Cmentarzyska odkrywane na Półwyspie Sambijskim często tworzą skupiska. Jedno z większych, obejmujących także cmentarzyska z okresu wpływów rzymskich, odkryto nieco na zachód od Królewca, w pobliżu dawnych wsi Groß Friedrichsberg i Juditten oraz Friedrichswalde (Ryc. 1).

I. Juditten, stan. 1

Pierwszych odkryć na omawianym obszarze dokonano ok. połowy XIX w. W 1868 r. Towarzystwo Fizyczno-ekonomiczne (Physikalisch-ökonomische Gesellschaft) przekazało Towarzystwu Starożytniczemu „Prussia” (Alterthumsgesellschaft Prussia) ostrogę otrzymaną wcześniej od właściciela ziemskiego (Gutsbesitzer) z Friedrichswalde – Charisiusa. Zabytek ten miałby zostać znaleziony pod około dwustuletnim dębem, w lesie w Juditten (Altpreussischen Monatsschrift 5, 1868, 275). Nieco później, w 1887 r., Prussia-Museum odkupiło od przypadkowych znalazców kilka przedmiotów (G. Bujack 1888, 201). Były to wydobyte podczas karczowania pniaków w lesie bursztynowy paciorek oraz brązowe szczypczyki i „łyżeczka do uszu” zawieszone na brązowym pierścieniu (Ryc. 2; W. Gaerte 1924, 112, ryc. 4; 1929, 240, ryc. 191:h). Najpewniej w lesie w Juditten znajdowało się cmentarzysko z okresu wpływów rzymskich, które należałoby łączyć z kulturą Dollkeim-Kovrovo.

II. Juditten, stan. 2 (Gottschedstraße 13)

Kolejne znaleziska z Juditten pochodzą dopiero z lat 30. XX w. Z notatki ówczesnego dyrektora Prussia-Museum, Wilhelma Gaertego, zachowanej w archiwum owego muzeum (SMB-PK/MVF, PM-IXd8, PM-A 1644/1, 2), wynika, że 10 maja 1933 r. miejscowy właściciel ziemski, Charisius, poinformował go, że na terenie położonym pomiędzy Gottschedstraße i Kirchenstraße podczas orania pola znaleziono 21 fragmentów ceramiki (II/1) i fragment bursztynu (II/2) (SMB-PK/MVF, PM-IXd8, PM-A 1644/1, 4). 13 maja 1933 r. Gaerte napisał list do właściciela tego terenu, Bachlera, w którym zwrócił się do niego z prośbą by przed rozpoczęciem planowanych przez niego prac budowlanych zgodził się na przeprowadzenie wykopalisk sondażowych (SMB-PK/MVF, PM-IXd8, PM-A 1644/1, 5). Badania te przeprowadził Fritz Jaensch między 7 a 9 czerwca. W archiwum Prussia-Museum zachowało się jego sprawozdanie z badań i dokumentacja rysunkowa (SMB-PK/MVF, PM-IXd8, PM-A 1644/1, 7–14). Jaensch odkrył prawdopodobnie 8 obiektów (Ryc. 3; Tabl. 1), najpewniej grobów (II/4–10). Niektóre z nich były zniszczone przez dwa duże wykroty i działalność istniejącej tam wcześniej szkółki leśnej (SMB-PK/MVF, PM-IXd8, PM-A 1644/1, 8).

W sierpniu prace na stanowisku zostały wznowione i trwały zaledwie dwa dni. 9 i 10 sierpnia 1933 r. przeprowadził je Walter Nowothnig, który odkrył kolejne obiekty (II/11–18; Ryc. 4, Tabl. 2). W archiwum Prussia-Museum zachowało się krótkie sprawozdanie z owych badań i polowa dokumentacja rysunkowa (SMB-PK/MVF, PM-IXd8, PM-A 1644/1, 17–22). 24 września 1933 r. przedstawiciele władz zwrócili się do Gaertego z prośbą o informację dotyczącą postępu prac (SMB-PK/MVF, PM-IXd8, PM-A 1644/1, 29). Gaerte odpisał, że wykopaliska zostały zakończone, a w ich trakcie znaleziono pojedyncze groby z II–III w. n.e. Stwierdził także, że dalsze badania nie będą prowadzone, ponieważ teren został już zbudowany (SMB-PK/MVF, PM-IXd8, PM-A 1644/1, 30).

