PL EN
ROZPRAWY
Uwagi o chronologii i rozwoju przestrzennym cmentarzyska kultury przeworskiej w Opatowie, stan. 1, woj. śląskie
 
Więcej
Ukryj
1
Instytut Archeologii Uniwersytetu Jagiellońskiego, ul. Gołębia 11, PL 31-007 Kraków
 
 
Data publikacji: 31-12-2011
 
 
Wiadomości Archeologiczne 2011;LXII(62):3-48
 
SŁOWA KLUCZOWE
DZIEDZINY
STRESZCZENIE
On the turn of the Early and Younger Roman Period, i.e. during the latter half of the 2nd c. AD, a settlement micro-region took form in the basin of the Liswarta R. The area was investigated by Professor Kazimierz Godłowski from the Chair of Archaeology, Jagiellonian University (now, Institute of Archaeology) in 1956–1983 in a project of wide-scale excavation focusing mainly on the extensive cemetery at Opatów, site 1, comm. loco, distr. Kłobuck, Silesian voiv. (former Częstochowa voiv.). The site had been excavated for the first time in 1938 by two archaeologists from Cracow: Tadeusz Reyman and Stefan Nosek. For the time being the cemetery at Opatów is the largest fully investigated burial site of the Przeworsk Culture people. It owes its exceptional character to its intelligible horizontal stratigraphy, evidence on several different forms of cremation burial and also its grave inventories many of which contain Roman imports and a series of artefacts of great value in refining the chronology of the Roman Period. The cemetery continued in use over the entire period of development of the people of Przeworsk Culture in the basin of the Liswarta, i.e., some 300 years, approximately from mid-2nd century until the first decades of the 5th c. AD. To this period, corresponding to 10 generations, we can attribute some 1000 features. Horizontal stratigraphy observed at Opatów provided K. Godłowski with basic input for the study of the chronology of the Przeworsk Culture during the Younger and the Late Roman Period and the early stages of the Migration Period; the results of this research have a interregional significance. After analysing grave inventories containing relatively numerous chronologically sensitive metal objects Godłowski distinguished five phases of the cemetery. A more recent analysis of all the materials from Opatów has revealed that the majority of burials belong in the category of poorly furnished graves. More than once this has made it difficult to determine the their chronological position. Nevertheless, using input from detailed examination of selected categories e.g., Samian ware, supported with the most recent insights from analysis of the greatly increased source base, it has been possible to refine the dating of some of the burials. A new analysis made of the planigraphy of the cemetery at Opatów which took into account all the categories of finds, including pottery, as well as all the different grave forms, helped modify to some extent our understanding of the spatial development of the site and identify zones corresponding to the cemetery’s four phases. Phase I corresponds to phase C1a, including the horizon B2/C1, phase II – to phase C1b, phase III – to phase C2, and phase IV – to phases C3–D, in the system of relative chronology in Central European Barbaricum. It was observed that there is some overlapping of zone defined by the occurrence of artefact types distinctive for individual chronological phases and that, on occasion, these zones could not be separated precisely. This makes the attribution of some forms to a specific phase quite difficult. Ultimately it was established that the area of the cemetery was close in its shape to a crescent. Its oldest part is at the centre, from which area the cemetery subsequently spread out east- and southward. Archaeological material from this central area is understood to belong in phase I of the cemetery, datable to the early stage of the Younger Roman Period, i.e., phase C1a, including its distinctive horizon B2/C1. In the new system, phase I corresponds to phases I and II of K. Godłowski. Forms associated with this phase include numerous fibulae represented by a wide selection of types, both forms documenting continuity of earlier stylistic traditions of the Early Roman Period (fibulae Almgren group II, IV and V) and forms typical for the Younger Roman Period (fibulae AVI and AVII). Weapons are relatively numerous and include metal elements of shields and metal points from pole weapons. Other notable forms include a shield boss – late variant of shield bosses with a blunt spike and a relatively low collar, a shield boss with what is known as a pseudo-spike, a late conical shield boss with a high collar, and also, a U-shaped shield grip with an not clearly defined fan-shaped rivet plate. Roman imports are represented by fragments of bronze and glass vessels and fragments of Samian ware. Phase B2/C1 is apparent at Opatów in inventories of female graves. On just two occasions the lingering of forms characteristic for the Early Roman Period was observed, in graves with ‘male’ furnishings, which chronologically belong to the beginning of the Younger Roman Period. The presence of these early forms may be explained by the advanced age at death of the buried individuals. To the east and west of the central area of the cemetery it is possible to identify a zone with grave inventories containing forms characteristic for the later segment of the Younger Roman Period, attributed to phase II of the cemetery, which corresponds to most of the phase III of K. Godłowski, and to phase C1b. Small finds include numerous fibulae, Almgren group VI, weapons, e.g., swords type Folkeslunda-Zaspy of M. Biborski, and Samian ware, mainly from Westerndorf and from Pfaffenhofen, forming a visible concentration to the east of the central area of the cemetery. It is especially noteworthy that immediately to the north of the graves with Samian ware there is an observable concentration of finds with an evidently later chronological position, presumably, attributable to the final phase of the Roman Period. Moving even more to the east and south-west we come to an area which may be defined as zone III of the cemetery, synchronized with the late phase of the Late Roman Period, i.e., phase C2. This corresponds partly to phases III and IV of K. Godłowski. This part of the cemetery yielded items of weaponry such as a sword type Nydam-Kragehul, shield bosses with a hemispherical-domed top and a low waisted collar (graves 289 and 1187), shield grips with short rivet plates, points from pole weapons type XV, and in particular, type XX and XXII of P. Kaczanowski. There were no finds of spurs but a few finds of shears. There were good many finds of melted glass vessels and some glass counters. The area on the south-western and eastern margin of the cemetery represents its final phase IV – synchronized with phases C3–D in relative chronology. It corresponds to phase V of K. Godłowski. Distinctive forms include buckles with a thickened oval frame, group H of R. Madyda-Legutko, turning knives and elements of a lathe (grave 945), a bipartite ring horse-bit (above grave 459), a drinking horn terminal, group F type 2 of J. Andrzejowski, and also, an awl, type Dresden-Dobritz/Żerniki Wielkie. Weapons are represented by a handful of spear/lance points, type XVI, XXII of P. Kaczanowski, arrowheads (graves 957 and 987) and a shield grip with short and narrow rivet plates and a spur with rivets at heel band terminals (grave 322), type H of J. Ginalski, i.e., type Leuna variant D of U. Geisler. Also found in this zone are numerous fragments of partly melted glass vessels. Although the cemetery at Opatów continued in use into the early phase of the Migration Period this chronological segment is represented by only a small number of forms associated with stadium D. Some of them are not represented at all, e.g. metalwork decorated with stamp-impressed concentric rings and rosettes, characteristic for Untersiebenbrunn style, or fibulae type Prag. Nevertheless, settlement in the micro-region on the Liswarta R. apparently continued for some time, as documented by material from the nearby cemetery at Mokra. Significant results came from an analysis of the sizable pottery series secured at Opatów, both hand-built and wheel-made. It was found, e.g., that hand-built vessels with a black smoothed surface continued in use without interruption until the early phase of the Migration Period; this agrees with the results from the study of the pottery series from the Przeworsk Culture settlement at Jakuszowice. Moreover, many forms of hand-built vessels have to be recognised as long-lived: vessels with a biconical profile (group II), S-profiled jars (group V) and small basins with a rounded or a recessed base (group VI). Moreover, analysis of pottery styles revealed that the community using the cemetery could have arrived to the basin of the Liswarta from Silesia or Greater Poland, as the hand-built vessels and some features of their decoration, documented in the necropolis at Opatów find the greatest number of analogies in grave-fields discovered in the two regions. The first wheel-made vessels are recorded at Opatów during its oldest phase, in grave assemblages dated by fibulae A.II and A.V to phase B2/C1 (graves 745 and 808). This confirms the validity of the view on the relatively early appearance of wheel-made vessels in inventories of Przeworsk Culture. Vessels made using this method are present in all zones of the cemetery at Opatów, but their number visibly increases with each chronological stadium. In the cemetery at Opatów it is possible to grasp the changes taking place in the funerary rite over the entire period of its use. During phase I, i.e., on the turn of the Early and the Late Roman Period, urned burial was the dominant form. During phase II, which corresponds broadly to phase C1b, the number of urned graves becomes smaller and, with time, they are noted only sporadically. Analogical changes in the frequency of occurrence of urned graves are observed at this time on most of the territory of Przeworsk Culture. In the cemetery at Opatów the dominant form throughout is urned burial described as ‘pure’, as opposed to urned burial with the remains of the cremation pyre. In one notable case an urned burial dated to phase C1b was found under a presumed barrow mound (grave 1229). This grave was discovered at a considerable distance of c. 15 m from other features dated to the early segment of the Younger Roman Period, forming a concentration in this part of the cemetery. Another form of burial documented for the whole duration of the cemetery at Opatów was deposition of cremations in an organic container. Similar burials continued to be deposited without interruption until the time the cemetery went out of use. In this group, similarly as in case of urned graves, the dominant form is ‘pure’ burial. A new form noted during phase C1a are burials established on the site of cremation. One of its variants is burial known in literature as bustum – where the pyre is constructed over the grave pit – widespread in the Roman provinces. The cremation is deposited in an urn placed inside a relatively large pit (e.g. feature 601, 603-606-608, 631). The fill of such pits includes layers of burning and abundant charcoal fragments. Another distinctive form of feature associated with cremation in situ recorded at Opatów are ditch features, known mostly from other sites in the Liswarta basin, e.g., Żabieniec, Rybno and Mokra, and described in literature as ditch features, type Żabieniec. The cemetery at Opatów yielded both ‘classic’ rectangular ditch features as well as features with a more irregular outline and linear ditches. All the ditch features discovered at Opatów belong in phase C2 and phase C3–D. Still another characteristic feature at Opatów, noted for the first time in phase C1a, are cremation patches (‘layered features’), with an irregular outline, of a substantial depth, which usually cover an area of several sqq. metres and represent the remains of a single cremation in situ (e.g. feature 1216). The presence of cremation patches is confirmed in all the phases of the cemetery. Also found at Opatów are cremation patches, 10–20 cm in thickness, which contain a great amount of charcoal, burnt earth, burnt ceramics and fragments of metal, bone and glass objects, as well as burnt human bones, spread out over an area of several to a dozen-odd square metres. The lower levels in the cremation patches included earth which had been burnt in situ. The layered features have yielded bones belonging to several individuals. Large cremation patches are assigned to its phase IV, synchronized with phases C3–D. They were recorded at the opposite, south-western and eastern ends of the cemetery (e.g. feature 439-441, 449-454). The cremation patches are interpreted as the site of repeated cremation, made on the surface of the ground, from which – presumably – only a portion of the bone remains and grave goods was removed to be buried at some distance from the site of the cremation. This is confirmed by the presence in the graves attributed to the final stages of the cemetery at Opatów of a very small quantity of cremated bones. One more form identified at Opatów are large sunken features which presumably represent the fire-spots (Germ. Ustrine) and traces of hearths, of small size, presumably associated with poorly understood ritual practices undertaken within the cemetery. The distribution of these features suggests that each one was associated with its individual group of graves. The results of observations made in the cemetery at Opatów indicate that changes in the funerary cremation rite observed in Przeworsk Culture during the Early and Late Roman Period did not have the nature of an evolution, i.e., there was no simple temporal sequence: urned burial – pit burial – cremation patch. Changes started still at the onset of the Younger Roman Period, possibly even during late phase B2. At Opatów even during phase I there is evidence, next to urned and pit graves, of graves of type bustum and small-sized cremation patches associated with single cremations in situ. With time these processes intensify and, apparently, features associated with repeated cremation in situ, come into use. The grave inventories investigated at Opatów vary widely as to the wealth of their furnishings. In the light of the criteria accepted in literature most of these burials have modest or poor furnishings. All the same, graves which may be considered as richly furnished are present in all the phases that the cemetery at Opatów was in use. Their largest number is noted during phase I and this is consistent with the general tendency as regards the tradition of grave furnishing observed in Przeworsk Culture on the turn of the Early and Younger Roman Period. The recent extensive study of the archaeological material from the Przeworsk Culture cemetery at Opatów furnished new data on various aspects of culture of the community using this site. The dating of many categories of finds could be refined our understanding of the spatial development of the cemetery was improved. New insight was gained on the character of changes in the funerary tradition taking place within the Przeworsk Culture environment during the Younger and Late Roman Period and early phase of the Migration. Moreover, we obtained evidence on the biological condition of the community using the cemetery at Opatów and identified the main areas with which these people were in some form of contact. This data represents valuable source for continued research, both on a micro-regional scale as well as focused on issues pertinent for Central European Barbaricum at large.
REFERENCJE (159)
1.
Almgren, O. 1923: Studien über nordeuropäische Fibelformen der ersten nachchristlichen Jahrhunderte mit Berücksichtigung der provinzialrömischen und südrussischen Formen, Mannus-Bibliothek 32, Leipzig.
 
