PL EN
ODKRYCIA
Zagadka z kluczem. Dziwny przedmiot z XIX-wiecznych amatorskich wykopalisk w Kwiatkowie, pow. turecki
 
Więcej
Ukryj
1
Oddział w Łodzi, Polska Akademia Nauk Instytut Archeologii i Etnologii, Polska
 
2
Dział Epoki Żelaza, Państwowe Muzeum Archeologiczne w Warszawie, Polska
 
3
Dział Archeologii Pradziejowej, Muzeum Archeologiczne w Poznaniu, Polska
 
 
Data nadesłania: 08-03-2022
 
 
Data ostatniej rewizji: 09-04-2022
 
 
Data akceptacji: 19-07-2022
 
 
Data publikacji online: 05-10-2022
 
 
Data publikacji: 31-12-2022
 
 
Autor do korespondencji
Magdalena Piotrowska   

Oddział w Łodzi, Polska Akademia Nauk Instytut Archeologii i Etnologii, Polska
 
 
Wiadomości Archeologiczne 2022;LXXIII(73):253-263
 
SŁOWA KLUCZOWE
DZIEDZINY
STRESZCZENIE

Zabytek będący przedmiotem niniejszego artykułu to zagadkowy przedmiot – skomplikowane okucie nie mające analogii w materiałach kultury przeworskiej. Brak ścisłych analogii powoduje, że określenie jego funkcji nie jest oczywiste, ale wydaje się, że mógł to być element mechanizmu zamykającego drewniana skrzynkę.

Znalezisko pochodzi z amatorskich badań prowadzonych w Kwiatkowie, pow. Turek, przez Seweryna Tymienieckiego pod koniec XIX wieku. Jest to znalezisko luźne z powierzchni cmentarzyska. Na archiwalnych rycinach zabytek przedstawiony jest jeszcze w całości – obie jego części połączone są nitami. Obecnie jego stan zachowania jest znacznie gorszy.

Wymiary prostokątnych elementów domniemanego okucia zamka to 5,5 x 4,5 cm. Jedna z płytek posiada centralnie umieszczony, czworokątny otwór o wymiarach 1,5 x 1 cm, Przy krótszej krawędzi drugiej płytki znajdują się dwa otworki o średnicy około 0,3 cm (rozstaw – 0,4 cm). Według zachowanych ilustracji archiwalnych na tej blaszce była przymocowana, zapewne za pomocą zgrzewania albo lutowania, „kieszonka” wykonana z zagiętej dwukrotnie pod kątem prostym blachy żelaznej. Na jednym końcu jest otwarta, a spłaszczona i zamknięta przy drugim.

Byłby to zamek zaciskowy. Rygiel z podwójnym wąsem wprowadzony był pionowo przez otwór w wieku do rynienki, wąsami do ścianki. Krawędź blaszki nad otworkami jest zagięta na około 2 mm. Lekko odchylone wąsy blokowały się na tym zagięciu uniemożliwiając przesunięcie wieka. Klucz musiał być wygięty w taki sposób, żeby po wprowadzeniu przez kwadratowy otwór w okuciu zewnętrznym, mógł dosięgnąć zębami otworków w wewnętrznym okuciu i poprzez nie docisnąć wąsy do trzpienia. To powodowało zwolnienie blokady umożliwiając wyciągnięcie rygla i otworzenie skrzynki.

Zamek skrzynki z Kwiatkowa mógł być swoistą hybrydą – odmianą zamka typu Kietrz z pewnymi elementami charakterystycznymi dla zamka typu Wetzendorf. Skuteczność zaproponowanego sposobu działania omawianego mechanizmu została potwierdzona w wykonanej przez W. Rutkowskiego rekonstrukcji skrzynki z takim zamkiem.

Materiały z Kwiatkowa to znaleziska luźne, zbierane dość przypadkowo i nie ma wśród nich ani rygla ani klucza, które mogłyby być elementami omawianego zamka. Klucze o kształcie odpowiadającym hipotetycznej rekonstrukcji zostały znalezione na cmentarzyskach w Gronówku, pow. leszczyński oraz w Wiktorowie, pow. zgierski. Brak kontekstu odkrycia zabytku oraz analogii utrudnia wyciągnięcie wniosków na temat jego datowania. Określenie chronologii możliwe jest w ramach całości materiału zabytkowego pozyskanego z cmentarzyska w Kwiatkowie, którego chronologia przypada głównie na fazy B1, B2 i C1 okresu rzymskiego.
FINANSOWANIE
Muzeum Archeologiczne w Poznaniu, Instytut Archeologii Polskiej Akademii Nauk Oddział w Łodzi
 
REFERENCJE (22)
1.
Bagińska J. et alii 2000: J. Bagińska, E. Banasiewicz, J. Niedźwiedź, H. Taras, Badania na wielokulturowym stanowisku 2 w Podlodowie, pow. Tomaszów Lubelski, APS V, 75–79.
 
2.
Czarnecka K. 2018: Zapobiegliwy kowal – recycling w kuźni. Ciekawe znalezisko okuć skrzynki z cmentarzyska kultury przeworskiej w Garwolinie, [w:] B. Niezabitowska-Wiśniewska et alii (red.), Studia Barbarica. Profesorowi Andrzejowi Kokowskiemu w 65. rocznicę urodzin, tom I, Lublin, 288–295.
 
