ROZPRAWY
Wybrane aspekty form dwuściennych we wczesnej epoce brązu na przykładzie materiałów
z pola górniczego w Ożarowie
Więcej
Ukryj
1
Instytut Archeologii Uniwersytetu Kardynała Stefana Wyszyńskiego, ul. Wóycickiego 1/3, bud. 23, 01-938 Warszawa
Data publikacji: 31-12-2012
Wiadomości Archeologiczne 2012;LXIII(63):3-31
SŁOWA KLUCZOWE
DZIEDZINY
STRESZCZENIE
The article reports on the analysis of flint manufacture of bifacial forms during the Early Bronze Age and presents conclusions formulated with regard to the individual elements of the technology of manufacture of bifacial sickles, a form widespread in the Samborzec Group of Mierzanowice Culture.
The subject of bifacial form manufacture in the Volhynia-Lesser Poland region at the turn of the Neolithic and Early Bronze Age was addressed in several specialist publications. Among them we can distinguish two lines of research to study this topic. The first generated a number of studies which contain diverse systems of classification used to clarify the origin and chronology of individual tools and their possible function through making a macroscopic observation of the material of interest The second has to do with new archaeology in its broad sense. Researchers representing this approach draw on a rich and varied set of analytical tools to explicate selected phenomena viewed through the prism of diverse processes that affect objects of material culture. This line of inquiry gave rise to a number of contributions which focus on the background of the material resource and economy, the environment, address the function of these tools and technologies of their manufacture. The present article addresses the latter aspect.
Analysis is made of lithic (flint) material deriving from two shafts – I/3 and I/5 – situated within trench I in the exploitation field at Oża¬rów, site “Za Garncarzami”, in comm. Ożarów, distr. Opatów, Świętokrzyskie voiv. The site lies in the Sandomierz Upland in an area which belongs to the prehistoric flint mining and flint working complex of The Święty Krzyż Mountains Region of Prehistorical Flint Exploitation. The investigated flint assemblage (9804 artefacts) mostly comprises flakes, chips and chunks, with a much smaller number of core forms, usually bifacial preforms. All are in Ożarów flint.
A number of methods was used during the study to complete the analysis of the sources. Individual flint workshops resting within different sedimentary strata were identified on the basis of stratigraphy of the mining shafts distinguished by Janusz Budziszewski. Flint concentrations were classified basing on technological and morphological criteria. Findings from this study were used to make a statistical comparison of individual groups of flints. The interpretation of the results of analysis of the original materials was made on the basis of experimental tests and also on the basis of data obtained from technological studies made by other researchers. All of which made it possible to grasp the methods of flint manufacture used in the site at Ożarów.
The first chapter introduces the reader to the terminology used in the paper. Some of the terms are known from Polish publications but the most of them have been used previously only in English-language contributions. The remainder of the terminology is explicated in respective sections of our paper.
The second chapter is divided into three sub-chapters. The first sub-chapter presents the adopted rules of classification, which base on a list generated for the purpose of our analysis taking into account the special character of the analyzed assemblage. The main premise tested here is that bifacial sickles were the main target of production at the site. To test the validity of this argument we examined the flakes and preforms, both for the way they were obtained and their role in the manufacturing process. The second sub-chapter contains a technological description of the investigated flint inventory. Analyses were made within individual workshops distinguished based on the stratigraphic situation. Of the total assemblage of 9717 artefacts subjected to analysis 4705 were flakes, 2548 – chips, 2331 – flint chunks, with 134 selected forms. The final sub-chapter summarizes the data presented in the course of the analysis and highlights the most important themes.
The third chapter consists of two sub-chapters. The first of these presents possible methods of working siliceous rocks used at the site, namely, two techniques of direct percussion with hammerstones and organic billets. The second sub-chapter focuses on schemes of bifacial reduction used at the site. Within the workshop located near the mine we can identify the opening stage of production associated with selecting the flint material and thinning processes, with some finds, much more rare, deriving from later stages of debitage. Absent from the assemblage under analysis are “ready” tools which in their morphology correspond to bifacial forms known from settlement and grave contexts. The process of manufacture of the flint artefacts is presented in five production stages.
