PL EN
MISCELLANEA
Uwagi o technice zdobienia, pochodzeniu i chronologii naczynia z przedstawieniem figuralnym z Kosina, pow. kraśnicki
 
Więcej
Ukryj
1
Państwowe Muzeum Archeologiczne w Warszawie, ul. Długa 52, 00-241 Warszawa
 
 
Data publikacji: 31-12-2016
 
 
Wiadomości Archeologiczne 2016;LXVII(67):111-129
 
SŁOWA KLUCZOWE
DZIEDZINY
STRESZCZENIE
Archaeological finds from studies made in 1925 by M. Drewko of three Lusatian Culture cemeteries at Kosin, Kraśnik County in the Lublin Province, at present in the collections of the State Archaeological Museum in Warsaw, were published in 1974 (M. Drewko 1929, p. 283; J. Miśkiewicz, T. Węgrzynowicz 1974). A remarkable group of pottery vessels from cemetery II has a decoration of motifs arranged into geometric patterns, figural representations and narrative scenes with an evident symbolic significance (G. Dmochowska 1985, p. 74–77). Of special interest is an urn from grave 380 (373), survived incomplete, with an anthropomorphic representation impressed on its black, well-polished surface. The human figure forms part of an elaborate composition of dendromorphic designs and geometric motifs unfamiliar in the Lusatian Culture. After its primary publication (J. Miśkiewicz, T. Węgrzynowicz 1974, fig. 19), the vessel has now been reconstructed anew (with the missing elements of the figural scene filled in) using its fragments identified at a later date (Fig. 1–3). Recent studies of late Bronze Age and early Iron Age exchange between the south-eastern region of Poland and the Eastern European forest steppe zone suggest that most of the symbols and decorative patterns known from Kosin, also from the vase found in grave 380, have their prototypes and direct analogies in the decoration of pottery wares belonging to the pottery traditions of a broad range of cultures with stamped and incrusted pottery (A. Vulpe 1965; 1986; B. Hänsel 1976; L. Krušel'nic'ka 1998; M. Kašuba 2000). Next to distinctively decorated pottery finds recorded in this region include a remarkable series of specialist tools used in applying designs, including a rich set of fired clay stamps. Insight into the pottery craft of cultures with stamp-decorated pottery furnished by these finds was used in a new analysis of decorations on the urn from Kosin – their execution method and stylistic provenance of individual details. A detailed macro- and microscopic examination was made of ornaments on vase from grave 380 and on a similarly decorated urn from grave 86 (Fig. 3, 4) allied with experiments made using modern replicas of tools (Fig. 5) made using input from published archaeological materials and an analysis of impressions visible on the studied vessel. It was established that vase from grave 380 was well-proportioned, built using fine quality clay and expertly fired. The decorations were impressed on an evenly smoothed, uniformly black surface. It is probably that the recesses of the stamped impressions were originally inlaid with a white substance. Designs of circles with pellets (Fig. 6) and broken lines (Fig. 7) were executed using clay stamps: round, with a diameter of ca. 0.95 cm, and a flat, with a lightly arched and denticulated working edge, presumably with 10 teeth. Tools of this description used presumably by this vessel’s maker find close counterparts in inventories of Hallstatt cultures of the Danube region and forest-steppe zone with stamped and incrusted pottery (B. Hänsel 1976, pl. 25:5, 43:8.9, 52:6, VII:18–30, VIII:3–6.9.14.18; M. T. Kašuba, 2000, fig. X:28, XXII:II, XXVI:1.2; L. Krušel'nic'ka, 1998, p. 181, fig. 51:2, 95:48, 96:32). Designs reminiscent of cord impressions (Fig. 8, 9) were created by pressing into the clay rectangular- or square-sectioned wire twisted around its axis (cable). Presumably this was not done – as previously thought – with a reused ornament (neckring), but with a specially made curvilinear implement. A metal tool for making ‘cord’ impressions is a convenient and effective ‘substitute’ of a clay stamp with a diagonally incised edge, particularly popular in the Balkan region (A. László 1969, p. 224, fig. 2; 1972, p. 212, note 7, fig. 9–11; B. Hänsel 1976, pl. 17, 51, 52). The urn from Kosin is undoubtedly the work of an experienced potter, highly proficient in the potterymaking technologies, tools and decorative traditions of south-eastern Europe. Dendromorphic and geometric motifs of the rich decoration have prototypes in the decorative styles of the early and middle Hallstatt ‘stamped pottery cultures’ – particularly, Pšeničevo, Insula Banului (vel Ostrov) and Babadag Groups and Cozia-Saharna Culture – mainly, variant Cozia (B. Hänsel 1976, pl. 25:5, VII:18–30, VIII:3–6.9.14.18; M. Kašuba, 2000, fig. X:28, XXII:II). Analogies to the way of rendering the human figure – its plastic form and workmanship have been found in the cemetery at Schirndorf in northern Bavaria dated to Ha C (A. Stroh 1979, p. 194, pl. 134:6; 1988, p. 60–61, 145–146, pl. 87:5, 89:1.2, 110:3, 111:5; 2000, p. 155, pl. 44:1; R. Hughes 1999, table 4) and the locality Ernstbrunn in Lower Austria (Fig. 10) (C. Dobiat 1982, p. 320, fig. 26; A. Reichenberger 1985, fig. 1:3, 2). Images of ‘lyre players’ or ‘cither players’ known from that area (cf. B. A. Pomberger 2016, p. 64–65) are a fusion of inspiration from Greek art with its Aegean roots (motif of a lyre/cither player) with symbols and decorative techniques characteristic for the Balkans and the western Black Sea region going back to the early Hallstatt Period (10th–9th c. BC) (cf. E. Bugaj 2010, p. 105). Formal, plastic and technological attributes of the vase from grave 380 from Kosin II justify the dating proposed for this exceptional vessel, and a series of similar specimens from that cemetery, of early Ha C, which would correspond to the 8th c. BC (M. Trachsel 2004, p. 151). Their presence documents the influx to our region not only of finished wares or new decorative styles, but also of people who had at their disposal the tools and skills needed to make and decorate vessels according to the style design deriving from the pottery workshops of southern Europe.
 
