PL EN
MISCELLANEA
Uwagi o chronologii absolutnej początków młodszego okresu wpływów rzymskich w kulturze przeworskiej
 
Więcej
Ukryj
1
Instytut Archeologii Uniwersytetu Jagiellońskiego, ul. Gołębia 11, 31-007 Kraków
 
 
Data publikacji: 31-12-2014
 
 
Wiadomości Archeologiczne 2014;LXV(65):135-147
 
SŁOWA KLUCZOWE
DZIEDZINY
STRESZCZENIE
Efforts undertaken until now to establish the dating of the end of phase B2 and the onset of the Younger Roman Period, using mainly finds from the territory of the Przeworsk culture, have at present become, to some extent, outdated. This has happened as a result of progress made in the study of the places of production of individual terra sigillata wares and the dating of the activity of workshops producing this pottery, and even more so, as a result of a significant increase in the number of source evidence. This last observation applies most of all to Przeworsk culture, now with a record of 92 closed assemblages containing terra sigillata, originating from 33 sites (Fig. 1). This is more than twice the number available at the time of the start of earlier studies addressing the absolute chronology of the phases of the Roman Period basing on terra sigillata present in grave inventories from the entire territory of the Barbaricum. New finds of terra sigillata from Przeworsk culture territory have not significantly altered the overall view of the influx of these imports, nevertheless some individual finds have come to light, originating from workshops not represented earlier in the record of terra sigillata wares in our study area. First of all, there has been a visible increase in the number of finds from the youngest wave of the influx of terra sigillata wares, produced during the 3rd century AD – mainly at Westerndorf and at Pfaffenhofen. The discoveries of terra sigillata made more recently in the Przeworsk culture territory did not bring new evidence for the chronology of the Early Roman Period. Neither did the study of this category of imports add much data useful for dating assemblages assigned to the so-called intermediate phase B2b–C1a (Fig. 1), i.e., assemblages that have their chronological position defined by artefacts found with markers of phases B2b and C1a. Terra sigillata discovered in these assemblages originates from workshops active in AD 140–170 at Lezoux (ALBUCIUS, CINNAMUS), at Rheinzabern (JANUARIUS I) or, during a slightly later period, AD 160–195 at Lubié (CASURIUS), or even in AD 175–210 at Rheinzabern. We have more data useful for determining the absolute chronology of phase C1a (Fig. 2). Only a handful of grave assemblages from this phase contain terra sigillata manufactured after AD 160, at Rheinzabern (CERIALIS II–III, CERIALIS IV, CERIALIS V, CERIALIS Towar B) or at Lubié (CASURIUS). It is notable nevertheless that the majority of these workshops, except for the workshop of CASURIUS at Lubié, continued to produce their wares over several decades, presumably, until AD 210s/220s. A similarly modest number of grave assemblages from phase C1a contain terra sigillata manufactured starting from AD 175 until 210–220 (Rheinzabern, group IIa: e.g., B.F. ATTONI; Westerndorf: COMITIALIS). A number of further grave inventories from phase C1a contain even younger wares, originating from the workshop of HELENIUS at Westerndorf, active in AD 200–230, possibly a little longer. Moreover, in the group of grave assemblages likely to date from phase C1a there are also two finds with terra sigillata produced by the potter HELENIUS who was active at Pfaffenhofen in the period AD 210–250. The largest group (more than 30 graves) are assemblages assigned to phase C1 but their dating cannot be refined further - either to phase C1a or to phase C1b (Fig. 3). Despite this they have some relevance for the dating of the origins and the time of the spread of the Younger Roman Period style. Only in a single case a grave dated broadly to phase C1, presumably its earlier segment, contained a terra sigillata vessel produced in AD 150–170 at Rheinzabern (FIRMUS I). Of the remainder nearly a half are inventories containing terra sigillata produced only between AD 175 and 210–220, some of them, even until 230. These are the wares from Rheinzabern (CERIALIS V, COMITIALIS V) and from Westerndorf (COMITIALIS). The same number of inventories dated to an unspecified segment of phase C1, contain somewhat later wares, with a dating of between AD 190/200 and 230s, and some, as late as AD 245/250 (Rheinzabern, group IIc: PRIMITIVUS I; Rheinzabern, group IIIa: JULIUS II – JULIANUS I; Westerndorf: HELENIUS). An analysis focused on the terra sigillata furnishes only limited evidence useful for establishing an absolute dating for the horizon of female graves defined as B2/C1 (Fig. 3). Their contemporaneity with phase C1a is confirmed by the inventory of the grave from Przywóz with fragments of terra sigillata produced in AD 175–210 (Rheinzabern: MAMMILIANUS), and presumably, also of grave 21a from Opatów, with a vessel datable to AD 160–210 (Rheinzabern: COMITIALIS SECUNDIN.AVI). Presumably, this would be the dating appropriate for the burial discovered recently at Morawianki containing a brooch, type A.V, 8 