Jaensch i Nowothning najpewniej prowadzili prace wykopaliskowe na bardzo zniszczonym cmentarzysku. Odkryli kilka grobów (od trzech do jedenastu; obiekty: 1?, 2?, 3?, 4?, 5, 6, 7, 8?, I?, II?, IV?). Wszystkie, poza jednym, prawdopodobnie były zniszczonymi grobami ciałopalnymi, zawierającymi fragmenty przepalonych kości i ceramiki. W obiekcie II znaleziono fragmenty ceramiki (II/12.4), określonej przez Nowothninga jako ordenzeitlicher Scherben. Daje to podstawę do datowania tego grobu na okres średniowiecza. Chronologii pozostałych grobów ciałopalnych nie udało się określić. Być może były związane z kulturą Dollkeim-Kovrovo, na stanowisku odkryto bowiem jeden grób szkieletowy (ob. 7; Tabl. 1:3), który w oparciu o znalezioną w nim zapinkę oczkowatą serii pruskiej (II/9.1) należy na fazę B2 (A. Chilińska-Früboes 2017, 50–58; 2020, 95, 191, 194–201).

Wydaje się więc, że na stanowisku odkryto cmentarzysko kultury Dollkeim-Kovrovo i być może także pozostałości późniejszego cmentarzyska średniowiecznego. Ponadto, natrafiono na szereg obiektów, które zapewne należałoby łączyć ze średniowieczną lub nowożytną osadą.

III. Juditten, stan. 3 (Am Stadtwald)

Kilka dni po zakończeniu wykopalisk na Gottschedstraße, Nowothnig ponownie przyjechał do Juditten i 16–17 sierpnia przeprowadził badania na kolejnym stanowisku, położonym na niezabudowanym terenie przy ulicy Am Stadwald, w pobliżu jej skrzyżowania z Hammerweg (SMB-PK/MVF, PM-IXd8, PM-A 1644/1, 24–25). Nowothnig założył osiem sondażowych wykopów (Ryc. 5). Na całym stanowisku zalegała warstwa humusu, o miąższości 30–45 cm, ale aż do głębokości ok. 65 cm zauważalne były ślady orki i karczowania. We wszystkich wykopach Nowothnig zaobserwował rozrzucone fragmenty ceramiki, których chronologii nie udało mu się jednak określić. Odkrył także jeden obiekt (III/1).

W tym samym roku, w pobliżu miejsca, gdzie Nowothnig przeprowadził prace wykopaliskowe, przedsiębiorca budowlany Steputat, podczas kopania fundamentów domu, zauważył owalną w planie jamę, o ciemnym wypełnisku, zawierającą fragmenty ceramiki i węgle drzewne (SMB-PK/MVF, PM-IXd8, PM-A 1644/1, 26–27). Odkrycie to zgłosił Gaertemu, który przybył na miejsce i stwierdził, że niegdyś znajdowała się tu osada, a wspomnianą jamę uznał za pozostałości piwnicy spalonego domu (III/4). Gaerte z ramienia Prussia-Museum podjął się przeprowadzenia wykopalisk, w trakcie których odkrył pozostałości dwóch podobnych domów (III/5–6). Poinformowano go, że wcześniej w okolicy natrafiano na podobne znaleziska. Prawdopodobnie badane przez Gaertego stanowisko jest tym samym, na którym wcześniej prace prowadził Nowothnig. Najpewniej obaj odkryli pozostałości średniowiecznej lub nowożytnej osady. Już wcześniej, po obu stronach ulicy Am Stadtwald, w pobliżu kawiarni Packhäuser (Ryc. 6) natrafiano na podobne znaleziska. W trakcie I Wojny Światowej odkryto tu i przebadano osadę (W. Gaerte 1933; SMB-PK/MVF, PM-IXd8, PM-A 1644, 15). Wydaje się prawdopodobne, że nie wyeksplorowano jej w całości, a odkrycia archeologiczne dokonywane w 1933 r. pochodziły z tego właśnie miejsca.