REFERENCJE (54)
1.
Andrzejowska, M., Niektóre elementy obrazu kulturowego Mazowsza i Podlasia we wczesnej epoce żelaza w świetle oddziaływań „wschodnich”, [w:] B. Gediga, A. Grossman, W. Piotrowski (red.), Europa w okresie od VIII wieku przed narodzeniem Chrystusa do I wieku naszej ery, Biskupin-Wrocław, 2016, s. 279–322.
 
2.
Bandrìvs'kij, M., Krušel'nic'ka, L. , Osnovnì perìod visocʹkoï kulʹturi (za materìalami pohovalʹnih pamʹâtok), Zapiski Naukovogo tovaristva ìmenì Ševčenka CCXXXV, L'vìv, 1998, s. 193–247.
 
3.
Blajer, W., Skarby przedmiotów metalowych z epoki brązu i wczesnej epoki żelaza na ziemiach polskich, Kraków, 2001.
 
4.
Blajer, W., Pińczów, Woiw. Kielce, Fst. 37 (AZP 93-62/91), Recherches Archéologiques 1993–1998, 2004, s. 81–98.
 
5.
van den Boom, H., Zjawisko antropomorfizacji w okresie halsztackim, [w:] T. Węgrzynowicz et alii (red.), Kultura pomorska i kultura grobów kloszowych. Razem czy osobno?, Materiały z konferencji w dniach 24–26 listopada 1993, Warszawa, 1995, s. 43–54.
 
6.
Bugaj, E., Wczesnogreckie przedstawienia figuralne i ich oddziaływania w kręgu kultury halsztackiej, [w:] B. Gediga, W. Piotrowski (red.), Rola głównych centrów kulturowych w kształtowaniu oblicza kulturowego Europy środkowej we wczesnych okresach epoki żelaza, Biskupin-Wrocław, 2010, s. 99–125.
 