The paper closes with a synthesis of conclusions from the analysis and their relationship to a broader context. This section opens by presenting arguments in support of the premise which was tested in the second chapter of the paper. It seems that a vast majority of the analyzed flint assemblage is associated with individual stages of bifacial production the principal target of which was shaping of bifacial sickle preforms directly in the exploitation field at Ożarów. Finally, a reference is made to Polish publications addressing the subject of bifacial tool manufacture.
REFERENCJE (58)
1.
Andrefsky Jr., W., Lithics. Macroscopic Approaches to Analysis, Cambridge Manuals in Archaeology, Cambridge, 2003.
2.
Antoniewicz, W., O kilku oszczepach krzemiennych znalezionych na ziemiach Polski, „Światowit” XVI, 1936, s. 145–158.
3.
T. Aubry, M. Almeida, M. J. Neves, B. Walter, Solutrean Laurel Leaf Point Production and Raw Material Procurement During the Last Glacial Maximum Southern Europe: Two Examples from Central France and Portugal, [w:] M. Soressi, H. L. Dibble (red.), Multiple Approaches to the Study of Bifacial Technologies, Philadelphia, 2003, s. 165–182.
4.
T. Aubry, B. Bradley, M. Almeida, B. Walter, M. J. Neves, J. Pelegrin, M. Lenoir, M. Tiffagom, Solutrean laurel leaf production at Maîtreaux: an experimental approach guided by techno-economic analysis, „World Archaeology” 40/1, 2008, s. 48–66.
5.
Balcer, B., Schild, R., A jednak sierpy!, Z Otchłani Wieków XLIV/1, 1978, s. 44–49.
6.
Balcer, B., Schild, Sierpem i głowę można uciąć..., Z Otchłani Wieków XLIV/2, 1978, s. 145–147.
7.
Bargieł, B., Stan badań nad wykorzystaniem krzemienia świeciechowskiego w późnym neolicie i epoce brązu w Polsce południowo-wschodniej (zarys problematyki), [w:] B. Matraszek, S. Sałaciński (red.), Krzemień świeciechowski w pradziejach. Materiały z konferencji w Ryni, 22–24.05. 2000, Studia nad Gospodarką Surowcami Krzemiennymi w Pradziejach 4, Warszawa, 2002, s. 123–140.
8.
Bąbel, J. T., Budziszewski, J. Noże wielofunkcyjne! W sprawie ostrzy z Mierzanowic polemiki ciąg dalszy, Z Otchłani Wieków XLIV/2, 1978, s. 139–145.
9.
Bordes, F., Crabtree, D. E., The Corbiac blade technique and other experiments, „Tebiwa” 12/2, 1969, s. 1–21.
10.
Bradley, B., Collins, M. B., Hemmings, A. Clovis Technology, Monographs in Prehistory: Archaeological Series 17, 2010, Ann Arbor.
11.
Bryk, J. Kultury epoki kamienia na wydmach zachodniej części po¬łudniowego Wołynia, Archiwum Towarzystwa Naukowego we Lwowie II/V/2, 1928, Lwów.
12.
Budziszewski, J., Kopalnia krzemienia w Ożarowie, woj. tarnobrzeskie w świetle dotychczasowych badań, m-pis pracy magisterskiej w Instytucie Archeologii UW, 1978.
13.
Budziszewski, J., Der Ożarówer Feuerstein und die Probleme seiner Nutzung und Verteilung, [w:] G. Weisgerber, R. Slotta, J. Weiner (red.), 5000 Jahre Feuersteinbergbau. Die Suche nach dem Stahl der Steinzeit, Veröffentlichungen aus dem Deutschen Bergbau-Museum Bochum 22, Bochum, 1980, s. 318––320.