IV. Groß Friedrichsberg, stan. 1

Najbardziej znanym stanowiskiem z omawianego obszaru jest płaskie, ciałopalne cmentarzysko z okresu wczesnego średniowiecza, z obiektami, które należy interpretować jako Aschenplatz (patrz W. Wróblewski 2006; R. Shiroukhov 2012, 246–249, tam dalsza literatura). Było ono położone w pobliżu Juditten, ale w literaturze materiały z tego cmentarzyska podpisywane są jako pochodzące z Friedrichsberg (O. Tischler 1890, 31; A. Jentzsch 1896, 124, tabl. IV:63; E. Hollack 1908a, 35) lub z Gross (Groß) Friedrichsberg (C. Engel 1933, 331, ryc. 5:22; J. Jaskanis 1977, 274). Pierwsze, odkryte tu zabytki, trafiły do OPM w Królewcu już końcu XIX w. (O. Tischler 1890, 26). Były to znaleziska luźne, odkrywane w trakcie pozyskiwania piasku potrzebnego do budowy Fortu Marienberg (patrz Ryc. 1). Wspomnianej instytucji przekazywał je miejscowy właściciel ziemski (Gutsbesitzer), Douglas (IV/1). Ponadto, z ksiąg inwentarzowych MfV w Berlinie (SMB-SPK/MVF, IXc 1, 29, 33–38; SMB-SPK/MVF, IXc 2, 606–609) wynika, że również owej placówce Douglas przekazywał materiały z Groß Friedrichsberg (IV/1–71). W 1888 r. na stanowisko przybył Otto Tischler (1890, 31–32), który nadzorował robotników w trakcie dalszego pozyskiwania piasku. Stwierdził obecność tzw. Aschenschicht (O. Tischler 1890, 31) – warstwy spalenizny, w której rozrzucone były przepalone kości ludzkie, a także zabytki – przede wszystkim elementy uzbrojenia (m.in. dwusieczne miecze i groty), wędzidła, strzemiona, ale także: zapinki podkowiaste, sprzączki, fragmenty wag, odważniki i fragmenty brązowych mis oraz, co zdaniem Tischlera było wyjątkowe, niezwykle wiele naczyń i ich fragmentów. Najbardziej spektakularnym odkryciem był brązowy, pozłacany hełm (V/72; Ryc. 8). Tischler stwierdził, że był to jeden z najładniejszych i najrzadszych zabytków, jakie trafiły do OPM (Unbedingt ist der Helm von Friedrichsberg als eine der schönsten und seltensten Bereicherungen des Museums anzusehen – O. Tischler 1890, 32). Ponadto, oprócz opisanej warstwy spalenizny wg Tischlera na stanowisku znajdowały się szkielety ludzkie i końskie. Nie sprecyzował jednak relacji między owymi pochówkami szkieletowymi a Aschenschicht, stwierdził jedynie, że mają tę samą chronologię. Pozyskane przez Tischlera w 1888 r. materiały trafiły do OPM (IV/72–124) i do MfV (E. Hollack 1908a, 35; Tabl. 3–6). Cmentarzyska z obiektami określanymi w źródłach jako Aschenplatz lub Aschenschicht datowane są na okres wczesnego średniowiecza. Znane są przede wszystkim z Półwyspu Sambijskiego i Kuronii, występowały jednak także sporadycznie w innych regionach, m.in. na Wysoczyźnie Elbląskiej, w Krainie Wielkich Jezior, być może także w dorzeczu środkowego Niemna (W. Wróblewski 2007, 221–222, ryc. 1). Ich chronologia przypada na X/XI–XIII w. Na cmentarzyskach tych zalegają warstwy spalenizny, zawierające przepalone kości ludzkie, a także liczne elementy uzbrojenia i rzędu końskiego, ponadto mniej liczne ozdoby – np. zapinki podkowiaste, a także elementy wag, odważniki czy fragmenty ceramiki. Zakłada się, że na nekropolach tych chowano wyłącznie wojowników, jednak poniżej warstwy spalenizny niekiedy znajdowały się groby koni (W. Wróblewski 2007, 224–225, 229). Na Półwyspie Sambijskim Aschenplatz często znajdowane są w obrębie starszych nekropoli kultury Dollkeim-Kovrovo i niszczyły groby z okresu wpływów rzymskich i wędrówek ludów (W. Wróblewski 2007, 225; A. Chilińska-Drapella 2013, 54). Prawdopodobnie cmentarzyska kultury Dollkeim-Kovrovo były użytkowane jedynie do początków późnego okresu wędrówek ludów i następnie miało miejsce ich opuszczenie (por. E. Hollack 1908a, LXIII–LXIV; A. Chilińska 2009, 161). Dopiero ok. X/XI w. pojawiły się na nich nowe, wczesnośredniowieczne obiekty (Aschenplatz). Owa warstwa spalenizny niszczyła starsze groby, co świadczy o tym, że ludność, która grzebała tu zmarłych w okresie wczesnego średniowiecza nie miała wiedzy o tym, gdzie znajdowały się starsze groby się lub była tego świadoma, ale pozostawało to dla nich bez znaczenia. W literaturze zwykle zwraca się uwagę na to, że cmentarzyska na Półwyspie Sambijskim, zakładane we wczesnym okresie wpływów rzymskich, były nieprzerwanie użytkowane po okres wczesnego średniowiecza (np. E. Hollack 1908b, 172; C. Engel 1933, 274). Wydaje się to jednak nieprawdziwe i najpewniej były one opuszczane w późnym okresie wędrówek ludów i dopiero w X/XI w. zakładano w ich miejscu nowe nekropole. Zagadnienia te wymagają jednak dalszych studiów (por. A. Chilińska-Drapella 2013, 54). O odkrytych w obrębie cmentarzyska w Groß Friedrichsberg grobach szkieletowych ludzkich i końskich niestety niewiele wiadomo. Analogią może być stanowisko w Aukštkiemiai, raj. Klaipėdos, dawn. Oberhof, Kr. Memel, gdzie w pobliżu Aschenschicht, ale nie w jej obrębie, znaleziono nieprzepalone kości, zapewne pochodzące z grobów szkieletowych (O. Tischler 1890, 28–29).

