MATERIAŁY
Zgliczyn Pobodzy. Niepozorna nekropola z północnego Mazowsza
Więcej
Ukryj
1
Instytut Archeologii Uniwersytetu Warszawskiego
Data publikacji: 31-12-2018
Wiadomości Archeologiczne 2018;LXIX(69):121-147
SŁOWA KLUCZOWE
DZIEDZINY
STRESZCZENIE
The village of Zgliczyn Pobodzy is situated on a small plateau located between the backwaters of the Wkra and Mławka Rivers. The site itself lies north of the Wkra, near a small creek called Luta that flows into it (Fig. 1). First discoveries there were made already in the 1930s, when “pottery kilns” – in reality probably cremation graves containing clay vessels – were unearthed. In 1945, a cremation grave with a bronze bucket and skillet was uncovered in the course of planting fruit trees. In the years 1977–1979, the Museum of Ziemia Zawkrzeńska in Mława carried out archaeological excavations. At that time, an area of 825 square meters was explored, revealing 25 archaeological features.
The analysis of the features discovered in Zgliczyn Pobodzy showed that 13 of them are cremation pit graves, two are urn graves and one is an inhumation grave. In addition, a triangular stone paving, a kiln for burning lime and small pits of undefined function were discovered at the site (Fig. 16). In most cases, pottery constituted the only grave deposit. Only graves 3 and 12 contained fragments of antler combs, while two atypical bronze brooches combining features of brooches with covered springs and brooches of series 1 group V were found in grave 10, which also contained a clay spindle whorl. In stark contrast to the aforementioned features, grave A, discovered in 1945, contained a bucket type Eggers 18 and a skillet type Eggers 131. A brooch of the type A.110 but equipped with a stop plate was found inside the bucket (Fig. 2). The bucket, which served as a cinerary urn, was covered with a clay bowl. The presence of the bucket type Eggers 18 together with the brooch type A.110 proves the significant longevity of Roman imports in the area of Barbaricum. Grave 4 is unique among other discoveries (Fig. 6–9). It was an inhumation burial placed in a stone chamber. Grave deposits consisted of a bronze skillet type Eggers 131, a set of 24 glass counters (six of each colour: white, yellow, celadon and black-blue), a pair of bronze terminals of drinking horns type C.5, bronze belt buckle type D2, bronze strap-end, two bronze chair-shaped spurs type Jahn 35, two bronze brooches – a trumpet brooch of the variant Liana 1 and a brooch type A.110 – and three clay vessels, one of which is an imitation of a glass vessel. This grave should be considered as a princely burial of the type Lubieszewo, although due to the presence of the fibula type A.110 it should be dated to the stage B2a of the Roman Period. Currently, it is one of the youngest graves of the type Lubieszewo, and also the only burial of this kind located east of the Vistula.
As a result of the excavations carried out in the 1970s, only a small part of the site was explored. It is currently impossible to determine the size of the cemetery or establish its chronology. Due to the importance of the site and severe modern damage it suffered, the work at the site has been resumed in 2018
REFERENCJE (67)
1.
Almgren O., Studien über nordeuropäische Fibelformen der ersten nachchristlichen Jahrhunderte mit Berücksichtigung der provinzialrömischen und südrussischen Formen, Mannus-Bibliothek 32, Leipzig, 1923.
2.
Andrzejowski J., Okucia rogów do picia z młodszego okresu przedrzymskiego i okresu wpływów rzymskich w Europie Środkowej i Północnej (Próba klasyfikacji i analizy chronologiczno-terytorialnej), Materiały Starożytne i Wczesnośredniowieczne VI, 1991, s. 7–120.
3.
Andrzejowski J., Nadkole 2. A Cemetery of the Przeworsk Culture in Eastern Poland, Monumenta Archaeologica Barbarica V, Kraków, 1998.
4.
Andrzejowski J., Nekropola w Modle a późna faza kultury przeworskiej na północnym Mazowszu, mps pracy doktorskiej w archiwum Instytutu Archeologii Uniwersytetu Warszawskiego, 2009.
5.
Antoniewicz J., Wesołowski K., Wiadra z delfinowatymi uchwytami na ziemiach polskich, Wiadomości Archeologiczne XVIII/1–2 (1951), 1952, s. 137–184.
6.