2.
Andrzejowski J. 1991: Okucia rogów do picia z młodszego okresu przedrzymskiego i okresu wpływów rzymskich w Europie Środkowej i Północnej, „Materiały Starożytne i Wczesnośredniowieczne” VI, s. 7–119.
 
3.
Andrzejowski J. 1992: The Roman Period Brooches Made of Decoratively Coiled Ware, Barbaricum 2, Warszawa, s. 160–186.
 
4.
Andrzejowski J. 1998: Nadkole 2. A Cemetery of the Przeworsk Culture in Eastern Poland, Monumenta Archaeologica Barbarica V, Kraków.
 
5.
Andrzejowski J. 2000: Wczesnorzymska miniaturka tarczy z Nadkola nad Liwcem, [w:] R. Madyda-Legutko, T. Bochnak (red.), SVPERIORES BARBARI. Księga pamiątkowa ku czci Profesora Kazimierza Godłowskiego, Kraków, s. 23–47.
 
6.
Andrzejowski J. 2001a: Wschodnia strefa kultury przeworskiej – próba definicji, „Wiadomości Archeologiczne” LIV (1995–1998), s. 59–87.
 
7.
Andrzejowski J. 2001b: Późnorzymska zapinka z Łubnic, woj. świętokrzyskie, „Wiadomości Archeologiczne” LV (1999–2001), s. 55–63.
 