14.
Budziszewski, J., PL 11 Ożarów, Gemeinde loco, „Za garncarzami”, Woiw. Tarnobrzeg, [w:] G. Weisgerber, R. Slotta, J. Weiner (red.), 5000 Jahre Feuersteinbergbau. Die Suche nach dem Stahl der Steinzeit, Veröffentlichungen aus dem Deutschen Bergbau-Museum Bochum 22, Bochum, 1980, s. 603–605.
15.
Budziszewski, J., Exploration of the mining field „Za garncarzami” in Ożarów, Tarnobrzeg voivodship. Preliminary report, [w:] K. T. Biró (red.), Papers for the International Conference on Prehistoric Flint Mining and Lithic Raw Material Identification in the Carpathian Basin, 20–22 May 1986, Budapest–Sümeg, 1986, s. 69–82.
16.
Budziszewski, J., Krzemieniarstwo ludności Wyżyny Środkowomałopolskiej we wczesnej epoce brązu, [w:] Schyłek neolitu i wczesna epoka brązu w Polsce środkowowschodniej (materiały z konferencji) (red. J. Gurba), Lubelskie Materiały Archeologiczne VI, Lublin, s. 181–208.
17.
Budziszewski, J., Ożarów pradziejowy punkt eksploatacji krzemienia, [w:] T. Wilgat (red.), Przewodnik wycieczkowy Ogólnopolskiego Zjazdu Polskiego Towarzystwa Geograficznego, Lublin, (1991) 1994, s. 17–19.
18.
Budziszewski, J., C-14 dating of shallow flint mine sites. Case study from the „Za Garncarzami” mining field in Ożarów (Central Poland), [w:] R. Schild, Z. Sulgostowska (red.), Man and Flint. Proceedings of the VIIth International Flint Symposium, Warszawa–Ostrowiec Świętokrzyski, September 1995, Warszawa, 1997, s. 49–55.
19.
Budziszewski, J., Świętokrzyski Okręg Pradziejowej Eksploatacji Krzemieni w dobie kultury trzcinieckiej, [w:] A. Kośko, J. Czebreszuk (red.), „Trzciniec” – system kulturowy czy interkulturowy proces?, Poznań, 1998, s. 285–299.
20.
Budziszewski, J., Metody badań płytkich kopalń krzemienia, [w:] W. Borkowski (red.), Metody badań archeologicznych stanowisk produkcyjnych – górnictwo krzemienia, Metodyka Badań Archeologicznych 4, 2000, Warszawa, s. 19–62.
21.
Callahan, E., The Basic of Biface Knapping in the Eastern Fluted Point Tradition: A Manual for Flintknappers and Lithic Analysts, „Archeology of Eastern North America” 7, 1996.
22.
Cotterell, B., Kamminga, J., The formation of flakes, „American Antiquity” 52/4, 1987, s. 675–708.
23.
Cotterell, B., Kamminga, J., Mechanics of pre-industrial technology: an introduction to the mechanics of ancient and traditional material culture, Cambridge, 1990.
24.
Crabtree, D. E., Meso-american polyhedral cores and prismatic blades, „American Antiquity” 33/4, 1968, s. 446–478.
25.
Crabtree, D. E., Flaking Stone with Wooden Implements: Flaked stone artifacts from Palliaike, Chile, suggest that wooden flaking tools were used in the New World, „Science” 10 (July) 1970, s. 146–153.
26.
Dickens, W. A., Biface Reduction and Blade Manufacture at the Gault Site (41BL323): A Clovis Occupation in Bell Country, m-pis rozprawy doktorskiej, Texas A&M University, 2005.
27.
Dziewanowski, M., Flint assemblage Dręstwo 37. A preliminary analysis of predetermined Swiderian debitage, [w:] A. Wiśniewski, T. Płonka, J. M. Burdukiewicz (red.), The Stone: Technique and Technology, Wrocław, 2006, s. 149–166.