and casket mounts, basing on fragments of a vessel from the workshop COMITIALIS at Westerndorf, active in AD 175–220, and also for the feature 243 recorded in the settlement at Kraków-Mogiła which, next to a brooch type A.43, yielded a fragment of a terra sigillata vessel from the workshop B.F. ATTONI active in AD 175–210. A confirmation for the dating of forms characteristic for the female grave horizon B2/C1 (e.g., brooches type A.41) is supplied also by finds that have a dating based on the correlation with the events from the time of the Marcomannic Wars, e.g., those originating from the camp at Iža and those from a settlement feature in the locality Biely Kostol in western Slovakia. The extended period of activity of individual workshops producing terra sigillata makes it rather difficult to specify more closely of the relationship between finds attributed to successive chronological phases. This observation applies also to the correlation of phases C1a and C1b. The latter is represented in the investigated material by a small number of inventories (Fig. 3). They contain terra sigillata produced in AD 175–210/220 (Rheinzabern: B.F. ATTONI; Westerndorf: COMITIALIS) or AD 200–230 (Westerndorf: HELENIUS). From phase C1b comes also a number of grave finds with terra sigillata produced at Pfaffenhofen in DICANUS style, AD 230–260. Thus, terra sigillata finds confirm that artefacts recognized as typical for phase C1b were in use presumably already during the late 2nd century, or the first and the second decade of the 3rd century, contemporaneously with forms typical for phase C1a. Because, if we assume that the terra sigillata from AD 170–210/220 does not come from the final years of activity of the workshop which produced them, we have to accept that the find from Chorula confirms a surmise drawn on the basis of Roman iconography on the early appearance of some forms (in this case, shield-bosses with a hemispherical body and no collar), prior to the period of the spread of the style of phase C1b. This is shown by the sarcophagus from Via Tiburtina-Portonaccio, dating from AD 180s, with a depiction of a shield boss of a form corresponding to the find from Chorula. Drawing on the chronology of other imports, the onset of phase C2 has been accepted as coinciding with the early years of the second half of the 3rd century. Consequently, one may conclude that inventories with the youngest imports of terra sigillata, the wares of HELENIUS of Westerndorf and somewhat younger wares from Pfaffenhofen (HELENIUS, DICANUS), originate still from the final years of phase C1. These grave inventories, like the relatively abundant other wares from Pfaffenhofen discovered without a specified context, would be evidence of a much more intensive Przeworsk culture settlement during phase C1b, than might be concluded basing on the known finds of artefacts of a form recognized as markers of this phase. The number of currently known assemblages dated by terra sigillata vessels shows that, in determining the chronology of the closing stage of the Early Roman Period and the onset of the Younger Roman Period, our basis are mainly sepulchral Przeworsk culture assemblages containing this pottery. To some extent observations presented here relative to the dating of the onset and the duration of phase C1b find confirmation also in finds of assemblages with terra sigillata from the territory of the Wielbark culture. That our observations are correct is indicated also by the relatively modest number of closed assemblages containing terra sigillata from other regions of the Central European Barbaricum. In summary, we find that we have to distinguish two horizons within the early segment of the Younger Roman Period: a period when some forms, still not too numerous, characteristic for phase C1a, come into use, and a period when the style typical for this phase has become widespread. In Przeworsk culture the first of these horizons began during the third quarter of the 2nd century, although presumably not in its opening years, whereas the onset of the second horizon, proper for the Younger Roman Period, definitely ought to be dated to the last quarter of that century, most likely, its end, after the Marcomannic Wars. Less easily defined are two horizons of phase C1b: an older, partly still synchronous with phase C1a, presumably spanning the end of the 2nd century and the first two, possibly, three decades of the 3rd century, and a second horizon covering the remainder of the first half of that century. Thus, observations presented here confirm the view that the cultural change during the Roman Period did not unfold in leaps and bounds, and the periodization scheme used universally for this period reflects only a general sequence of successive stylistic changes and, as such, does not allow a closer absolute dating also of the finds which are recognized as characteristic for a particular phase. This has relevance for any attempts made to synchronize the findings from the analysis of archaeological sources with historical data, and also for the studies of the chronology of change in different areas of culture of the barbarian societies of the Roman Period.
 