V. Groß Friedrichsberg, stan. 2

Kolejnych odkryć w Groß Friedrichsberg dokonano dopiero w latach 20. XX w. W lipcu 1922 r. Wilhelm Gaerte otrzymał informację, że w pobliżu domów pracowników rolnych (Insthausäuser) w Groß Friedrichsberg koło Juditten odkryto cmentarzysko ciałopalne (SMB-PK/MVF, PM-IXd8, PM-A 433/1, 5–7, 9). Miejscowy właściciel ziemski (Ritterhutsbesitzer), major Douglas przekazał wówczas Prussia-Museum pochodzące z tego stanowiska zabytki datowane na okres wpływów rzymskich (V/1–3) – m.in. dwie monety i brązową zapinkę (W. Gaerte 1924, 111). 22 października 1922 r. Gaerte udał się na cmentarzysko (SMB-PK/MVF, PM-IXd8, PM-A 433/1, 8–9). Na miejscu został poinformowany przez Douglasa, że wymienione wyżej zabytki zostały znalezione w trakcie orania pola. Orka odsłoniła ponadto plamy czarnej ziemi (schwarze Stellen) i kamienie, a deszcz, który spadł tuż po oraniu pola, wymył z ziemi kolejne kamienie (fragmentów ceramiki nie znaleziono) – prawdopodobnie były to zniszczone groby ciałopalne. Wg Gaertego (1924, 111) z tego samego miejsca pochodziły kolejne znaleziska z młodszego okresu wpływów rzymskich – dwa duże bursztynowe paciorki (V/4) i cztery niewielkie gliniane naczynia (V/5). Kilka lat później stanowisko to, które należy interpretować jako cmentarzysko płaskie kultury Dollkeim-Kovrovo, zostało przebadane przez Carla Engla – prace wykopaliskowe przeprowadził 11 i 12 czerwca 1929 r. Wg Engla odkryte przez niego materiały pochodziły z faz B i C (C. Engel 1930, 6), a część znalezisk także z fazy D (SMB-PK/MVF, PM-IXd8, PM-A 433/1, 13, 37). Cmentarzysko było położone na terenie porośniętym przez wierzby (Weidengarten), należącym do Douglasa. Engel szacował, że wymiary stanowiska wynosiły ok. 100 m × 50 m. Odkrył około trzydziestu obiektów, w większości grobów (Tabl. 7–16). Większość z nich została zniszczona przez orkę (C. Engel 1929a). W archiwum Prussia-Museum zachowały się fragmenty prowadzonego przez Engla dziennika polowego, jego kopia oraz polowe rysunki planów obiektów i wykopów (SMB-PK/MVF, PM-IXd8, PM-A 433/1, 12–55). Kilka dni po tym, jak Engel zakończył prace na stanowisku, Gaerte wygłosił w miejscowej szkole w Groß Friedrichsberg odczyty poświęcone pradziejom Prus Wschodnich, połączone ze zwiedzaniem cmentarzyska i prezentacją niektórych pochodzących z niego zabytków (C. Engel 1929a; 1929b).