8.
Andrzejowski J., Przychodni A. 2008: Terra sigillata z cmentarzyska kultury wielbarskiej w Jartyporach na zachodnim Podlasiu, „Wiadomości Archeologiczne” LX (2008), s. 161–178.
 
9.
Biborski M. 1978: Miecze z okresu wpływów rzymskich na obszarze kultury przeworskiej, „Materiały Archeologiczne” XVIII, s. 53–165.
 
10.
Biborski M. 1997: Balteusschliesse aus dem Hortfund von Łubiana, Gem. Kościerzyna, Woiw. Gdańsk, vor dem Hintergrund anderer Fundstücke dieser Art, [w:] J. Gurba, A. Kokowski (red.), Kultura przeworska. Materiały z konferencji, Kultura przeworska III, Lublin, s. 245–261.
 
11.
Biborski M. 1998: Badania wykopaliskowe na cmentarzysku kultury przeworskiej z okresu wpływów rzymskich w Mokrej, województwo częstochowskie, Badania archeologiczne na Górnym Śląsku i ziemiach pogranicznych w 1995 roku, Katowice, s. 63–75.
 
12.
Biborski M. 2000a: Wyniki badań wykopaliskowych na cmentarzysku kultury przeworskiej z okresu wpływów rzymskich w Mokrej, województwo częstochowskie, Badania archeologiczne na Górnym Śląsku i ziemiach pogranicznych w 1996 roku, Katowice, s. 85–87.
 
13.
Biborski M. 2000b: Dalsze badania na stanowisku 8 w Mokrej, województwo częstochowskie, Badania archeologiczne na Górnym Śląsku i ziemiach pogranicznych w 1997 roku, Katowice, s. 100–109.
 
14.
Biborski M. 2001: Badania ratownicze na cmentarzysku kultury przeworskiej w Mokrej, województwo częstochowskie, Badania archeologiczne na Górnym Śląsku i ziemiach pogranicznych w 1998 roku, Katowice, s. 125–133.
 
15.
Biborski M. 2002: Ratownicze badania wykopaliskowe na cmentarzysku kultury przeworskiej z późnego okresu wpływów rzymskich i wczesnej fazy wędrówek ludów w Mokrej, województwo śląskie, Badania archeologiczne na Górnym Śląsku i ziemiach pogranicznych w latach 1999–2000, Katowice, s. 229–241.
 
16.
Biborski M. 2004: Dalsze ratownicze badania wykopaliskowe na cmentarzysku kultury przeworskiej z późnego okresu wpływów rzymskich i wczesnej fazy wędrówek ludów w Mokrej, województwo śląskie, Badania archeologiczne na Górnym Śląsku i ziemiach pogranicznych w latach 2001–2002, Katowice, s. 125–139.
 
17.
Biborski M. 2006: Końcowe etapy badań wykopaliskowych na cmentarzysku kultury przeworskiej z okresu rzymskiego i wczesnej fazy wędrówek ludów w Mokrej, województwo śląskie, Badania archeologiczne na Górnym Śląsku i ziemiach pogranicznych w latach 2003–2004, Katowice, s. 128–134.
 
18.
Biborski M. 2010: Chronologia cmentarzyska kultury przeworskiej z młodszego i późnego okresu rzymskiego oraz z wczesnej fazy okresu wędrówek ludów w Mokrej na Śląsku, „Wiadomości Archeologiczne” LXI (2009–2010), s. 137–151.
 
19.
Biborski M., Ilkjær J. 2006: Illerup Ådal 11 & 12. Die Schwerter, Vol. 11: Text, Vol. 12: Katalog, Tafeln und Fundlisten, Jutland Archaeological Society Publications XV:11–12, Århus.
 
20.
Biborski M., Kaczanowski P. 2001a: Neue römische Importe aus dem Gebiet Polens. Pyxidi aus Lędyczek, Kr. Piła, [w:] J. Kolendo, A. Bursche, B. Paszkiewicz (red.), Nowe znaleziska importów rzymskich z ziem Polski II, CRFB Polen, Supplement II, Warszawa, s. 69–88.
 
21.
Biborski M., Kaczanowski P. 2001b: Differenzierung der spätkaiserzeitlichen und frühvölkerwanderungszeitlichen Bewaffnung im Barbaricum, [w:] E. Istvánovits, V. Kulcsár (red.), International Connections of the Barbarians of the Carpathian Basin in the 1st–5th Centuries A.D., Aszód-Nyiregyháza, s. 235–247.
 
22.
Biborski M., Kazior B. 1997: Badania sondażowe na cmentarzysku kultury przeworskiej z okresu wpływów rzymskich w Mokrej, województwo częstochowskie, Badania archeologiczne na Górnym Śląsku i ziemiach pogranicznych w 1994 roku, Katowice, s. 113–117.
 
23.
Böhme H. W. 1974: Germanische Grabfunde des 4. und 5. Jahrhunderts zwischen Elbe und Loire. Studien zur Chronologie und Bevölkerungsgeschichte, Münchner Beiträge zur Vor- und Frühgeschichte 19, München.
 
24.
Bursche A. 1992: Terra Sigillata from Closed Finds North of the Carpathians, [w:] K. Godłowski, R. Madyda-Legutko (red.), Probleme der Relativen und Absoluten Chronologie ab Latènezeit bis zum Frühmittelalter. Materialien des III. Internationalen Symposiums: Grundprobleme der frühgeschichtlichen Entwicklung im nördlichen Mitteldonaugebiet, Kraków-Karniowice 3.–7. Dezember 1990, Kraków, s. 141–148.
 
25.
Cieślak-Kopyt M. 1994: Wyniki badań na cmentarzysku kultury przeworskiej w Brzeskach, gm. Klwów, woj. Radom, „Sprawozdania Archeologiczne” XLVI (1994), s. 153–168.
 
26.
Czarnecka K. 1990: Struktura społeczna ludności kultury przeworskiej. Próba rekonstrukcji na podstawie źródeł archeologicznych i analizy danych antropologicznych z cmentarzysk, Warszawa.
 
27.
Czarnecka K.1995: The re-use of Roman military equipment in barbarian contexts. A chain-mail souvenir?, [w:] C. van Driel-Murray (red.), Military Equipment in Context. Proceedings of the Ninth International Roman Military Equipment Conference, Held at Leiden, The Netherlands 15th–17th September 1994, „Journal of Roman Military Equipment Studies” 5 (1994), s. 245–253.
 
28.
Dąbrowska T. 1988: Wczesne fazy kultury przeworskiej. Chronologia – zasięg – powiązania, Warszawa.
 
29.
Dąbrowska T. 1995a: Późne odmiany fibul silnie profilowanych w Polsce, „Wiadomości Archeologiczne” LIII/11 (1993–1994), s. 3–34.
 
30.
Dąbrowska T. 1995b: Dwie bogato zdobione popielnice z cmentarzyska kultury przeworskiej w Kamieńczyku, woj. ostrołęckie, [w:] A. Bursche, M. Mielczarek, W. Nowakowski (red.), Nvnc de Svebis dicendvm est... Studia archaeologica et historica Georgii Kolendo ab amicis et discipulis dicata, Warszawa, s. 103–110.
 
31.
Dąbrowska T. 1996: Uwagi o ornamentyce ceramiki przeworskiej z wczesnego okresu wpływów rzymskich, Studia Gothica I, Lublin, s. 111–120.
 