REFERENCJE (73)
1.
Andrzejowski, J., Przychodni, A., Terra sigillata z cmentarzyska kultury wielbarskiej w Jartyporach na zachodnim Podlasiu, Wiadomości Archeologiczne LX, 2008, s. 161–178.
 
2.
Bednarczyk, J., Sépultures de la civilisation de Przeworsk en Couïavie, Pologne, Inventaria Archaeologica LXVI, 1994.
 
3.
Bemmann, J., Zur Münz- und Münzersatzbeigabe in Gräbern der Römischen Kaiserzeit und Völkerwanderungszeit des mittel- und nordeuropäischen Barbaricums, [w:] Neue Forschungsergebnisse zur nordwesteuropäischen Frühgeschichte unter besonderer Berücksichtigung der altsächsischen Kultur im heutigen Niedersachsen, Studien zur Sachsenforschung 15, Oldenburg, 2005, s. 1–62.
 
4.
Bernhard, H., Zur Diskussion um die Chronologie Rheinzaberner Relieftöpfer, „Germania” 59, 1981, s. 79–93.
 
5.
Biborski, M., Chronologia cmentarzyska kultury przeworskiej z młodszego i późnego okresu rzymskiego oraz z wczesnej fazy wędrówek ludów w Mokrej na Śląsku, Wiadomości Archeologiczne LXI (2009–2010), 2010, s. 137–151.
 
6.
Biborski, M., Ilkjær, J., Illerup Ådal 11. Die Schwerter. Textband, Jutland Archaeological Society Publications XXV:11, Århus, 2006.
 
7.
Biborski, M., Ilkjær, J., Illerup Ådal 12. Die Schwerter. Katalog, Tafeln und Fundlisten, Jutland Archaeological Society Publications XXV:12, Århus, 2006.
 
8.
Biborski, M., Kazior, B., Badania sondażowe na cmentarzysku kultury przeworskiej z okresu wpływów rzymskich w Mokrej, województwo częstochowskie, Badania archeologiczne na Górnym Śląsku i ziemiach pogranicznych w 1994 roku, Katowice, 1997, s. 113–118.
 
9.
Bittner, F., Zur Fortsetzung der Diskussion um die Chronologie der Rheinzaberner Relieftöpfer, „Bayerische Vorgeschichtsblätter” 51, 1986, s. 223–259.
 
10.
Błaszczyk, Z., Rozwój społeczno-gospodarczy Polski środkowej w okresie rzymskim, Prace i Materiały Muzeum Archeologicznego i Etnograficznego w Łodzi, seria archeologiczna 22, 1975, s. 254–269.
 
11.
Błażejewski, A., Kultura przeworska a reńsko-wezerska strefa kulturowa, Acta Universitatis Wratislaviensis 2939, Studia Archeologiczne XXXIX, 2007, Wrocław.
 