Analizowane stanowisko było cmentarzyskiem płaskim kultury Dollkeim-Kovrovo, zniszczonym w wyniku głębokiej orki, która naruszyła większość obiektów. Engel odkrył 35 obiektów, wśród których przeważały groby popielnicowe. Było ich 19 (obiekty: 1–10, 12–17, 19–21), przy czym w obiekcie 10 (Tabl. 9–14) znajdowały się dwie popielnice (obiekty 10a–b). W pięciu lub sześciu grobach popielnicowych urnami były duże, wiadrowate naczynia (obiekty: 1, 8, 9, 14?, 16, 20), przy czym dwóm lub trzem z nim z nich towarzyszyły przystawki (obiekty: 9, 14?, 16). Ponadto, w jednym przypadku popielnicą było naczynie z podwójnym uchem (obiekt 10a; Tabl. 13:1), w jednym, naczynie zdobione listwą plastyczną, z uchami rozmieszczonymi dookoła brzuśca (obiekt 10b; Tabl. 14:3), w jednym, naczynie o baniastym brzuścu (obiekt 5; Tabl. 7:2). Wygląd pozostałych popielnic nie jest znany. Przynajmniej jeden z przebadanych obiektów należy interpretować jako grób ciałopalny jamowy (obiekt 11) – zawierał przystawkę. Ponadto, 6 obiektów było grobami ciałopalnymi (obiekty H, I, K, L, M, N), ale nie można stwierdzić czy popielnicowymi, czy jamowymi.

Na uwagę zasługuje obiekt 10, który oprócz wspomnianych już pochówków popielnicowych (10a, 10b) zawierał pochówki szkieletowe człowieka (10c) i konia (10d). Są to jedyne pochówki inhumacyjne odkryte w Groß Friedrichsberg. Szkielet człowieka zalegał pod brukiem kamiennym, na którym ustawiono wspomniane dwie popielnice. Poniżej niego znajdował się pochówek konia. Grób datowany jest na fazę B2/C1-C1a.

Na stanowisku odkryto także 5 jam wypełnionych resztkami stosu (obiekty A–E), pozbawionych kości czy wyposażenia. Mogły być to zniszczone groby, ale nie można wykluczyć, że były to ustryny. Jak dotąd z terenu kultury Dollkeim-Kovrovo nie są znane podobne obiekty. Obiekt 18 zawierał tylko bruk kamienny (Tabl. 15:2) i prawdopodobnie nie był grobem. W obiektach 21a, F i G znaleziono jedynie naczynia lub ich fragmenty, trudno więc, przy braku informacji o kościach, uznać je za groby.

Chronologii aż 26 spośród 35 przebadanych obiektów nie udało się określić, co wynika z faktu, że źródła nie zawierają informacji umożliwiających identyfikację typologiczną zabytków, a wszystkie te przedmioty zaginęły. Wydaje się, że omawiane cmentarzysko kultury Dollkeim-Kovrovo założono w fazie B2/C1-C1a, być może nieco wcześniej, już w fazie B2, na co może wskazywać szeroka chronologia obiektu 5. Do najstarszych obiektów należą obiekty 5, 10 i 21. Grób 16 prawdopodobnie datowany jest na fazę C1, grób 9 najpewniej na fazę C2, grób 20 na fazy C1–C2, a chronologię grobów 1, 8 i 14 udało się określić jedynie szeroko, na fazy B2/C1-C1a – E.