7.
Czopek, S., Zabytki żelazne w materiałach grupy tarnobrzeskiej, [w:] S. Czopek (red.), Ziemie polskie we wczesnej epoce żelaza i ich powiązania z innymi terenami. Materiały z konferencji – Rzeszów, 17-20.09.1991, Rzeszów, 1992, s. 111–126.
 
8.
Czopek, S., Naczynie kultury Basarabi z Fredropola, woj. Przemyśl, Materiały i Sprawozdania Rzeszowskiego Ośrodka Archeologicznego XVII, 1996, s. 235–237.
 
9.
Czopek, S., Między Południem a Wschodem – importy i naśladownictwa ceramiki w materiałach grupy tarnobrzeskiej, [w:] J. Gancarski (red.), Epoka brązu i wczesna epoka żelaza w Karpatach polskich. Materiały z konferencji, Krosno, 2003, s. 215–238.
 
10.
Czopek, S., Cmentarzysko ciałopalne z wczesnej epoki żelaza w Knapach, Rzeszów, 2004.
 
11.
Dmochowska, G., Ornamentyka wyrobów metalowych i naczyń grupy tarnobrzeskiej kultury łużyckiej, Wiadomości Archeologiczne L/2 (1985), 1990, s. 51–94.
 
12.
Dobiat, C., Menschendarstellungen auf Ostalpiner Hallstattkeramik. Eine Bestandsaufnahme, Acta Archaeologica Academiae Scientiarum Hungaricae XXIV/1–4, 1982, s. 279–322.
 
13.
Drewko, M., Sprawozdania z czynności Państwowego Konserwatora Zabytków Przedhistorycznych na Okręg Lubelski za lata 1924–1926, Wiadomości Archeologiczne X, 1929, s. 281–285.
 
14.
Dzięgielewski, K., Grzebienie i zawieszki grzebieniowate z epoki brązu i wczesnej epoki żelaza i ich związek ze strojem, [w:] J. Chochorowski (red.), Studia nad epoką brązu i wczesną epoką żelaza. Księga poświęcona Profesorowi Markowi Gedlowi na pięćdziesięciolecie pracy w Uniwersytecie Jagiellońskim, Kraków, 2007, s. 153–217.
 
15.
Dzięgielewski, K., Hrubieszów, stanowisko 104. Osada z wczesnej epoki żelaza na wschodniej Lubelszczyźnie, Hrubieszów, 2013.
 
16.
Dumitrescu, V., La nècropole tumulaire du premier âge du fer de Basarabi (Dèp. de Dolj, Oltenie), Dacia NS XII, 1968, s. 177–260.
 
17.
Eibner, A., Woher stammt die Figuralverzierung im Osthallstattkreis?, [w:] Z. Karasová, M. Lička (red.), Figuration et abstraction dans l’art de l’Europe ancienne (VIIIéme – Ier s. av. J.-C.). Actes du Colloque international de Prague, Musée National, 13–16 juillet 2000, Sbornik Národního muzea v Praze, řada A – Historie LVI/2002/1–4, 2002, s. 125–142.
 
18.
Gawlik, A., Przybyła, M. S., Początki wczesnej epoki żelaza w Kotlinie Sandomierskiej, [w:] M. Kuraś (red.), Archeologia Kotliny Sandomierskiej, Rocznik Muzeum Regionalnego w Stalowej Woli 4, 2005, s. 313–352.
 
19.
Gediga, B., Die narrativen Szenen auf der Keramik der Lausitzer und Pommerschen Kultur in Polen, [w:] Z. Karasová, M. Lička (red.), Figuration et abstraction dans l’art de l’Europe ancienne (VIIIéme – Ier s. av. J.-C.). Actes du Colloque international de Prague, Musée National, 13–16 juillet 2000, Sbornik Národního muzea v Praze, řada A – Historie LVI/2002/1–4, 2002, s. 117–124.
 
20.
Godlewski, P., Cmentarzysko grupy tarnobrzeskiej w Manasterzu, stan. 6, Materiały i Sprawozdania Rzeszowskiego Ośrodka Archeologicznego XXII, 2001, s. 21–58.
 