12.
Bodzek, J., Aneks: Denar Trajana ze stanowiska 3 w Bessowie, gm. Bochnia, [w:] J. Okoński, Osada na stanowisku 3 w Bessowie, gm. Bochnia na tle nadrabskiego mikroregionu osadniczego, Acta Archaeologica Carpathica XXXV (1999–2000), 2000, s. 168.
 
13.
Buratyński, S., Zabytki z okresu wpływów rzymskich z Woli Pawłowskiej i Lisowa, pow. Opatów, Sprawozdania Archeologiczne XXV, 1973, s. 183–192.
 
14.
Bursche, A., Terra Sigillata from Closed Finds north of the Carpathians, [w:] K. Godłowski, R. Madyda-Legutko (red.), Probleme der Relativen und Absoluten Chronologie ab Latènezeit bis zum Frühmittelalter. Materialien des III. Internationalen Symposiums: Grundprobleme der frühgeschichtlichen Entwicklung im nördlichen Mitteldonaugebiet, Kraków-Karniowice 3.–7. Dezember 1990, Kraków, 1992, s. 141–148.
 
15.
Ciołek, R., Die Fundmünzen der römischen Zeit in Polen, Schlesien, Collecion Moneta 83, Wetteren, 2008.
 
16.
Domżalski, K., Terra sigillata bowl from a rich cremation burial from Giebułtów near Cracow, Materiały Archeologiczne XXX, 1997, s. 103–109.
 
17.
Domżalski, K., Terra sigillata z grobu w Giebułtowie, [w:] J. Kolendo (red.), Nowe znaleziska importów rzymskich z ziem Polski I, Corpus der römischen Funde im europäischen Barbaricum – Polen, Supplement 1, Warszawa, 1998, s. 85–91.
 
18.
Erdrich, M., Rom und die Barbaren. Das Verhältnis zwischen dem Imperium Romanum und den germanischen Stämmen vor seiner Nordwestgrenze von der späten römischen Republik bis zum Gallischen Sonderreich, Mainz, 2001.
 
19.
Gabler, D., Die sigillaten von Salla (Zalalövo), Grabungen 1982–1983, Acta Archaeologica Academiae Scientiarum Hungaricae XLI, 1989, s. 435–475.
 
20.
Gabler, D., Über die Aussagerkraft der Terra sigillata-Funde bezüglich der Zerstörungen in den Provinzen, [w:] H. Friesinger, J. Tejral, A. Stuppner, Markomannenkriege – Ursachen und Wirkungen, VI. Internationales Symposiums-Grundprobleme der frühgeschichte Entwicklung im nördlichen – Wien 23–26. November 1993, Spisy Archeologického Ústavu AV ČR Brno 1, Brno, 1994, s. 355-369.
 
21.
Gabler, D., Vaday, A. H., Terra sigillata zwischen Pannonien und Dazien, Teil II, Acta Archaeologica Academiae Scientiarum Hungaricae XLIV, 1992, s. 83–160.
 
22.
Gedl, M., Obiekty z okresu wpływów rzymskich na cmentarzysku w Kietrzu, woj. Opole, [w:] M. Gedl (red.), Scripta Archaeologica, Uniwersytet Jagielloński, Varia CCXXXI, Warszawa-Kraków, 1988, s. 119–198.
 
23.
Godłowski, K., Sprawozdania z badań na cmentarzysku z okresu wpływów rzymskich w Walenczowie i Rybnie, pow. Kłobuck w 1964 roku, Sprawozdania Archeologiczne XVIII, 1966, s. 148–152.
 
24.
Godłowski, K., The Chronology of the Late Roman and Early Migration Periods in Central Europe, ZNUJ CCXVII = Prace Archeologiczne 11, Kraków, 1970.
 
25.
Godłowski, K., Materiały do poznania kultury przeworskiej na Górnym Śląsku, cz. II, Materiały Starożytne i Wczesnośredniowieczne IV, 1977, s. 7–237.
 
26.
Godłowski, K., Die Synchronisierung der Chronologie des germanischen Fundstoffes zur Zeit der Markomannenkriege, [w:] H. Friesienger, J. Tejral, A. Stuppner (red.), Markomannenkriege – Ursachen und Wirkungen, Spisy Archeologického Ústavu AV ČR Brno 1, Brno, 1994, s. 115–128.
 