Chowaniec R., Kilka uwag na temat palenisk z birytualnego cmentarzyska w Krośnie, gm. Pasłęk, [w:] P. Łuczkiewicz et alii (red.), Europa Barbarica. Ćwierć wieku archeologii w Masłomęczu, Monumenta Studia Gothica IV, Lublin, 2005, s. 57––64.
7.
Cieśliński A., Grób kultury wielbarskiej z Knopina w świetle archiwaliów Museum für Vor- und Frühgeschichte, [w:] J. Kolendo, W. Nowakowski (red.), Antiquitates Prussiae. Studia z archeologii dawnych ziem pruskich, Warszawa, 2000, s. 89–103.
8.
Czarnecka K., Oblin. Ein Gräberfeld der Przeworsk-Kultur in Südmasowien, Monumenta Archaeologica Barbarica XIII, Warszawa, 2007.
9.
Dąbrowska T., Materiały z cmentarzyska w Księżych Młynach, gm. Pęczniew, woj. sieradzkie, Wiadomości Archeologiczne XLI/3 (1976), 1977, s. 292–303.
10.
Dąbrowska T., Wczesne fazy kultury przeworskiej. Chronologia – zasięg – powiązania, Warszawa, 1988.
11.
Dąbrowska T., Kamieńczyk. Ein Gräberfeld der Przeworsk-Kultur in Ostmasowien. Monumenta Archaeologica Barbarica III, Kraków, 1997.
12.
Dąbrowska T., Jeszcze raz o najwcześniejszych wpływach rzymskich na ziemiach polskich, (w:) A. Bursche, R. Ciołek (red.), Antyk i barbarzyńcy. Księga dedykowana Profesorowi Jerzemu Kolendo w siedemdziesiątą rocznicę urodzin, Warszawa, 2003, s. 153–160.
13.
Dąbrowska T., Zagadkowe skupiska palenisk na stanowiskach kultury przeworskiej, [w:] J. Andrzejowski et alii (red.), ORBIS BARBARORUM. Studia ad archaeologiam Germanorum et Baltorum temporibus Imperii Romani pertinentia Adalberto Nowakowski dedicata, Monumenta Archaeologica Barbarica. Series Gemina VI, Warszawa, 2017, s. 343–351.
14.
Dobrzańska H., Wielowiejski J., The early Roman high-status elite grave in Giebułtów near Cracow, Materiały Archeologiczne XXX, 1997, s. 81–107.
15.
Eggers H. J., Der römische Import im freien Germanien, Atlas der Urgeschichte l, Hamburg, 1951.
16.
Eggers H. J., Stary P. F., Funde der vorrömischen Eisenzeit, der Römischen Kaiserzeit und der Völkerwanderungszeit in Pommern, Beiträge zur Ur- und Frühgeschichte Mecklenburg-Vorpommerns 38, Lübstorf, 2001.
17.
Ekholm G., Die Bronzekasserollen mit Schwanenkopfbügel und ihre Entstehung, Acta Archaeologica (København) XIII, 1942, s. 203–215.
18.
Gałęzowska A., Obrządek pogrzebowy kultury wielbarskiej w Wielkopolsce, [w:] M. Mączyńska, A. Urbaniak (red.), Okres rzymski i wędrówek ludów w północnej Polsce i materiały z konferencji „Cmentarzyska z okresu rzymskiego jako miejsca kultu”, Białe Błota, 17–19 maja 2000, Acta Universitatis Lodziensis, Folia Archaeologica 25, Łódź, 2007, s. 155–234.
19.
Godłowski K., Kraków-Kryspinów. A cemetery of the Roman period, Recherches d’Archeologiques de 1969, 1973, s. 32–39.
20.
Godłowski K., Das Gräberfeld in Kryspinów bei Kraków und seine Bedeutung für den Übergang zwischen der Laténe- und der römischen Kaiserzeit in Kleinpolen, [w:] B. Chropovský (red.), Symposium. Ausklang der Laténe-Zivilisation und Anfänge der germanischen Besiedlung im mittleren Donaugebiet, Bratislava, 1977, s. 59–80.
21.