28.
Ginter, B., Kozłowski, J. K., Technika obróbki i typologia wyrobów kamiennych paleolitu, mezolitu i neolitu, Warszawa, 1990.
29.
Głosik, J., Wołyńsko-podolskie materiały z epoki kamiennej i wczesnej epoki brązu w Państwowym Muzeum Archeologicznym w Warszawie, Materiały Starożytne VIII, 1962, s. 125–216.
30.
M.-L. Inizan, M. Reduron-Ballinger, H. Roche, J. Tixier, Technology of Knapped Stone, Préhistoire de la Pierre Taillé 5, CREP, Nanterre, 1999.
31.
Kadrow, S., Machnik, J. Kultura mierzanowicka. Chronologia, taksonomia i rozwój przestrzenny, Prace Komisji Archeologicznej 29, Kraków, 1997.
32.
Kopacz, J., Valde-Nowak, P., From studies of flint industries of the Circum-Carpathian Epi-Corded Ware Cultural Circle /C.E.C.C./, [w:] J. K. Kozłowski, S. K. Kozłowski (red.), New in Stone Age Archeology, Archaeologia Interregionalis 8, Warszawa, 1987, s. 183–210.
33.
Kopacz, J., Valde-Nowak, P., Episznurowy przykarpacki krąg kulturowy w świetle materiałów kamiennych, Archeologia Polski XXXII/1, 1987, s. 55–92.
34.
Kostrzewski, J., Młodsza epoka kamienna w Polsce. (Z powodu pracy prof. L. Kozłowskiego), WA IX/3–4, 1925, s. 262–296.
35.
Kostrzewski, J., Od mezolitu do okresu wędrówek ludów, [w:] S. Krukowski, J. Kostrzewski, R. Jakimowicz (oprac.), Prehistoria ziem polskich, Encyklopedia Polska, t. IV, cz. 1, dz. V, Kraków, (1939–1948) 1948, s. 118–359.
36.
Kowalewska-Marszałek, H., Z dziejów najdawniejszych, [w:] T. Dunin-Wąsowicz, S. Tabaczyński (red.), Szkice Zawichojskie, Zawichost, 1999, s. 7–38.
37.
Kozłowski, L., Epoka kamienia na wydmach wschodniej części Wyżyny Małopolskiej, Towarzystwo Naukowe Warszawskie, Archiwum Nauk Antropologicznych II/3, Lwów, 1923.
38.
Kozłowski, L., Młodsza epoka kamienia w Polsce (Neolit), Lwów, 1924.
39.
Libera, J., Krzemienne formy bifacjalne na terenach Polski i Zachodniej Ukrainy (od środkowego neolitu do wczesnej epoki żelaza), Lublin, 2001.
40.
Machnik, J., Ze studiów nad kulturą ceramiki sznurowej w Karpatach polskich, Acta Archaeologica Carpathica 2/1–2, 1960, s. 55–86.
41.
Machnik, J., Stosunki kulturowe na przełomie neolitu i epoki brązu w Małopolsce (Na tle przemian w Europie środkowej), [w:] Materiały do prahistorii ziem polskich III/1: Epoka brązu (red. W. Hensel), Warszawa, 1967.
42.
Machnik, J., Wczesny okres epoki brązu, [w:] Prahistoria ziem polskich III, Wrocław, 1978, s. 9–136.
43.
Migal, W., Znaczenie przemysłu nakopalnianego z Rybnik, woj. białostockie, dla poznania krzemieniarstwa epoki brązu w Polsce, [w:] J. Lech, D. Piotrowska (red.), Z badań nad krzemieniarstwem epoki brązu i wczesnej epoki żelaza. Materiały sympozjum zorganizowanego w Warszawie 20–22 października 1994 r., Prace II, Warszawa, 1997, s. 129–143.
44.