27.
Halama, J., Nálezy terry sigillaty v Čechách, [w:] E. Droberjar, O. Chvojka (red.), Archeologie barbarů 2006. Příspěvky z II. protohistorické konference, České Budějovice, 21.–24.11.2006, Archeologické výzkumy v jižních Čechách, Suppl. 3., České Budějovice, 2007, s. 195–240.
 
28.
Hartley, B. R., The Roman occupations of Scotland. The evidence of Samian Ware, „Britannia” III, 1972, s. 1–55.
 
29.
Hüssen, C.-M., Rajtár, J., Zur Frage archäologischer Zeugnisse der Markomannenkriege in der Slowakei, [w:] H. Friesienger, J. Tejral, A. Stuppner (red.), Markomannenkriege – Ursachen und Wirkungen, Spisy Archeologického Ústavu AV ČR Brno 1, Brno, 1994, s. 217–232.
 
30.
Ilkjær, J., Illerup Ådal 9. Die Schilde. Textband, Jutland Archaeological Society Publications XXV:9, Århus, 2001.
 
31.
Jamka, R., Ciałopalne cmentarzyska kultury przeworskiej w Ciosnach, pow. Łódź, ZNUJ 46 = Prace Archeologiczne 3, Kraków, 1962, s. 59–163.
 
32.
Jasnosz, S., Cmentarzysko z okresu późnolateńskiego i rzymskiego w Wymysłowie, pow. Gostyń, „Fontes Archaeologici Posnanienses” II (1951), 1952, s. 1–284.
 
33.
Jażdżewska, M., Tyszler, L., Ślady kontaktów handlowych z Imperium Rzymskim na cmentarzysku kultury przeworskiej w Przyrownicy, stanowisko 1, gm. Wodzierady, woj. Sieradz (dawniej pow. Łask), „Sieradzki Rocznik Muzealny” 9 (1993–94), 1994, s. 69–78.
 
34.
Jażdżewski, K., The ‘Princes Graves’ and Associated Industrial Settlement of the Second and Third Centuries AD at Przywóz, Central Poland, [w:] J. V. S. Megaw (red.), To illustrate the monuments. Essays on archaeology presented to Stuart Piggott on the occasion of his sixty-fifth birthday, London, 1976, s. 210–228.
 
35.
Kaczanowski, P., Drochlin, ciałopalne cmentarzysko kultury przeworskiej z okresu wpływów rzymskich, ZNUJ DCCCXXVIII = Prace Archeologiczne 40, Kraków, 1987.
 
36.
Kaczanowski, P., Klasyfikacja grotów broni drzewcowej kultury przeworskiej w okresu rzymskiego, Klasyfikacje zabytków archeologicznych I, Kraków, 1995.
 
37.
Kaczanowski, P., Margos, U. (red.), TABVLA IMPERII ROMANI M34 – KRAKÓW, Kraków 2002.
 
38.
Kaczanowski, P., Przychodni, A., Die absolute Chronologie der Anfänge der jüngeren römischen Kaiserzeit im Lichte der terra sigillata-Funde, [w:] Neue Forschungen zu den Markomannenkriegen: Zeitliches und räumliches Umfeld – Ursache, Verlauf, Auswirkungen. Materialien aus 24. Internationales Symposion Grundprobleme der frühgeschichtlichen Entwicklung im mittleren Donauraum. Smolenice 2012, Bratislava w druku.
 
39.
Kaszewska, E., Witaszewice, distr. de Łęczyca, dép. de Łódź. Tombe „princière” N°22, Inventaria Archaeologica XXVII, Warszawa-Łódź, 1971.
 
40.
Kellner, H. J., Die Bildstempel von Westerndorf, Comitialis und Iassus, „Bayerische Vorgeschichtsblätter” 46, 1981, s. 121–189.
 