Grzymkowski A., Grobowiec „książęcy” ze Zgliczyna Pobodzego, gmina Bieżuń, powiat żuromiński, [w:] W. Nowakowski, A. Szela (red.), Pogranicze trzech światów. Kontakty kultur przeworskiej, wielbarskiej i bogaczewskiej w świetle materiałów z badań i poszukiwań archeologicznych, ŚWIATOWIT Suppl. Series P: Prehistory and Middle Ages XIV, Warszawa, 2006, s. 61–78.
22.
Harasim P., Studia nad lateńskimi oraz prowincjonalnorzymskimi importami w kulturze oksywskiej, Wiadomości Archeologiczne LXIV, 2013, s. 3–48.
23.
Hauptmann Th., Studien zu den Dreisprossenfibeln, [w:] J. Kunow (red.), 100 Jahre Fibelformen nach Oscar Almgren. Internationale Arbeitstagung 25.–28. Mai 1997, Klein Machnow, Land Brandenburg, Forschung zur Archäologische Land Brandenburg 5, Wünsdorf [2002], 1998, s. 159–173.
24.
Ilkjær J., Illerup Ådal 3: Die Gürtel. Bestandteile und Zubehör. Text, Jutland Archaeological Society Publications XXV/3, Århus, 1993.
25.
Jahn M., Der Reitersporn, seine Entstehung und früheste Entwicklung, Mannus-Bibliothek 21, Würzburg, 1921.
26.
Jakubczyk I., Zagadki odkrycia niektórych bogatych grobów z okresu rzymskiego z Polsce środkowej, [w:] B. Niezabitowska--Wiśniewska et alii (red.), STUDIA BARBARICA. Profesorowi Andrzejowi Kokowskiemu w 65. rocznicę urodzin, tom II, Lublin, 2018, s. 368–381.
27.
Jarzec A., Znalezisko ostrogi krzesłowatej z rejonu Ciechanowa, Wiadomości Archeologiczne LXVI, 2015, s. 330–332.
28.
Kaszewska E., Rajewski Z. A., Ząbkiewicz-Koszańska H. A., Bronze II/II (Mont.) – période romaine, Inventaria Archaeologica XXVII, Warszawa, 1971.
29.
Kokowski A., Ścibior J., Tombe princière de Sandomierz-Krakówka, période Romaine précoce, Inventaria Archaeologica LXIII, Warszawa-Łódź, 1993.
30.
Keiling H., Ein Steinkreis mit Urnenfriedhof der vorrömischen Eisenzeit in der Netzebander Heide bei Greifswald, Bodendenkmalpflege in Mecklenburg-Vorpommern 57 (2009), 2010, s. 93–170.
31.
Kunkel O., Pommersche Urgeschichte in Bildern, Schriften aus dem Provinzialmuseum Stettin, Stettin, 1931.
32.
Kunow J., Der römische Import in der Germania libera bis zu den Markomannenkriegen. Studien zu Bronze- und Glasgefäßen, Göttinger Schriften zur Vor- und Frühgeschichte 21, Neumünster, 1983.
33.
Liana T., Chronologia względna kultury przeworskiej we wczesnym okresie rzymskim, Wiadomości Archeologiczne XXXV/4, 1970, s. 429–487.
34.
Machajewski H., Gronowo. Ein Gräberfeld der Wielbark-Kultur in Westpommern, Monumenta Archaeologica Barbarica XVIII, Warszawa-Szczecin-Gdańsk, 2013.
35.
Madyda-Legutko R., Die Gürtelschnallen der Römischen Kaiserzeit und der frühen Völkerwanderungszeit im mitteleuropäischen Barbaricum, B.A.R. Int. Series 360, Oxford (1986), 1987.
36.
Madyda-Legutko R., Studia nad zróżnicowaniem metalowych części pasów w kulturze przeworskiej. Okucia końca pasa, Kraków, 2011.
37.
Mączyńska M., Der frühvölkerwanderungszeitliche Hortfund aus Łubiana, Kreis Kościerzyna (Pommern), Bericht der Römisch-Germanischen Kommission 90 (2009), 2011, s. 7–481.
38.
Mistewicz A., Glinana miseczka naśladująca naczynie szklane z cmentarzyska kultury przeworskiej w Dąbku, pow. mławski, [w:] A. Bursche, R. Ciołek (red.), Nowe znaleziska z ziem Polski III, Corpus der römischen Funde im europäischen Barbaricum Polen, Suplement 3, Warszawa, 2006, s. 157–75.
39.