VI. Groß Friedrichsberg, stan. 3

Kolejne znaleziska z Groß Friedrichsberg pochodzą dopiero z 1927 r. 7 października owego roku na drodze do Juditten znaleziono fragment kamiennego żarna (VI/1). W archiwum Prussia-Museum zachowała się wzmianka o tym odkryciu, a także mapa, na której zaznaczono miejsce, gdzie go dokonano (SMB-PK/MVF, PM-IXd8, PM-A 433/1, 10). Nie można określić chronologii tego znaleziska.

VII. Friedrichswalde, stan. 1

Również we Friedrichswalde koło Juditten dokonywano odkryć archeologicznych. 27 listopada 1903 r. Heinrich Kemke i dr Strehl przeprowadzili tu jednodniowe badania na zniszczonym cmentarzysku, przypuszczalnie z wczesnego okresu wpływów rzymskich (Prussia 22, 1909, 530). Stanowisko to było położone ok. 120 m na zachód od starego, zniszczonego młyna. Parę lat później, w 1910 r., właściciel ziemski (Gutsbesitzer) z Friedrichswalde, Charisius wysłał do Kemkego list (SMB-PK/MVF, PM-IXd8, PM-A 330/1, 3), w którym poinformował go, że podczas orania pola, na wschód od drogi, odkrył wiele zaciemnień, około metra kwadratowego w planie. Wspomniał także, że kiedyś, w pobliżu owej drogi, znalazł wiele czarnych (przepalonych?) kamieni i trzy fragmenty ceramiki (VII/1). W liście Charisius pytał Kemkego czy chciałby przybyć na miejsce i obejrzeć wspomniane znaleziska, ale brak informacji, że taka wizyta się odbyła. Jest bardzo prawdopodobne, że w Charisius opisywał stanowisko częściowo przebadane przez Kemkego i Strehla siedem lat wcześniej. Najpewniej było to zniszczone cmentarzysko kultury Dollkeim-Kovrovo.

VIII. Friedrichswalde, stan. 2

Kolejne informacje o znaleziskach z Friedrichswalde pochodzą dopiero z sierpnia 1936 r., kiedy to miejscowy właściciel ziemski, Charisius przekazał Prussia-Museum fragment kamiennego toporka (VIII/1), odkryty podczas bronowania pola (SMB-PK/MVF, PM-IXd8, PM-A 330/1,2, 4).

IX. Friedrichswalde, stan. 3

Z Friedrichswalde pochodzi także brązowa misa (IX/1). Znana jest jedynie z krótkich wzmianek i brak bliższych informacji o kontekście jej odkrycia. Engel datował ją na fazę I (R. Grenz, spuścizna, książka 75). Prawdopodobnie była to misa hanzeatycka. Zabytki takie licznie występowały na terenach Prusów w XI–XIII w. i były stosowane przez miejscowe elity jako naczynia stołowe (R. Shiroukhov 2012, 226, ryc. 3 – tam dalsza literatura).