41.
Kietlińska, A., Dąbrowska, T., Cmentarzysko z okresu wpływów rzymskich we wsi Spicymierz, pow. Turek, Materiały Starożytne IX, 1963, s. 143–253.
 
42.
Kleiner, D., Roman Sculpture, New Haven (Conn.), 1993.
 
43.
Kočka, W., Grób ciałopalny ze starszego okresu rzymskiego w Żerkowie, w powiecie jarocińskim, Wiadomości Archeologiczne XVI (1939), 1948, s. 170–177.
 
44.
Kowalczyk, M., Sprawozdanie z prac wykopaliskowych prowadzonych na cmentarzysku kurhanowym z wczesnego okresu rzymskiego w Przywozie, pow. Wieluń, Sprawozdania Archeologiczne XIX, 1968, s. 113–122.
 
45.
Kuzmová, K., Terra sigillata im Vorfeld des nordpannonischen Limes (Südwestslowakei), Archaeologica Slovaca Monografiae – Fontes XVI, Nitra, 1997.
 
46.
Kuzmová, K., Roth, P., Terra sigillata v Barbariku. Nálezy z germánskych sídlisk a pohrebísk na územi Slovenska, Materialia Archaeologica Slovaca IX, Nitra, 1988.
 
47.
Laser, R., Terra sigillata-Funde aus den östlichen Bundesländern, Materialien zur römisch-germanischen Keramik 13, Bonn, 1998.
 
48.
Lund Hansen, U., Die skandinavischen Terra sigillata-Funde zu ihrer Herkunft, Datierung und Relation zu den übrigen römischen Importen der jüngeren Kaiserzeit, Studien zur Sachsenforschung 3, Hildesheim, 1982, s. 75–99.
 
49.
Madyda-Legutko, R., Die Gürtelschnallen der Römischen Kaiserzeit und der frühen Völkerwanderungszeit im mitteleuropäischen Barbaricum, B.A.R. Int. Series 360 (1986), Oxford, 1987.
 
50.
Madyda-Legutko, R., Studia na zróżnicowaniem metalowych części pasów w kulturze przeworskiej. Okucia końca pasa, Kraków, 2011.
 
51.
Madyda-Legutko, R., Rodzińska-Nowak, J., Zagórska-Telega, J., Opatów Fpl. 1. Ein Gräberfeld der Przeworsk-Kultur im nordwestlichen Kleinpolen. Katalog, Monumenta Archaeologica Barbarica XV/1, Warszawa-Kraków, 2011.
 
52.
Madyda-Legutko, R., Zagórska-Telega, J., Znaleziska monet rzymskich ze stanowisk kultury przeworskiej położonych w dorzeczu Liswarty, [w:] A. Bursche, R. Ciołek (red.), Antyk i barbarzyńcy. Księga dedykowana Profesorowi Jerzemu Kolendo w siedemdziesiątą rocznicę urodzin, Warszawa, 2003, s. 285–299.
 
53.
Moszczyński, J., Tyszler, L., Groby z terra sigillata z cmentarzyska kultury przeworskiej w Wiktorowie, pow. zgierski [w:] J. Kolendo, A. Bursche (red.), Nowe znaleziska importów rzymskich z ziem Polski II, Corpus der römischen Funde im europäischen Barbaricum – Polen, Suplement tom 2, Warszawa, 2001, s. 99–116.
 
54.
Natuniewicz-Sekuła, M., Okulicz-Kozaryn, J., Wybrane groby z importami rzymskimi z cmentarzyska w Weklicach, pow. elbląski, stan. 7, Widomości Archeologiczne LIX, 2007, s. 45–76.
 
55.
Nowakowski, Z., Tyszler, L., Terra sigillata z cmentarzyska w Żdżarowie, stan. 1, woj. skierniewickie, [w:] J. Kolendo (red.), Nowe znaleziska importów rzymskich z ziem Polski I, Corpus der römischen Funde im europäischen Barbaricum – Polen, Supplement 1, Warszawa, 1998, s. 105–118.
 