21.
Hänsel, B., Beiträge zur regionalen und chronologischen Gliederung der älteren Hallstattzeit an der unteren Donau, Beiträge zur ur- und frühgeschichtlichen Archäologie des Mittelmeer-Kulturraumes 17, Bonn, 1976.
 
22.
Hughes, R., Das hallstattzeitliche Gräberfeld von Schirndorf, Ldkr. Regensburg VI. Studien zu den Geschirrausstattungen, Materialhefte zur bayerischen Vorgeschichte A 79, Kallmünz/Opf., 1999.
 
23.
Kašuba, M. T., Rannee železo v lesostepi meždu Dnestrom i Siretom (kulʹtura Koziâ-Saharna), [w:] M. Tkačuk, I. Bruâko (red.), Melʹpomena arheologičeskaâ, Stratum plus 3/2000, 2000, s. 241–492.
 
24.
Kłosińska, E., Przyczynek do rozpoznania osadnictwa ludności kultury łużyckiej na pograniczu Kotliny Sandomierskiej, wyżyny Kielecko-Sandomierskiej oraz Wyżyny Lubelskiej, [w:] M. Kuraś (red.), Archeologia Kotliny Sandomierskiej, Rocznik Muzeum Regionalnego w Stalowej Woli 4, 2005, s. 271–289.
 
25.
Krušel'nic'ka, L. Ì., Čornolìsʹka kulʹtura Serednʹogo Pridnìstrovʹâ, L'vìv, 1998.
 
26.
Kwapiński, M., Paradoks Monteliusa, czyli o sztuce, pruskiej archeologii i łodziach kultury pomorskiej, PomAnt XVII, 1998, s. 79–114.
 
27.
László, A., Cu privire la tehnica de ornamentare a ceramicii hallstattiene de tip Babadag, Memoria Antiquitatis. Acta Musei Petrodavensis I, 1969, s. 319–326.
 
28.
László, A., O aşezare hallstattiană la Cozia (jud. Iaşi), Arheologia Moldovei VII, 1972, s. 207–224.
 
29.
Malinowski, T., Novotná, M., Środkowoeuropejskie wielokrotne naszyjniki brązowe, Archaeologia Interregionalis IV, Słupsk, 1982.
 
30.
Michałowski, A., Sikorski, A., Ornament sznurowy na ceramice ludności kultury amfor kulistych z Poznania-Nowego Miasta (stan. 314), Folia Praehistorica Posnaniensia XIII/XIV, 2005, s. 175–185.
 
31.
Miśkiewicz, J., Materiały kultury łużyckiej z międzyrzecza Pilicy i środkowej Wisły, MS VIII, 1962, s. 327-353.
 
32.
Miśkiewicz, J., Węgrzynowicz, T., Cmentarzyska kultury łużyckiej z Kosina, pow. Kraśnik (stanowiska I, II, III), Wiadomości Archeologiczne XXXIX/2, 1974, s. 131–204.
 
33.
Mogielnicka-Urban, M., Warsztat ceramiczny w kulturze łużyckiej, Wrocław, 1984.
 
34.
Moskwa, K., Kultura łużycka w południowo-wschodniej Polsce, Rzeszów, 1976.
 
35.
Pavlìv, D. Û., Novì pamʹâtki “lužicʹkoï” kulʹturi na zahodì Ukraïni, [w:] Pamʹâtki galʹštatsʹkogo perìodu v mežirìččâ Vìsli, Dnìstra ì Pripʹâtì, Kìïv, 1993, s. 11–56.
 
36.
Pomberger, B. M., The Development of Musical Instruments and Sound Objects from the Late Bronze Age to the La Tène Period in the Area between the River Salzach and the Danube Bend, [w:] B. Gediga, A. Grossman, W. Piotrowski (red.), Europa w okresie od VIII wieku przed narodzeniem Chrystusa do I wieku naszej ery, Biskupin-Wrocław, 2016, s. 45–76.
 
37.
Przybyła, M. M., Fragment naczynia w stylu kultury Basarabi z cmentarzyska kultury łużyckiej w Siemonii (obecnie w Górze Siewierskiej), pow. Będzin, Acta Archaeologica Carpathica XXXVIII, 2003, s. 173–177.
 