Wnioski

Najstarszym znaleziskiem z omawianego obszaru jest toporek kamienny odkryty we Friedrichswalde, stan. 2. Może pochodzić z epoki kamienia, brązu lub z wczesnej epoki żelaza. Znacznie więcej stanowisk należy łączyć z okresem wpływów rzymskich i być może także z okresem wędrówek ludów – na analizowanym terenie odkryto aż cztery lub pięć tak datowanych cmentarzysk kultury Dollkeim-Kovrovo: Juditten, stan. 1? (las w Juditten, brak znanej lokalizacji), Juditten, stan. 2 (Gottschedstraße 13) (Ryc. 1:1), Groß Friedrichsberg, stan. 1 – cmentarzysko zniszczone przez wczesnośredniowieczną nekropolę (z Aschenplatz i z grobami szkieletowymi), Groß Friedrichsberg, stan. 2 (Ryc. 1:4) i Friedrichswalde, stan. 1 (Ryc. 1:6). Wszystkie te stanowiska były zniszczone i ubogie w znaleziska, a jedynie stan. 2 z Groß Friedrichsberg dostarczyło większej ilości zabytków. Kolejne materiały z analizowanego obszaru należy łączyć z okresem wczesnego średniowiecza. Najwięcej tak datowanych przedmiotów pochodzi z Aschenplatz w Groß Friedrichsberg, stan. 1 (Ryc. 1:3), datowanego na IX/X–XIII w., które zniszczyło starsze obiekty, z okresu wpływów rzymskich. Być może także w Juditten, stan. 2 (Gottschedstraße 13) natrafiono na pozostałości średniowiecznej, zniszczonej nekropoli (Ryc. 1:1). Chronologii tych stanowisk odpowiada datowanie misy hanzeatyckiej odkrytej we Friedrichswalde, stan. 3. Z kolei w Juditten, stan. 2 (Gottschedstraße 13) (Ryc. 1:1) i stan. 3 (Am Stadtwald) (Ryc. 1:2) prawdopodobnie natrafiono na pozostałości średniowiecznej lub nowożytnej osady. Powyższe zestawienie pokazuje, że analizowany teren, leżący dziś w obrębie Kaliningradu i nieco na zachód od niego był intensywnie użytkowany przynajmniej od wczesnego okresu wpływów rzymskich po czasy nowożytne.

W literaturze zwykle przyjmuje się, że nekropole kultury Dollkeim-Kovrovo były użytkowane nieprzerwanie ok. tysiąca lat (np. C. Engel 1933, 274). Miano by je zakładać we wczesnym okresie wpływów rzymskich i byłyby użytkowane jeszcze przez plemiona pruskie w okresie wczesnego średniowiecza. Z drugiej strony, wielokrotnie zwracano uwagę na ubogą ilość materiałów z tych stanowisk z okresu między fazami E a H (C. Engel 1931a, 327–329), Hollack określił ten czas jako dunkle Lücke (E. Hollack 1908a, LXIII). Wydaje się, że nie można mówić o wspomnianej ciągłości użytkowania nekropoli z okresu wpływów rzymskich po okres wczesnego średniowiecza, a od ok. VIII w. na Półwyspie Sambijskim zanikają cmentarzyska (por. W. Wróblewski 2007, 221). Dopiero ok. X/XI w. zaczęto zakładać tu nowe nekropole pruskie, m.in. z obiektami typu Aschenplatz, które niszczyły starsze cmentarzyska kultury Dollkeim-Kovrovo, a ich użytkownicy albo nie mieli wiedzy o ich istnieniu, albo nie miało to dla nich znaczenia, ponieważ niszczyli groby z okresu wpływów rzymskich i wędrówek ludów. By zweryfikować hipotezę o braku ciągłości cmentarzysk z okresu wpływów rzymskich po czasy wczesnośredniowieczne z całą pewnością należy przeprowadzić dalsze studia i spróbować analizować pewne szersze skupiska stanowisk archeologicznych, jak uczyniono to w niniejszym artykule, a nie tylko pojedyncze nekropole. Dotychczas taką przerwę w użytkowaniu cmentarzyska udowodniono np. dla nekropoli w Putilovo (A. Chilińska-Drapella 2010, 54).

W wyniku kwerendy archiwalnej udało się wyróżnić i w większości przypadków także ustalić lokację dziewięciu miejsc, gdzie położone były stanowiska archeologiczne na analizowanym terenie. W literaturze niektóre z nich w ogóle nie były wzmiankowane lub materiały z tych stanowisk były ze sobą mieszane. Studia dotyczące kultury Dollkeim-Kovrovo są trudne ze względu na charakter źródeł, którymi pozostają przede wszystkim materiały archiwalne – niepełne i rozsiane po wielu placówkach. Ich analiza jest jednak istotna i jak w przypadku przedstawionych w niniejszym tekście badań, za każdym razem rzuca nowe światło na „stare” odkrycia.