32.
Dąbrowska T. 1997: Kamieńczyk. Ein Gräberfeld der Przeworsk-Kultur in Ostmasowien, Monumenta Archaeologica Barbarica III, Kraków.
 
33.
Dąbrowska T. 2007: O rozplanowaniu cmentarzysk kultury przeworskiej, [w:] Okres rzymski i wędrówek ludów w północnej Polsce i materiały z konferencji „Cmentarzyska z okresu rzymskiego jako miejsca kultu”, Białe Błota 17–19 maja 2000 r., Acta Universitatis Lodzensis, Folia Archaeologica 25, Łódź, s. 267–283.
 
34.
Dobrzańska H. 1982: Ceramika toczona jako wyraz zmian zachodzących w kulturze przeworskiej we wczesnej fazie późnego okresu rzymskiego, [w:] J. Wielowiejski (red.), Znaczenie wojen markomańskich dla państwa rzymskiego i północnego Barbaricum, Scripta Archaeologica II, Warszawa, s. 90–98.
 
35.
Dobrzańska H. 1990: Osada z późnego okresu rzymskiego w Igołomi, woj. krakowskie, część II, Kraków.
 
36.
Fajer M. 2009: Środowisko przyrodnicze a osadnictwo pradziejowe w dorzeczu Liswarty, [w:] L. Domańska, P. Kittel, J. Forysiak (red.), Środowiskowe uwarunkowania lokalizacji osadnictwa, Środowisko – Człowiek – Cywilizacja 2, Poznań, s. 101–108.
 
37.
Fraś J. 1997: Opracowanie materiałów archeologicznych odkrytych na st. 2 w Wąsoszu Górnym, woj. częstochowskie, maszynopis pracy magisterska w archiwum Instytutu Archeologii UJ, Kraków.
 
38.
Garbacz K. 2000: Cmentarzysko ciałopalne kultury przeworskiej w Grzybowie, gm. Staszów, woj. świętokrzyskie, „Materiały i Sprawozdania Rzeszowskiego Ośrodka Archeologicznego” 21, s. 5–170.
 
39.
Gedl M. 1966: Dziesięć lat kompleksowych badań archeologicznych w dorzeczu Liswarty (1955–1965), Badania archeologiczne na Górnym Śląsku w 1965 roku, Biuletyn Śląskiego Instytutu Naukowego 68, Katowice, s. 53–62.
 
40.
Gedl M., Ginter B., Godłowski K. 1970: Pradzieje i wczesne średniowiecze dorzecza Liswarty, cz. I, Zeszyty Naukowe Śląskiego Instytutu Naukowego 22, Katowice.
 
41.
Gedl M., Ginter B., Godłowski K. 1971: Pradzieje i wczesne średniowiecze dorzecza Liswarty, cz. II, Zeszyty Naukowe Śląskiego Instytutu Naukowego 37, Katowice.
 
42.
Giesler U. 1978: Jüngerkaiserzeitliche Nietknopfsporen mit Dreipunkthalterung vom Typ Leuna, „Saalburg Jahrbuch” XXXV, s. 5–56.
 
43.
Ginalski J. 1991: Ostrogi kabłąkowe kultury przeworskiej. Klasyfikacja typologiczna, „Przegląd Archeologiczny” 38 (1991), s. 53–84.
 
44.
Godłowski K. 1957: Badania cmentarzyska rzymskiego w miejsc. Opatów, pow. Kłobuck, „Wiadomości Archeologiczne” XXIV/1–2 (1957), s. 140–141.
 
45.
Godłowski K. 1958: Badania archeologiczne na terenie pow. Kłobuck, „Wiadomości Archeologiczne” XXV/4 (1958), s. 370–373.
 
46.
Godłowski K. 1959a: Materiały z cmentarzyska z późnego okresu wpływów rzymskich w Opatowie, pow. Kłobuck, „Materiały Archeologiczne” I, s. 173–277.
 
47.
Godłowski K. 1959b: Sprawozdanie z badań cmentarzyska i osady z okresu rzymskiego w Opatowie, pow. Kłobuck, w r. 1956, „Sprawozdania Archeologiczne” V (1959), s. 63–70.
 
48.
Godłowski K. 1959c: Badania w Opatowie pow. Kłobuck, Biuletyn Śląskiego Instytutu Naukowego 10, Katowice, s. 22–23.
 
49.
Godłowski K. 1959d: Sprawozdanie z badań nad osadnictwem prehistorycznym na terenie pow. Kłobuck i Częstochowa w latach 1956–1957, Biuletyn Śląskiego Instytutu Naukowego 10, Katowice, s. 30–34.
 
50.
Godłowski K. 1959e: Badania w Wąsoszu Górnym, pow. Kłobuck, Biuletyn Śląskiego Instytutu Naukowego 10, Katowice, s. 24.
 
51.
Godłowski K. 1960a: Sprawozdanie z badań wykopaliskowych w Opatowie, pow. Kłobuck, w 1957 r., „Sprawozdania Archeologiczne” IX (1960), s. 31–41.
 
52.
Godłowski K. 1960b: Opatów 1 – tombe a urne cineraire nº 49, 147, Inventaria Archaeologica Pologne IV, Łódź, Pl. 29, 30.
 
53.
Godłowski K. 1962a: Ein Gräberfeld aus der späten Kaiserzeit in Opatów, Kreis Kłobuck, „Archaeologia Polona” 4, s. 295–305.
 
54.
Godłowski K. 1962b: Sprawozdanie z badań wykopaliskowych przeprowadzonych w roku 1959 w Opatowie pow. Kłobuck, Badania archeologiczne na Górnym Śląsku w latach 1959–1960, Biuletyn Śląskiego Instytutu Naukowego 32, Katowice, s. 75–76.
 
55.
Godłowski K. 1962c: Sprawozdanie z badań sondażowych i powierzchniowych w powiatach Kłobuck i Częstochowa w roku 1960, Badania archeologiczne na Górnym Śląsku w latach 1959– –1960, Biuletyn Śląskiego Instytutu Naukowego 32, Katowice, s. 121–124.
 
56.
Godłowski K. 1962d: Badania nad osadnictwem kultury przeworskiej na terenie powiatu Kłobuck, [w:] W. Błaszczyk (red.), Z pradziejów regionu częstochowskiego, Częstochowa, s. 30–41.
 
57.
Godłowski K. 1964a: Sprawozdanie z badań wykopaliskowych w Opatowie, pow. Kłobuck, w 1962 roku, „Sprawozdania Archeologiczne” XVI (1964), s. 142–148.
 
58.
Godłowski K. 1964b: Sprawozdanie z badań wykopaliskowych przeprowadzonych w dorzeczu Liswarty w latach 1962–63, Badania archeologiczne na Górnym Śląsku w 1963 roku, Biuletyn Śląskiego Instytutu Naukowego 46, Katowice, s. 100–103.
 
59.
Godłowski K. 1965a: Badania wykopaliskowe na cmentarzysku w Opatowie, pow. Kłobuck, stanowisko 1, w 1963 roku, „Sprawozdania Archeologiczne” XVII (1965), s. 158–164.
 