Natuniewicz-Sekuła M., Okulicz-Kozaryn J., Weklice. A Cemetery of the Wielbark Culture on the Eastern Margin of Vistula Delta (Excavations 1984–2004), Monumenta Archaeologica Barbarica XVII, Warszawa, 2011.
40.
Nowakowski W., Kultura wielbarska na wschód od dolnej Wisły. Materiały z dawnych badań i przypadkowych odkryć w zbiorach berlińskich i norymberskich, Barbaricum 3, Warszawa, 1994, s. 163–181.
41.
Okulicz-Kozaryn J., Plemiona grupy nidzickiej kultury grobów jamowych (w okresie od końca II w. przed naszą erą do V w. n.e.) (wyd. na CD [w:] W. Nowakowski, A. Szela (red.), Pogranicze trzech światów. Kontakty kultur przeworskiej, wielbarskiej, i bogaczewskiej w świetle materiałów z badań i poszukiwań archeologicznych, ŚWIATOWIT, Suppl. Series P: Prehistory and Middle Ages XIV, Warszawa 2006), 1965.
42.
Okulicz J., Cmentarzyska z okresu rzymskiego na „Łysej Górze” i „Zwierzyńcu” w Gródkach w województwie ciechanowskim, Rocznik Olsztyński XIV/XV, 1983, s. 73–189.
43.
Petersen E., Ein neues wandalisches Fürstengrab des 1. Jahrhunderts aus dem Wartheland, Altschlesien 9, 1940, s. 35–52.
44.
Piotrowski M., Szela A., Pogranicze trzech światów – cmentarzysko kultury przeworskiej w Dzierzgowie, na północnym Mazowszu, [w:] W. Nowakowski, A. Szela (red.), Officina Archaeologica Optima. Studia ofiarowane Jerzemu Okuliczowi-Kozarynowi w siedemdziesiątą rocznicę urodzin, ŚWIATOWIT Suppl. Series P: Prehistory and Middle Age VII, Warszawa, 2001, s. 165–173.
45.
Podkowińska Z., Sprawozdanie z działalności wewnętrznej P.M.A. za lata 1945–1947, Sprawozdania PMA I/1–4, 1948, s. 71–144.
46.
Roman E., Ostrogi krzesłowate z terenu ziem polskich, [w:] J. Ilkjær, A. Kokowski (red.), 20 lat archeologii w Masłomęczu. I. Weterani, Lublin, 1998, s. 165–188.
47.
Rudnicki M., Nowe znaleziska importów rzymskich z terenu północnego Mazowsza, Wiadomości Archeologiczne LIII/2 (1993–1994), 1997, s. 131–132.
48.
Sakař V., Čechy a podunajské provincie Římské říše, Sbornik Národního Muzea v Praze. Řada A – Historie 45 (1991), 1994, s. 1–66.
49.
Schuster J., O późnych zapinkach kapturkowych (A II 41), Wiadomości Archeologiczne LVIII, 2006, s. 101–120.
50.
Schuster J., „Ubogi książę” z okazałego grobu ze Zgliczyna-Pobodzego, [w:] A. Jarzec, W. Nowakowski, A. Szela (red.), Pogranicze trzech światów – Mazowsze u schyłku starożytności, ŚWIATOWIT Suppl. Series P: Prehistory and Middle Age XVII, Warszawa, 2016, s. 135–165.
51.
Schuster J., Der arme Fürst. Ein bescheiden ausgestattetes Prunkgrab der älteren Kaiserzeit von Zgliczyn Pobodzy, Nordmasowien (Polen), Germania 94 (2016), 2018, s. 117–156.
52.
Schuster J., Czarnówko, stan. 5. Osiem grobów okazałych – narodziny nowych elit w II wieku po Chr. w basenie Morza Bałtyckiego, Monumenta Archaeologica Barbarica. Series Gemina VIII, Lębork-Warszawa, 2018.
53.
Schmidt A., Das Gräberfeld vom Warmhof bei Mewe, Reg.-Bez. Marienwerder (W.-Pr.), Zeitschrift für Ethnologie” 34, 1902, s. 97–153.
54.
Skorupka T., Kowalewko 12. Cmentarzysko birytualne ludności kultury wielbarskiej (od połowy I w. n.e. do początku III w. n.e.). Archeologiczne badania ratownicze wzdłuż trasy gazociągu tranzytowego, tom II: Wielkopolska, część 3, Poznań, 2001.