Migal, W., Materiały krzemienne z badań w Rybnikach–„Krzemiance” i Rybnikach–„Przy Źródlisku”, [w:] W. Borkowski, M. Zalewski (red.), Rybniki–„Krzemianka”. Z badań nad krzemieniarstwem w Polsce północno-wschodniej, Studia nad Gospodarką Surowcami Krzemiennymi w Pradziejach 5, Warszawa, 2005, s. 87–127.
45.
Migal, W., Sposoby i możliwości obróbki krzemienia za pomocą twardego tłuka kamiennego, [w:] W. Borkowski, M. Zalewski (red.), Rybniki–„Krzemianka”. Z badań nad krzemieniarstwem w Polsce północno-wschodniej, Studia nad Gospodarką Surowcami Krzemiennymi w Pradziejach 5, Warszawa, 2005, s. 129–139.
46.
Migal, W., Urbanowski, M. Narzędzia bifacjalne jako wskaźniki chronologiczne? Technologie środkowego paleolitu i wczesnej epoki brązu na przykładzie materiałów ze stanowiska Polany Kolonie II, [w:] W. Borkowski, J. Libera, B. Sałacińska, S. Sałaciński (red.), Krzemień czekoladowy w pradziejach. Materiały z konferencji w Orońsku, 08–10.10. 2003, Studia nad Gospodarką Surowcami Krzemiennymi w Pradziejach 6, Warszawa–Lublin, 2008, s. 215–243.
47.
Miller, M. J., An Experimental Study of Lithic Biface Manufacture: Toward Understanding the Perverse Fracture, m-pis pra¬cy magisterskiej, University of Exeter, 2006.
48.
Newcomer, M. H., Some quantitative experiments in handaxe manufacture, „World Archaeology” 3/1, Technological Innovations (Jun., 1971), s. 85–94.
49.
Newcomer, M. H., „Punch Technique” and Upper Paleolithic Blades, [w:] E. H. Swanson (red.), Lithic Technology: Making and Using Stone Tools, World Anthropology, Mouton, 1975, s. 97–102.
50.
Odell, G. H., Lithic Analysis, Manuals in Archaeological Method, Theory and Technique, New York, 2003.
51.
Ossowski, G. Przyczynek do wiadomości o grotach krzemiennych znaj¬¬dowanych na ziemiach dawnej Polski, „Zbiór Wiadomości do Antropologii Kulturowej” 10, Kraków, 1886, s. 24–37.
52.
Pelegrin, J., Les techniques de débitage laminaire au Tardiglaciaire: critères de diagnose et quelques réflexions, [w:] T. Valentin, P. Bodu, M. Christensen (red.), L’Europe Centrale et Septentrionale au Tardiglaciare. Table-ronde de Nemours, 13–16 mai 1997, Actes de la Table-ronde internationale de Nemours, 13–16 mai 1997, Mémoires du Musée de Préhistoire d’ile de France 7, 2000, s. 73–86.
53.
Piątkowska, K., Dobrzyński, M. Technologia bifacjalna noży sierpowatych na podstawie znalezisk grobowych kultury mierzanowickiej ze Skołoszowa, st. 7, pow. Jarosław, Materiały i Sprawozdania Rrzeszowskiego Ośrodka Archeologicznego XXXII, 2011, s. 107–115.
54.
Przyborowski, J., Z epoki kamiennéj w Sandomierskiem, Wiadomości Archeologiczne I, 1873, s. 9–16.
55.
Salewicz, K. Tymczasowe wyniki badań prehistorycznych w Mierzanowicach (pow. opatowski, woj. kieleckie), Z Otchłani Wieków XI–XIII/4–5, 1937, s. 39–59.
56.
Sulimirski, T., Polska przedhistoryczna. Część II. Drugie tysiąclecie przed Chr., Londyn, 1957–1959.
57.
Waldorf, D. C., The Art of Flint Knapping, Branson, 1993.
58.
Whittaker, J. C., Flintknapping: Making and Understanding of Stone Tools, Austin, 1999.