60.
Godłowski K. 1965b: Sprawozdanie z badań wykopaliskowych przeprowadzonych w dorzeczu Liswarty, Badania archeologiczne na Górnym Śląsku w 1964 roku, Biuletyn Śląskiego Instytutu Naukowego Katowice 57, s. 47–50.
 
61.
Godłowski K. 1966a: Badania wykopaliskowe na cmentarzysku w Opatowie, pow. Kłobuck, w 1964 roku, „Sprawozdania Archeologiczne” XVIII (1966), s. 141–147.
 
62.
Godłowski K. 1966b: Badania wykopaliskowe na cmentarzyskach z okresu wpływów rzymskich w Walenczowie i Rybnie, pow. Kłobuck, w 1964 roku, „Sprawozdania Archeologiczne” XVIII (1966), s. 150–151.
 
63.
Godłowski K. 1968a: The study of the period of Roman influences in the Liswarta basin (Rybno, Żabieniec, Opatów), „Rechérches Archaeologiques” de 1967, Kraków, s. 19–21.
 
64.
Godłowski K. 1968b: Opatów, pow. Kłobuck, „Informator Archeologiczny” 1967, Warszawa, s. 175.
 
65.
Godłowski K. 1969a: Sprawozdanie z badań wykopaliskowych w dorzeczu Liswarty w latach 1965–1966, „Sprawozdania Archeologiczne” XX (1968), s. 167–184.
 
66.
Godłowski K. 1969b: Kontynuacja badań wykopaliskowych w dorzeczu Liswarty (Rybno, Żabieniec, Opatów), „Sprawozdania Archeologiczne” XXI (1969), s. 135–152.
 
67.
Godłowski K. 1969c: Sprawozdanie z badań wykopaliskowych w Opatowie, pow. Kłobuck, Badania archeologiczne na Górnym Śląsku w 1966 roku, Zeszyty Naukowe Śląskiego Instytutu Naukowego 13, Katowice, s. 38–41.
 
68.
Godłowski K. 1969d: Opatów, district of Kłobuck (A cemetery of the Lusatian culture and the Roman period), „Rechérches Archaeologiques” de 1968, Kraków, s. 42–47.
 
69.
Godłowski K. 1969e: Kultura przeworska na Górnym Śląsku. Katowice-Kraków.
 
70.
Godłowski K. 1970a: Odkrycie dalszych grobów na cmentarzysku kultury łużyckiej i z okresu wpływów rzymskich w Opatowie, pow. Kłobuck, „Sprawozdania Archeologiczne” XXII (1970), s. 243–251.
 
71.
Godłowski K. 1970b: The Chronology of the Late Roman and Early Migration Periods in Central Europe, ZNUJ CCXVII = Prace Archeologiczne 11, Kraków.
 
72.
Godłowski K. 1970c: Opatów, district of Kłobuck (A cemetery of the Lusatian culture and the Roman period), „Rechérches Archaeologiques” de 1969, Kraków, s. 26–32.
 
73.
Godłowski K. 1971a: Opatów, district of Kłobuck (A cemetery of the Lusatian culture and a cemetery and settlement of the Roman period), „Rechérches Archaeologiques” de 1970, Kraków, s. 32–37.
 
74.
Godłowski K. 1971b: Sprawozdanie z badań nad osadnictwem okresu rzymskiego w dorzeczu Liswarty w latach 1966–1970, Informator Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków Archeologicznych na województwo katowickie za lata 1966–1970, Katowice, s. 24–35.
 
75.
Godłowski K. 1972: Opatów, district of Kłobuck (A cemetery and a settlement of the Lusatian culture and the Roman period), „Rechérches Archaeologiques” de 1971, Kraków, s. 26–31.
 
76.
Godłowski K. 1973a: Opatów, district of Kłobuck (A cemetery of the Lusatian culture and of the Roman period), „Rechérches Archaeologiques” de 1972, Kraków, s. 36–39.
 
77.
Godłowski K. 1973b: Opatów, pow. Kłobuck, „Informator Archeologiczny” 1972, Warszawa, s. 76–77.
 
78.
Godłowski K. 1976: Opatów, woj. częstochowskie, stan. 1, „Informator Archeologiczny” 1975, Warszawa, s. 144–145.
 
79.
Godłowski K. 1977: Materiały do poznania kultury przeworskiej na Górnym Śląsku, Część II, „Materiały Starożytne i Wczesnośredniowieczne” IV, s. 7–237.
 
80.
Godłowski K. 1978: Opatów, Gemeinde Opatów, Woiwodschaft Częstochowa (Ein Gräberfeld der jüngeren Kaiserzeit), „Rechérches Archaeologiques” de 1977, Kraków, s. 24–33.
 
81.
Godłowski K. 1979: Inkrustowany, prowincjonalnorzymski trzewik pochwy miecza z Opatowa, woj. częstochowskie, „Prace i Materiały Muzeum Archeologicznego i Etnograficznego w Łodzi. Seria Archeologiczna” 25 (1978), s. 141–154.
 
82.
Godłowski K. 1980a: Zur Frage des Miniaturgeräts in der Przeworsk-Kultur, [w:] Th. Krüger, H.-G. Stephan, G. Korbel (red.), Beiträge zur Archäologie Nordwestdeutschlands und Mitteleuropas (Festschrift K. Raddatz), Materialhefte zur Ur- und Frühgeschichte Niedersachsens 16, Hildesheim, s. 85–100.
 
83.
Godłowski K. 1980b: Przemiany zasiedlenia na Wyżynie Głubczyckiej i w dorzeczu Liswarty w okresie lateńskim, rzymskim i początkach wczesnego średniowiecza, APolski XXV/1 (1980), s. 131–166.
 
84.
Godłowski K. 1981: Kultura przeworska, [w:] Prahistoria Ziem Polskich V, s. 57–135.
 
85.
Godłowski K. 1982: Północni barbarzyńcy i wojny markomańskie w świetle archeologii, [w:] J. Wielowiejski (red.), Znaczenie wojen markomańskich dla państwa rzymskiego i północnego Barbaricum, Scripta Archaeologica 2, Warszawa, s. 48–80.
 
86.
Godłowski K. 1983: Opatów, woj. częstochowskie, stanowisko 1, „Informator Archeologiczny” 1982, Warszawa, s. 165–166.
 
87.
Godłowski K. 1984: Opatów, woj. częstochowskie, stanowisko 1, „Informator Archeologiczny” 1983, Warszawa, s. 129.
 
88.
Godłowski K. 1985: Przemiany kulturowe i osadnicze w południowej i środkowej Polsce w młodszym okresie przedrzymskim i w okresie rzymskim, Wrocław.
 
89.
Godłowski K. 1986: Opatów, Woiwodschaft Częstochowa, Gemeinde Opatów (Gräberfeld der Lausitzer Kultur and der jüngeren Kaiserzeit), „Rechérches Archaeologiques” de 1984, Kraków, s. 36–39.
 
90.
Godłowski K. 1994: Die Synchronisierung der Chronologie des germanischen Fundstoffes zur Zeit der Markomannenkriege, [w:] H. Friesienger, J. Tejral, A. Stuppner (red.), Markomannenkriege – Ursachen und Wirkungen, Spisy Archeologického Ústavu AV ČR Brno 1, Brno, s. 115–128.
 