38.
Przybyła, M. S., Uwagi o chronologii ceramiki grupy tarnobrzeskiej, Materiały i Sprawozdania Rzeszowskiego Ośrodka Archeologicznego XXIV, 2003, s. 27–54.
 
39.
Przybyła, M. S., Przybyła, M. M., Osada w Modlniczce, pow. Kraków, w świetle kontaktów z terenami zakarpackimi, [w:] J. Garcarski (red.), Transkarpackie kontakty kulturowe w epoce kamienia, brązu i wczesnej epoce żelaza, Krosno, 2010, s. 529–574.
 
40.
Reichenbereger, A., Der Leierspieler im Bild der Hallstattzeit, Archäologisches Korrespondenzblatt 15, 1985, s. 325–333.
 
41.
Stroh, A., Das hallstattzeitliche Gräberfeld von Schirndorf, Ldkr. Regensburg I, Materialhefte zur bayerischen Vorgeschichte A 35, Kallmünz/Opf., 1979.
 
42.
Stroh, A., Das hallstattzeitliche Gräberfeld von Schirndorf Ldkr. Regensburg II, Materialhefte zur bayerischen Vorgeschichte A 36, Kallmünz/Opf., 1988.
 
43.
Sulimirski, T., Kultura wysocka, Kraków, 1931.
 
44.
Terenožkin, A. I., Predskifskij period na Dneprovskom Pravoberežʹe, Kiev, 1961.
 
45.
Trachsel, M., Untersuchungen zur relativen und absoluten Chronologie der Hallstattzeit, Universitätsforschungen zur prähistorischen Archäologie 104, Bonn, 2004.
 
46.
Trybała, K., Naczynia zdobione odciskami brązowej tarczki spiralnej w materiałach grupy tarnobrzeskiej, Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Rzeszowskiego 23, Seria Socjologiczno--Historyczna, Archeologia 1, Rzeszów, 2004, s. 141–154.
 
47.
Trybała-Zawiślak, K., Kłyżów, stan 2 i Mokrzyszów, stan. 2 – cmentarzyska ciałopalne z wczesnej epoki żelaza, Collectio Archaeologica Ressoviensis XXI, Rzeszów, 2012.
 
48.
Vulpe, A., Zur mittleren Hallstattzeit in Rumänien (Die Basarabi-Kultur), Dacia NS IX, 1965, s. 105–132.
 
49.
Vulpe, A., Zur Entstehung der geto-dakischen Zivilisation. Die Basarabi-Kultur, Dacia NS XXX/1–2, 1986, s. 49–89.
 
50.
Węgrzynowicz, T., Materiały z cmentarzyska w Woli Kisielskiej, pow. Łuków, Wiadomości Archeologiczne XXXIII/3–4, 1968, s. 325–331.
 
51.
Węgrzynowicz, T., Materiały kultury łużyckiej ze wschodniego Mazowsza i Podlasia, Wiadomości Archeologiczne XXXIV/3–4 (1969), 1970, s. 389–411.
 
52.
Węgrzynowicz, T., Cmentarzysko kultury grobów kloszowych w Drohiczynie, woj. białostockie, na stanowisku Kozarówka II, Wiadomości Archeologiczne XLIII/1, 1978, s. 49–60.
 
53.
Węgrzynowicz, T., Uwagi o figurkach i wizerunkach ptaków ze stanowisk kultury Wysockiej, [w:] B. Gediga, D. Piotrowska (red.), Kultura symboliczna kręgu pól popielnicowych epoki brązu i wczesnej epoki żelaza w Europie Środkowej, Warszawa-Wrocław-Biskupin, 2000, s. 227–236.
 
54.
Ząbkiewicz-Koszańska, H. A., Cmentarzyska kultury łużyckiej i kultury przeworskiej na st. 1 w Chojnem w pow. sieradzkim, Prace i Materiały Muzeum Archeologicznego i Etnograficznego w Łodzi, seria archeologiczna 19, 1972, s. 173–248.
 
ISSN:0043-5082
Journals System - logo
Scroll to top