3.
Czarnecka K. 2020: Zamki i klucze kultury przeworskiej. Działanie, zastosowanie, znaczenie symboliczne, Warszawa.
 
4.
Jahn M. 1944: Germanische Grabfunde von Grünchen, Kr. Lissa, „Posener Jahrbuch für Vorgeschichte” 1, 28–44.
 
5.
Kokowski A. 1997: Schlossbeschläge und Schlüssel im Barbaricum in der römischen Kaiserzeit und der frühen Völkerwanderungszeit. Klassifizierung – Verbreitung – Chronologie, Klasyfikacja Zabytków Archeologicznych II, Lublin.
 
6.
Kostrzewski J. 1920: (J. K.) Nieistniejące już zbiory prywatne wykopalisk, PArch. I(I)/3–4 (1919), 150–151.
 
7.
Kot K., Piotrowska M., Schellner E. 2015: Osada kultury przeworskiej z okresu przedrzymskiego i okresu rzymskiego w Kwiatkowie, stan. 11 nad środkową Wartą. Stań badań i zakres poznawczy, [w:] L. Tyszler, E. Droberjar (red.), L. Tyszler, E. Droberjar (red.), Barbari svperiores et inferiores. Archeologia barbarzyńców 2014. Procesy integracji środkowoeuropejskiego Barbaricum. Polska – Czechy – Morawy – Słowacja, Łódź-Wieluń, 315–328.
 
8.
Kot-Legieć K. 2020: Archeologiczne ścieżki Seweryna Tymienieckiego – Kwiatków w badaniach archiwalnych kaliskiego prawnika, „Slavia Antiqua” LXI, 163–182.
 
9.
Moszczyński J., Tyszler L. 2001: Groby z terra sigillata z cmentarzyska kultury przeworskiej w Wiktorowie, pow. zgierski, [w:] J. Kolendo, A. Bursche (red.), Nowe znaleziska importów rzymskich z ziem Polski II, CRFB Polen, Suplement tom 2, Warszawa, 99–116.
 
10.
Piotrowska M., Smółka-Antkowiak E. (w druku): Tajemnice muzealnych półek – nowe/stare materiały z badań Seweryna Tymienieckiego w Kwiatkowie, FAP.
 
11.
Pleiner R. 2006: Iron in Archaeology. Early European Blacksmiths, Praha.
 
12.
Rzepecki S., Kot K., Piotrowska M. 2016: Pod prąd czasu. Kwiatków i okolica w pradziejach, Łódź.
 
13.
Rzepecki S. 2016: (red.) Wielokulturowy kompleks osadniczy ze stanowiska Kwiatków 11/20, gm. Brudzew. Strefy A1 i A2, Spatium Archaeologicum 9, Łódź.
 
14.
Schulz W. 1927: Ein Kastenverschluβ der mittleren römischen Zeit von Wetzendorf, Kr. Querfurt, „Jahresschrift für die Vorgeschichte der sächsisch-thüringischen Länder” XV, 92–97.
 
15.
Schuster J. 1999: Bemerkungen zu einigen Schlossern und Schlüsseln von Kästchen in der späten römischen Kaiserzeit. Schlossbestandteile des typs Wetzendorf, „Ethnographisch-Archäologische Zeitschrift” 40 (4), 555–575.
 
16.
Schuster J. 2010: Der Kasten (Schlüssel, Riegel, Abdeckbleche, Holzreste), [w:] M. Becker (red.), Das Fürstengrab von Gommern, tom I, Veröffentlichungen des Landesamtes für Denkmalpflege und Archäologie Sachsen-Anhalt – Landesmuseum für Vorgeschichte 63/I, Halle (Saale), 121–151.
 
17.
Tymieniecki S. 1878: Wiadomość o cmentarzyskach przedhistorycznych, odkrytych w Kaliskiém, „Zbiór Wiadomości do Antropologii Krajowéj” II, 75–76.
 
18.
Tymieniecki S. 1881: Żalnik w Kwiatkowie, „Pamiętnik Fizyjograficzny” I, 393–398.
 
19.
Tymieniecki S. 1904a: Zabytki przedhistoryczne znad Neru i Warty, a zwłaszcza cmentarzysko w Kwiatkowie, „Gazeta Kaliska” 227 (z 5.8.1904), 1–2.
 
20.
Tymieniecki S. 1904b: Zabytki przedhistoryczne znad Neru i Warty, a zwłaszcza cmentarzysko w Kwiatkowie, „Gazeta Kaliska” 228 (z 6.8.1904), 1–2.
 
21.
Tymieniecki, S. 1906a: Zabytki przedhistoryczne z nad Neru i Warty, a zwłaszcza cmentarzysko w Kwiatkowie, „Materyały antropologiczno-archeologiczne i etnograficzne” VIII, 77– 87.
 
22.
Tymieniecki S. 1906b: Zabytki przedhistoryczne z nad Neru i Warty a zwłaszcza cmentarzysko w Kwiatkowie, „Rocznik Prawników Kaliskich za lata 1903–1904”, 86–95.
 
ISSN:0043-5082
Journals System - logo
Scroll to top