91.
Godłowski K. 1995: Die ältere Kaiserzeit in der Umgebung von Kraków, [w:] J. Tejral, K. Pieta, J. Rajtár (red.), Kelten, Germanen, Römer im Mitteldonaugebiet vom Ausklang der Latène-Zivilisation bis zum 2. Jahrhundert, Spisy Archeologického Ústavu AV ČR 3, Brno-Nitra, s. 83–102.
 
92.
Godłowski K., Madyda R. 1976: Opatów, Province of Częstochowa (A cemetery of Lusatian Culture and of the Roman period), „Rechérches Archaeologiques” de 1975, Kraków, s. 33–39.
 
93.
Godłowski K., Wichman T. 1998: Chmielów Piaskowy. Ein Gräberfeld der Przeworsk-Kultur im Świętokrzyskie-Gebirge, Monumenta Archaeologica Barbarica VI, Kraków.
 
94.
Ilkjær J. 1990: Illerup Ådal 1 & 2. Die Lanzen und Speere, Vol. 1: Textband, Vol. 2: Tafelband, Jysk Jutland Archaeological Society Publications XXV:1–2, Århus.
 
95.
Jonakowski M. 1996: Komplet narzędzi do krzesania ognia w kulturze przeworskiej ze szczególnym uwzględnieniem krzesiw sztabkowatych, [w:] W. Nowakowski (red.), CONCORDIA. Studia ofiarowane Jerzemu Okuliczowi-Kozarynowi w sześćdziesiątą piątą rocznicę urodzin, Warszawa, s. 93–104.
 
96.
Kaczanowski P. 1987: Drochlin. Ciałopalne cmentarzysko kultury przeworskiej z okresu wpływów rzymskich, ZNUJ DCCCXXVIII = Prace Archeologiczne 40, Kraków.
 
97.
Kaczanowski P. 1992: Importy broni rzymskiej na obszarze europejskiego Barbaricum, Rozprawy Habilitacyjne UJ 244, Kraków.
 
98.
Kaczanowski P. 1995: Klasyfikacja grotów broni drzewcowej kultury przeworskiej z okresu rzymskiego, Klasyfikacje zabytków archeologicznych I, Kraków.
 
99.
Kokowski A. 2009: Kontinuität und Diskontinuität der Besiedlung in den jüngeren vorrömischen Eisenzeit und in der römischen Kaiserzeit am Beispiel des Hrubieszów-Beckens, „Přehled Výskumů” 50, s. 181–212.
 
100.
Kondracki J. 1994: Geografia Polski. Mezoregiony fizyczno-geograficzne. Warszawa.
 
101.
Kubiak H. 2000: Anhang, [w:] R. Madyda-Legutko, J. Zagórska-Telega, Einige Bemerkungen über die Spielsteine aus dem Gebiet der Przeworsk-Kultur am Beispiel des Fundmaterials aus dem Gräberfeld von Opatów, Woiw. Śląskie, „Sborník Národního Muzea v Praze”, Řada A – Historie, LIV/1–4 (2000), s. 107–122.
 
102.
Liana T. 1968: Niektóre zwyczaje pogrzebowe ludności kultury przeworskiej, „Wiadomości Archeologiczne” XXXIII/3–4 (1968), s. 381–385.
 
103.
Liana T. 1970: Chronologia względna kultury przeworskiej we wczesnym okresie rzymskim, „Wiadomości Archeologiczne” XXXV/4 (1970), s. 429–491.
 
104.
Machajewski H. 1998: Die Fibeln der Gruppe V, Serie 8, im östlichen Teil Mitteleuropas, [w:] J. Kunow (red.), 100 Jahre Fibelformen nach Oscar Almgren. Internationale Arbeitstagung 25.–28. Mai 1997 in Klein Machnow, Land Brandenburg, Forschungen zur Archäologie im Land Brandenburg 5 [wyd. 2002], Wünsdorf, s. 187–196.
 
105.
Madyda-Legutko R. 1986: Die Gürtelschnallen der römischen Kaiserzeit und der frühen Völkerwanderungszeit im mitteleuropäischen Barbaricum, B.A.R. Int. Series 360 (wyd. 1987), Oxford.
 
106.
Madyda-Legutko R., Rodzińska-Nowak J. 2008: Uwagi o chronologii i funkcji naczyń trójnożnych z terenu kultury przeworskiej, [w:] A. Błażejewski (red.), Labor et Patientia. Studia archaeologica Stanislao Pazda dedicata, Wrocław, s. 265–274.
 
107.
Madyda-Legutko R., Rodzińska-Nowak J., Zagórska-Telega J. 2000: Unikatowe naczynie z cmentarzyska w Opatowie, woj. śląskie, stan. 1. Uwagi na temat plastyki zoomorficznej występującej na ceramice kultury przeworskiej w okresie rzymskim, [w:] J. Rydzewski (red.), 150 lat Muzeum Archeologicznego w Krakowie, Kraków, s. 209–220.
 
108.
Madyda-Legutko R., Rodzińska-Nowak J., Zagórska-Telega J. 2002: Pozostałości miejsc kremacji z cmentarzyska kultury przeworskiej w Opatowie, stan. 1, woj. śląskie, [w:] J. Andrzejowski et alii (red.), Varia Barbarica Zenoni Woźniak ab amicis dicata, Monumenta Archaeologica Barbarica, Series Gemina I, Warszawa-Lublin, s. 333–352.
 
109.
Madyda-Legutko R., Rodzińska-Nowak J., Zagórska-Telega J. 2003: Obrządek pogrzebowy a płeć zmarłego. Uwagi na podstawie analizy materiałów archeologicznych z najstarszej fazy cmentarzyska kultury przeworskiej w Opatowie, stan. 1, woj. śląskie, [w:] W. Dzieduszycki, J. Wrzesiński (red.), Kobieta – Śmierć – Mężczyzna, Funeralia Lednickie 5, Poznań, s. 263–271.
 
110.
Madyda-Legutko R., Rodzińska-Nowak J., Zagórska-Telega J. 2004: Pochówki dzieci z cmentarzyska kultury przeworskiej w Opatowie, stan. 1, woj. śląskie – próba interpretacji, [w:] W. Dzieduszycki, J. Wrzesiński (red.), Dusza maluczka a strata ogromna, Funeralia Lednickie 6, Poznań, s. 199–215.
 
111.
Madyda-Legutko R., Rodzińska-Nowak J., Zagórska-Telega J. 2005: Uwagi na temat reguł wyposażania zmarłych w kulturze przeworskiej w okresie rzymskim, [w:] W. Dzieduszycki, J. Wrzesiński (red.), Do, ut des - dar, pochówek, tradycja, Funeralia Lednickie 7, Poznań, s. 181-188.
 
112.
Madyda-Legutko R., Rodzińska-Nowak J., Zagórska-Telega J. 2006a: Starość nie radość – pochówki osobników w wieku senilis z cmentarzyska kultury przeworskiej w Opatowie, [w;] W. Dzieduszycki, J. Wrzesiński (red.), Starość – wiek spełnienia, Funeralia Lednickie 8, Poznań, s. 121–125.
 
113.
Madyda-Legutko R., Rodzińska-Nowak J., Zagórska-Telega J. 2006b: Cmentarzysko ludności kultury przeworskiej w Prusieku, stan. 25, pow. Sanok, Rocznik Przemyski XLII/2, Archeologia (2006), s. 59–67.
 