55.
Szela A., Dzierzgowo, pow. mławski. Cmentarzysko z pogranicza światów, [w:] W. Nowakowski, A. Szela (red.), Pogranicze trzech światów. Kontakty kultur przeworskiej, wielbarskiej i bogaczewskiej w świetle materiałów z badań i poszukiwań archeologicznych, ŚWIATOWIT Suppl. Series P: Prehistory and Middle Ages XIV, Warszawa 2006, 2006, s. 225–238.
56.
Szela A., Badania i pytania. Problemy związane z Mazowszem Północnym w pierwszych wiekach naszej ery, [w:] B. Kaim (red.) Blisko i daleko. Księga Jubileuszowa Instytutu Archeologii Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa (b.d.w.), 2009, s. 47–54.
57.
Szela A., Okres wpływów rzymskich w dorzeczu środkowej Wkry, część I–III, mps pracy doktorskiej w archiwum Instytutu Archeologii Uniwersytetu Warszawskiego, 2013.
58.
Szela A., Wybrane zespoły grobowe z nekropoli w Brudnicach, stan. V w kontekście innych stanowisk grupy nidzickiej i kontaktów z zachodnimi rejonami Morza bałtyckiego, [w:] B. Kontny (red.), Ubi tribus faucibus fluenta Vistulae fluminis ebibuntur. Jerzy Okulicz-Kozaryn in memoriam, ŚWIATOWIT Suppl. Series B: Barbaricum 11, Warszawa, 2015, s. 639–658.
59.
Szela A., Stratygrafia horyzontalna zarejestrowana na przeworskiej części nekropoli w Brudnicach st. V z I i II wieku naszej ery, [w:] A. Jarzec, W. Nowakowski, A. Szela (red.), Pogranicze trzech światów – Mazowsze u schyłku starożytności, ŚWIATOWIT Suppl. Series P: Prehistory and Middle Age XVII, Warszawa, 2016, s. 165–188.
60.
Tejral J., Zur Frage der frühesten elbgermanischen Machtzentren nördlich der mittleren Donau am Beispiel des römischen Imports, [w:] J. Tejral, K. Pieta, J. Rajtár (red.), Kelten, Germanen, Römer im Mitteldonaugebiet vom Ausklang der Latène-Zivilisation bis zum 2. Jahrhundert im Mitteldonaugebiet, Spisy Archeologického ústavu AV ČR 3, Brno-Nitra, 1995, s. 225–265.
61.
Tejral J., Die Sporen, [w:] J. Peška, J. Tejral, Das germanische Königsgrab von Mušov in Mähren. Teil 1, Römisch-Germanisches Zentralmuseum, Monographien 55,1, Mainz, 2002, s. 141–188.
62.
Thomas S., Studien zu den germanischen Kämmen der römischen Kaiserzeit, Arbeits- und Forschungsberichte zur sächsischen Bodendenkmalpflege 8, 1960, s. 54–215.
63.
Tyszler L., Okazały pochówek z Witaszewic nad górną Bzurą. Z zagadnień ideologii funeralnej elit wojskowych superiores barbari, [w:] L. Tyszler, E. Droberjar (red.), Barbari Superiores et Inferiores. Archeologia Barbarzyńców 2014. Procesy integracji środkowoeuropejskiego Barbaricum Polska-Czechy-Morawy-Słowacja, Łódź-Wieluń, 2015, s. 107–135.
64.
Wielowiejski J., Die spätkeltischen und römischen Bronzegefäße in Polen, Bericht der Römisch-Germanischen Kommission 66 (1985), 1986, s. 123–320.
65.
Wielowiejski J., Brązowe wiadra z delfinowatymi ukuciami znalezione w Polsce w świetle nowych badań, „Archeologia” XXXV, 1986, s. 51–71.
66.
Wołągiewicz R., Lubieszewo. Materiały do studiów nad kulturą społeczności Pomorza Zachodniego w okresie od IV w. p.n.e. do I w. n.e., Szczecin, 1997.
67.
Ziemlińska-Odojowa W., Niedanowo. Ein Gräberfeld der Przeworsk-Kultur in Nordmasowien, Monumenta Archaeologica Barbarica VII, Kraków, 1999.