113 [Скарб речей з емаллю з Красного Бору, In: Середнi вiки на Украïнi, 1, Кіїв], 1971.
 
17.
Pobol, L., Skarb metalowych pasów z okresu rzymskiego odkryty w miejscowości Krasnyj Bor (BSSR), Wiadomości Archeologiczne XXXVII/2, 1972, p. 115–138.
 
18.
Pokrovskiy, F. V. (Покровскій, Ѳ. В.), Vilenskiy muzey drevnostey. Ob"yasnitel'nyy tekst k fotografiyam, zamenyayushchim soboyu takzhe putevoditel' po muzeyu, Vil'na [Виленскій музей древностей. Объяснительный текст к фотографиям, заменяющим собою также путеводитель по музею, Vil'na], 1892.
 
19.
Spitsyn, A. A. (Спицынъ, А. А.), [С.А.] Predmety s vyyemchatoyu emal'yu, „Zapiski Otdeleniya russkoy i slavyanskoy arkheologii Imperatorskogo Russkogo Arkheologicheskogo Obshchestva” V, s. 149–192 [Предметы съ выемчатою эмалью, „Записки Отдѣленія Русской и Славянской Археологіи Императорскaго Русскаго Археологическаго Общества” V], 1903.
 
20.
Tyshkevich, K. (Тышкевич, К.), O kurganakh v Litve i Zapadnoy Rusi, Vil'na [Курганы въ Литвѣ и Западной Руси, Вильна], 1865.
 
21.
Tyszkiewicz, K., XVI tablic przedstawiających wykopaliska objaśnione w dziele: O kurhanach na Litwie i Rusi Zachodniéj. Studyum archeologiczne przez Konstantego hrabiego Tyszkiewicza, członka wielu uczonych towarzystw, Berlin, 1868.
 
ISSN:0043-5082
Journals System - logo
Scroll to top