114.
Madyda-Legutko R., Rodzińska-Nowak J., Zagórska-Telega J. 2006c: Prusiek, pow. sanocki, stan. 25. Pierwsze cmentarzysko ludności kultury przeworskiej w polskich Karpatach, „Wiadomości Archeologiczne” LVIII (2006), s. 394–400.
 
115.
Madyda-Legutko R., Rodzińska-Nowak J., Zagórska-Telega J. 2007: Organizacja przestrzenna cmentarzyska ludności kultury przeworskiej w Opatowie, stan. 1, woj. śląskie, [w:] W. Dzieduszycki, J. Wrzesiński (red.), Środowisko pośmiertne człowieka, Funeralia Lednickie 9, Poznań, s. 263–271.
 
116.
Madyda-Legutko R., Rodzińska-Nowak J., Zagórska-Telega J. 2010a: Das Gräberfeld der Przeworsk-Kultur von Opatów, Fst. 1. Forschungsprobleme, [w:] U. Lund Hansen, A. Bitner--Wróblewska (red.), Worlds Apart? Contacts across the Baltic Sea in the Iron Age. Network Denmark-Poland, 2005-2008, Nordiske Fortidsminder C/7, København--Warszawa, s. 449–470.
 
117.
Madyda-Legutko R., Rodzińska-Nowak J., Zagórska-Telega J. 2010b: Złote wisiorki z cmentarzyska ludności kultury przeworskiej w Prusieku, stan. 25, gm. Sanok, [w:] A. Urbaniak et alii (red.), Terra Barbarica. Studia ofiarowane Magdalenie Mączyńskiej w 65. rocznicę urodzin, Monumenta Archaeologica Barbarica, Series Gemina II, Łódź- -Warszawa, s. 387–395.
 
118.
Madyda-Legutko R., Szostek K., Głąb H., Szczepanek A., Rodzińska-Nowak J., Zagórska-Telega J. 2010: Paleostratygrafia społeczna ludności kultury przeworskiej w świetle wyników studiów nad zróżnicowaniem inwentarzy grobowych oraz analiz chemicznych materiału odontologicznego na przykładzie cmentarzyska w Opatowie, stan. 1, [w:] W. Dzieduszycki, J. Wrzesiński (red.), Tak więc po owocach poznacie ich, Funeralia Lednickie 12, Poznań, s. 353–360.
 
119.
Madyda-Legutko R., Zagórska-Telega J. 2000: Einige Bemerkungen über die Spielsteine aus dem Gebiet der Przeworsk-Kultur am Beispiel des Fundmaterials aus dem Gräberfeld von Opatów, Woiw. Śląskie, „Sborník Národního Muzea v Praze”, Řada A – Historie, LIV/1–4 (2000), s. 107–122.
 
120.
Madyda-Legutko R., Zagórska-Telega J. 2003: Znaleziska monet rzymskich ze stanowisk kultury przeworskiej położonych w dorzeczu Liswarty, [w:] A. Bursche, R. Ciołek (red.), Antyk i Barbarzyńcy. Księga dedykowana Profesorowi Jerzemu Kolendo w siedemdziesiątą rocznicę urodzin, Warszawa, s. 285–299.
 
121.
Madyda-Legutko R., Zagórska-Telega J. 2006: Szczątki zwierzęce z ciałopalnego cmentarzyska kultury przeworskiej w Opatowie, woj. śląskie, stanowisko 1 – komentarz archeologa, [w:] L. Kostuch, K. Ryszewska (red.), Zwierzę jako Sacrum, tom I, Kielce, s. 27– 40.
 
122.
Małek Z. 2003: Kłobuck-Zakrzew stan. 2 (Rybno stan. 1), Walenczów stan. 10. Cmentarzyska kultury przeworskiej w dorzeczu Liswarty, maszynopis pracy magisterskiej w archiwum Instytutu Archeologii UJ, Kraków.
 
123.
Mączyńska M. 1972: Badania zespołu osad z okresu rzymskiego w Opatowie, pow. Kłobuck, „Sprawozdania Archeologiczne” XXIV (1972), s. 121–128.
 
124.
Mączyńska M. 1982: Opatów, Woiwodschaft Częstochowa, Gemeinde Opatów, Fundstelle 6, „Rechérches Archaeologiques” de 1980, Kraków, s. 30–34.
 
125.
Mączyńska M. 2003: Die sogenannten „sarmatischen” Fibeln in Mittel- und Osteuropa, [w:] C. von Carnap-Bornheim (red.), Kontakt – Kooperation – Konflikt. Germanen und Sarmaten zwischen dem 1. und dem 4. Jahrhundert nach Christus. Internationales Kolloquium des Vorgeschichtliches Seminars der Philipps-Universität Marburg, 12.–16. Februar 1998, Schriften des Archäologischen Landesmuseums, Ergänzungsreihe 1 = Veröffentlichungen des Vorgeschichtlichen Seminars Marburg, Sonderband 13, Neumünster, s. 303–332.
 
126.
Mączyńska M. 2006: Uwagi o niektórych typach zapinek II grupy serii wschodniej Oscara Almgrena, „Wiadomości Archeologiczne” LVIII (2006), s. 159–184.
 
127.
Niewęgłowski A. 1982: Cmentarzysko kultury przeworskiej w Gościeradowie, gm. loco, woj. Tarnobrzeg, „Sprawozdania Archeologiczne” XXXIII (1981), s. 61–98.
 
128.
Nosek S. 1939: Kampania wykopaliskowa krakowskiego ośrodka prehistorycznego w roku 1938, „Z otchłani wieków” XIV/1–2, s. 23–27.
 
129.
Nosek S. 1946: Wyniki badań prowadzonych na cmentarzysku kultury łużyckiej w Opatowie powiat częstochowski, Annales Universitatis Maria Curie-Skłodowska I/4, Lublin, s. 229– –332.
 
130.
Olędzki M., Teske G. 2004: Materiały ze zniszczonego cmentarzyska kultury przeworskiej w Gorzycach Wielkich (stanowisko 5) woj. wielkopolskie oraz uwagi na temat fibul A.VI, 1 odmiany A.158/162, [w:] M. Olędzki, J. Skowron (red.), Kultura przeworska. Odkrycia – interpretacje – hipotezy, tom 1, Łódź, s. 147–164.
 
131.
Podgórska-Czopek J., Czopek S. 1991: Materiały z osad kultury łużyckiej i kultury przeworskiej ze stan. 1 w Tarnobrzegu-Zakrzowie, „Materiały i Sprawozdania Rzeszowskiego Ośrodka Archeologicznego” 1980–1984, Rzeszów, s. 71–114.
 
132.
Przychodni A. 1996: Znaleziska terra sigillata z terenu Małopolski, maszynopis pracy magisterskiej w archiwum Instytutu Archeologii UJ, Kraków.
 
133.
Raddatz K. 1957: Der Thorsberger Moorfund. Gürtelteile und Körperschmuck, Offa-Bücher 17, Neumünster.
 
134.
Rau G.1972: Körpergräber mit Glasbeigaben des 4. nachchristlichen Jahrhunderts im Oder-Weichsel-Raum, „Acta Praehistorica et Archaeologica” 3, s. 109–214.
 
135.
Reyman T. 1939: Sprawozdania z dotychczasowych badań na cmentarzysku z okresu rzymskiego w Opatowie pow. częstochowski, „Sprawozdania PAU” XLIV/3, s. 118–119.
 