56.
Okoński, J., Osada na stanowisku 3 w Bessowie, gm. Bochnia na tle nadrabskiego mikroregionu osadniczego, Acta Archaeologica Carpathica XXXV (1999–2000), 2000, s. 113–167.
 
57.
Oldenstein-Pferdehirt, B., Zur Sigillatabelieferung von Obergermanien, Jahrbuch des Römisch-Germanischen Zentralmuseums Mainz”, 30, 1983, s. 359–380.
 
58.
Poleska, P., Celtycki warsztat garncarski na osadzie w Krakowie-Pleszowie, stanowisko 20, „Materiały Archeologiczne Nowej Huty” XXII, 2000, s. 75–93.
 
59.
Przychodni, A., Analiza fragmentu terra sigillata z osady na stanowisku 3 w Bessowie, gm. Bochnia, woj. małopolskie, Acta Archaeologica Carpathica XXXV (1999–2000), 2000, s. 169–172.
 
60.
Przychodni, A., Zur Frage der Verbreitung von Terra sigillata auf dem Gebiet des heutigen Polens, Acta Archaeologica Carpathica XLV, 2010, s. 68–177.
 
61.
Przychodni, A., Napływ terra sigillata na obszar kultury przeworskiej, m-pis rozprawy doktorskiej, archiwum Instytutu Archeologii Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków, 2012.
 
62.
Przychodni, A., Unikalny fragment wschodniogalijskiego naczynia terra sigillata w zbiorach Muzeum Górnośląskiego w Bytomiu, Rocznik Muzeum Górnośląskiego w Bytomiu 20, Bytom, w druku.
 
63.
Rajtár, J., Das Holz-Erde-Lager aus der Zeit der Markomannenkriege in Iža [w:] K. Godłowski, R. Madyda-Legutko (red.), Probleme der Relativen und Absoluten Chronologie ab Latènezeit bis zum Frühmittelalter. Materialien des III. Internationalen Symposiums: Grundprobleme der frühgeschichtlichen Entwicklung im nördlichen Mitteldonaugebiet, Kraków-Karniowice 3.–7. Dezember 1990, Kraków, 1992, s. 149–170.
 
64.
Schönberger, H., Kastell Künzing-Quintana. Die Ausgrabungen von 1958 bis 1966, Limesforschungen 13, Berlin, 1975.
 
65.
Siciński, W., Ratownicze badania archeologiczne na stanowisku 1 w Gozdowie, pow. zgierski, woj. Łódzkie (trasa autostrady A-1), Via Archaeologica Lodziensis 3, Łódź, 2010, s. 11–184.
 
66.
Stanfield, J. A., Simpson, G., Les potiers de la Gaule centrale, Revue archéologiques Sites, hors-série 37, Gonfaron, 1990.
 
67.
Szydłowski, J., Cmentarzysko z okresu wpływów rzymskich w Choruli, pow. Krapkowice, Wrocław, 1964.
 
68.
Tóth, E., Pilismarót-szobi rév, római erődítmény, Dunai Régeszeti Közlemények 1979, Budapest, 1980, s. 77–82.
 
69.
Tyszler, L., Terra sigillata na ziemiach Polski, część I: Tekst, Acta Archaeologica Lodziensia 43, Łódź, 1999.
 
70.
Tyszler, L., Terra sigillata na ziemiach Polski, część II: Katalog i tablice, Acta Archaeologica Lodziensia 44, Łódź, 1999.
 
71.
Tyszler, L., Ceramika importowana na północ od Karpat i Sudetów, Spatium Archaeologicum 4, Łódź, 2012.
 
72.
Woźniak, Z., Wyniki badań w Mogile (Nowa Huta) rejon Szpital Wschód w r. 1959, Wiadomości Archeologiczne XXVII/3, 1962, s. 321–323.
 
73.
Zielonka, B., Cmentarzysko z okresu cesarstwa rzymskiego w Lachmirowicach w pow. inowrocławskim, Przegląd Archeologiczny IX/2–3 (1951–1952), 1953, s. 353–386.
 
ISSN:0043-5082
Journals System - logo
Scroll to top