136.
Reyman T. 1945: Dwa groby z okresu rzymskiego w Opatowie pow. częstochowski, „Światowit” XVIII (1939–1945), s. 165–177.
 
137.
Rodzińska-Nowak J. 2003: Plastyczne wyobrażenia koguta z terenu kultury przeworskiej i ich domniemana symbolika, [w:] A. Bursche, R. Ciołek (red.), Antyk i barbarzyńcy. Księga dedykowana Profesorowi Jerzemu Kolendo w siedemdziesiątą rocznicę urodzin, Warszawa, s. 335–342.
 
138.
Rodzińska-Nowak J. 2006a: Zoomorficzna plastyka figuralna z cmentarzysk kultury przeworskiej, [w:] L. Kostuch, K. Ryszewska (red.), Zwierzę jako Sacrum, tom I, Kielce, s. 11–25.
 
139.
Rodzińska-Nowak J. 2006b: Jakuszowice, stanowisko 2. Ceramika z osady kultury przeworskiej z młodszego i późnego okresu wpływów rzymskich i wczesnej fazy okresu wędrówek ludów, ZNUJ = Prace Archeologiczne 61, Kraków.
 
140.
Rodzińska-Nowak J. 2010: Uwagi o chronologii ceramiki wykonanej na kole garncarskim w kulturze przeworskiej w świetle wyników analizy materiałów zabytkowych z osady w Jakuszowicach, woj. świętokrzyskie i cmentarzyska w Opatowie, woj. śląskie, [w:] H. Machajewski, B. Jurkiewicz (red.), Ceramika rzemieślnicza jako źródło do badań nad zróżnicowaniem garncarstwa kultury przeworskiej, Pułtusk, s. 71–87.
 
141.
Rodzińska-Nowak J., Zagórska-Telega J. 2007: Uwagi na temat obrządku pogrzebowego na cmentarzysku kultury przeworskiej w Opatowie, stan. 1, woj. śląskie, [w:] Okres rzymski i wędrówek ludów w północnej Polsce i materiały z konferencji „Cmentarzyska z okresu rzymskiego jako miejsca kultu”, Białe Błota 17–19 maja 2000 r., Acta Universitatis Lodzensis, Folia Archaeologica 25, Łódź, s. 267–283.
 
142.
Rutkowski B. 1960: Terra sigillata znalezione w Polsce, Wrocław.
 
143.
Schuster J. 2006: O późnych zapinkach kapturkowych (A II 41), „Wiadomości Archeologiczne” LVIII (2006), s. 101–120.
 
144.
Schuster J. 2011: Przekłuwacze typu Dresden-Dobritz/Żerniki Wielkie. Uwagi na temat narzędzi z późnego okresu rzymskiego i wczesnej fazy okresu wędrówek ludów, „Wiadomości Archeologiczne” LXII (2011), s. 61–78.
 
145.
Stawiarska T. 1999: Naczynia szklane okresu rzymskiego z terenu Polski. Studium archeologiczno-technologiczne, Warszawa.
 
146.
Szczepanek A., Jarosz P. 2005: Dary w pochówkach z epoki brązu na cmentarzysku w Opatowie, pow. Kłobuck, woj. śląskie [w:] W. Dzieduszycki, J. Wrzesiński (red.), Do, ut des – dar, pochówek, tradycja, Funeralia Lednickie 7, Poznań, s. 149–154.
 
147.
Szczepanek A., Jarosz P. 2006: Pochówki osób w sędziwym wieku na cmentarzysku z epoki brązu w Opatowie, woj. śląskie [w:] W. Dzieduszycki, J. Wrzesiński (red.), Starość – wiek spełnienia, Funeralia Lednickie 8, Poznań, s. 101–105.
 
148.
Szczepanek A., Jarosz P., Wieczorek-Szmal M. 2004: Pochówki dzieci z cmentarzyska kultury łużyckiej w Opatowie, stan. 1, pow. Kłobuck, woj. śląskie, [w:] W. Dzieduszycki, J. Wrzesiński (red.), Dusza maluczka a strata ogromna, Funeralia Lednickie 6, Poznań, s. 259–262.
 
149.
Szczepanek A., Jarosz P., Wieczorek-Szmal M. 2010: Sprawozdanie z badań ratowniczych na cmentarzysku kultury łużyckiej w Opatowie (stanowisko 1), woj. śląskie, Badania archeologiczne na Górnym Śląsku i ziemiach pogranicznych w latach 2007–2008, Katowice, s. 80–83.
 
150.
Szczepanek A., Wieczorek M. 1999: Cmentarzysko z epoki brązu w Opatowie, stanowisko 1, woj. częstochowskie. Zarys badań prowadzonych w latach 1938–1998, Zeszyty Muzeum Częstochowskiego, Archeologia 3, Częstochowa, s. 43–53.
 
151.
Szczepanek A., Wieczorek-Szmal M., Jarosz P. 2002: Obrządek pogrzebowy na birytualnym cmentarzysku z epoki brązu w Opatowie, pow. Kłobuck, woj. śląskie, [w:] J. Wrzesiński (red.), Popiół i kość, Funeralia Lednickie 4, Sobótka-Wrocław, s. 361–372.
 
152.
Szczepanek A., Wieczorek-Szmal M., Jarosz P. 2003: Pochówki kobiet i mężczyzn na cmentarzysku kultury łużyckiej w Opatowie, pow. Kłobuck, woj. śląskie, [w:] W. Dzieduszycki, J. Wrzesiński (red.), Kobieta – Śmierć – Mężczyzna, Funeralia Lednickie 5, Poznań, s. 257–261.
 
153.
Szydłowski J. 1964: Cmentarzysko z okresu wpływów rzymskich w Choruli, pow. Krapkowice, Wrocław.
 
154.
Szydłowski J. 1984: Naczynia drewniane w późnej starożytności na ziemiach polskich, Prace Naukowe Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach 645, Katowice.
 
155.
Tempelmann-Mączyńska M. 1985: Die Perlen der römischen Kaiserzeit und der frühen Phase der Völkerwanderungszeit im mitteleuropäischen Barbaricum, Römisch-Germanische Forschungen 43, Mainz am Rhein.
 
156.
Tyszler L. 1999: Terra sigillata na ziemiach Polski, część I: Tekst, część II: Katalog i tablice, Acta Archaeologica Lodziensia 43 i 44, Łódź.
 
157.
Węgrzynowicz T. 1982: Szczątki zwierzęce jako wyraz wierzeń w czasach ciałopalenia zwłok, Warszawa.
 
158.
Zagórska-Telega J. 2000: Bogaty pochówek kobiecy na cmentarzysku kultury przeworskiej w Opatowie, stanowisko 1, woj. śląskie, [w:] R. Madyda-Legutko, T. Bochnak (red.), SVPERIORES BARBARI. Księga ku czci Profesora Kazimierza Godłowskiego, Kraków, s. 313–326.
 
159.
Ziemlińska-Odojowa W. 1999: Niedanowo. Ein Gräberfeld der Przeworsk- und Wielbark--Kultur in Nordmasowien, Monumenta Archaeologica Barbarica VII, Kraków.
 
ISSN:0043-5082
Journals System - logo
Scroll to top